Gió quái Santa Ana và cháy rừng 'như hỏa ngục' ở Los Angeles

Ngày 7-1, các đám cháy rừng ở TP Los Angeles, bang California (Mỹ) bùng phát và lan rộng vào các khu dân cư, tạo nên cảnh tượng kinh hoàng.

Tính đến ngày 11-1, các đám cháy đã càn quét hàng chục ngàn ha đất ở khu vực. Hàng chục ngàn ngôi nhà và các công trình khác, bao gồm một số trường học, đã bị thiêu rụi và nhiều người thiệt mạng. Nhà chức trách tại California sơ tán hơn 180.000 cư dân. Với sức gió quá mạnh, lính cứu hỏa cũng gặp khó khăn trong việc kiểm soát ngọn lửa.

Theo trang tin The Conversation, những ngày này, gió Santa Ana với sức gió giật ngang sức mạnh của bão đã quét qua một số khu vực của Los Angeles. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến các đám cháy rừng lan rộng.

Vậy gió Santa Ana là gì? Điều gì gây nên cơn gió cực mạnh như thế này ở nam California và tại sao chúng lại tạo ra các đám cháy rừng nguy hiểm như vậy?

Lính cứu hỏa xem xét đám cháy rừng ở Los Angeles, bang California (Mỹ) hôm 11-1. Ảnh: GETTY IMAGES

Nguyên nhân gây ra gió Santa Ana là gì?

Gió Santa Ana là gió khô, mạnh thổi xuống từ các ngọn núi hướng về phía bờ biển nam California. Khu vực này chứng kiến trung bình khoảng 10 cơn gió Santa Ana mỗi năm, thường xảy ra từ mùa thu đến tháng 1.

Khi thời tiết khô hanh như hiện nay, những cơn gió này có thể gây ra nguy cơ cháy rừng nghiêm trọng.

Gió Santa Ana xảy ra khi có áp suất cao ở phía đông California và hệ thống áp suất thấp ngoài khơi. Các khối khí di chuyển từ áp suất cao đến áp suất thấp và chênh lệch áp suất càng lớn thì gió thổi càng nhanh.

Địa hình cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành gió Santa Ana. Khi gió thổi từ đỉnh dãy núi San Gabriel, chúng trở nên khô hơn và nóng hơn. Do đó, khi gió này thổi đến vùng Altadena – nơi bùng phát đám cháy vào ngày 7-1 – độ ẩm tương đối của gió là dưới 5%, nghĩa là về cơ bản là không có độ ẩm.

Những cơn gió mạnh và khô này thường có tốc độ khoảng 48 đến 64 km/giờ. Tuy nhiên, chúng có thể mạnh hơn. Những cơn gió giật vào đầu tháng 1-2025 được báo cáo là đã vượt qua mức 128 km/giờ.

Tại sao nguy cơ cháy rừng tại California lại cao vào thời điểm này?

Theo thường lệ, vào thời điểm này trong năm, miền nam California hiện đã hứng đủ mưa để thảm thực vật nơi đây ẩm ướt và không dễ cháy. Một nghiên cứu cách đây vài năm cho thấy độ ẩm mùa thu làm giảm nguy cơ cháy rừng do gió Santa Ana gây ra.

Người dân tại Los Angeles sơ tán hôm 7-11. Ảnh: GETTY IMAGES

Tuy nhiên, năm nay, miền nam California trải qua điều kiện rất khô hạn và có rất ít độ ẩm trong vài tháng qua. Do đó, khi gió Santa Ana thổi đến, chúng là điều kiện cực kỳ tốt để khiến các đám cháy bùng phát.

Việc dập tắt đám cháy trong những điều kiện này là rất khó. Nếu có đám cháy do gió Santa Ana, lính cứu hỏa sẽ sơ tán người dân trước và sau đó tìm cách kiểm soát ngọn lửa. Tuy nhiên, việc dập tắt ngọn lửa trong điều kiện như hiện nay là không dễ. Do đó, lực lượng cứu hóa cần chờ những cơn gió dịu đi mới có thể dễ dàng khống chế ngọn lửa dễ dàng hơn.

Các tiểu bang khác từng chứng kiến những đám cháy tương tự do gió mạnh thổi xuống. Trong vụ cháy Chimney Tops 2 ở bang Tennessee vào tháng 11-2016, gió mạnh thổi xuống đã lan ngọn lửa vào các ngôi nhà của người dân, khiến 14 người thiệt mạng và thiêu rụi hơn 2.500 ngôi nhà. Những cơn gió mạnh thổi xuống từ các ngọn núi đã làm lan rộng đám cháy Marshall vào tháng 12-2021, khiến khoảng 1.000 ngôi nhà quận Boulder, bang Colorado bị thiêu rụi.

Gió Santa Ana có thay đổi theo thời gian không?

Gió Santa Ana không phải là hiện tượng lạ. Tuy nhiên, các nhà khoa học nhận thấy chúng xảy ra thường xuyên hơn vào thời điểm này trong năm.

Một nghiên cứu gần đây đã so sánh 71 năm sự kiện gió Santa Ana, bắt đầu từ năm 1948. Nghiên cứu cho thấy gió Santa Ana xảy ra ít hơn vào tháng 9 và xảy ra nhiều hơn vào tháng 12, tháng 1. Nhiều người cho rằng sự xuất hiện thường xuyên của gió Santa Ana một phần là do biến đổi khí hậu, nhưng cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng đáng kể nào chứng minh cho luận điểm này.

California đang chứng kiến nhiều vụ cháy rừng tàn khốc hơn so với trước đây. Điều đó không chỉ do những thay đổi về khí hậu và gió, mà còn do sự gia tăng dân số.

Theo The Conversation, nhiều người dân tại California gần đây chọn sống ở rìa các khu vực đất hoang dã, từ đó, chính quyền cũng mở rộng lưới điện đến những khu vực này. Điều đó tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các vụ cháy rừng bùng phát.

Trong thời tiết khắc nghiệt, đường dây điện phải đối mặt với nguy cơ bị cành cây rơi và đập vào cao hơn, từ đó gây ra hỏa hoạn. Khu vực bị cháy liên quan đường dây điện xuất hiện ngày càng nhiều. Ngày nay, đây là nguồn chính gây cháy rừng ở miền nam California.

Những ngôi nhà tại Los Angeles bị lửa cháy rừng thiêu rụi hôm 7-1. Ảnh: GETTY IMAGES

Vụ cháy Eaton bùng phát vào ngày 7-1 đã thiêu rụi nhiều ngôi nhà nằm tại chân dãy núi San Gabriel. Khoảng 50 năm trước, ít người sống ở đây. Vào thời điểm đó, một số nơi của khu vực này được các vườn cây họ cam quýt bao quanh. Do đó, nếu đám cháy xảy ra, nó sẽ bùng phát trong các vườn cây ăn quả trước khi lan đến nhà dân.

Ngày nay, các nhà khoa học cho biết không có vùng đệm giữa các ngôi nhà và vùng hoang dã. Điểm bắt lửa của vụ cháy Eaton dường như nằm gần hoặc trong một trong những khu dân cư của người dân.

Nhà cửa của người dân cũng được làm bằng vật liệu khô. Do đó, khi kết hợp với không khí khô, chúng dễ bắt lửa, khiến đám cháy lan nhanh qua các khu dân cư và tạo ra nguy cơ thiệt hại lớn.

KHOA ĐIỀM