Giới thân cận của ông Trump nhòm ngó 'miền đất hứa' Nga

Steve Witkoff và Jared Kushner, hai đặc phái viên tỷ phú của Tổng thống Trump đang tham gia thúc đẩy một thỏa thuận chấm dứt xung đột tại Ukraine. (Ảnh: AFP)

Theo những phát biểu công khai của họ và những người hiểu rõ suy nghĩ của hai ông, việc đưa Nga trở lại nền kinh tế toàn cầu sẽ mang lại lợi nhuận cho các nhà đầu tư Mỹ, đồng thời giúp ổn định quan hệ của Moscow với Ukraine và châu Âu.

Họ không phải là những doanh nhân Mỹ đầu tiên nhìn Nga như một miền đất hứa - cũng không phải là những người đầu tiên cổ xúy cho ý tưởng “hòa bình thông qua lợi nhuận”.

Tuy nhiên, nhiều người từng trải qua những thăng trầm của nền kinh tế Nga lại hoài nghi rằng nước này có thể mang lại phần thưởng xứng đáng cho dòng vốn Mỹ, hay rằng các nhà đầu tư Mỹ sẽ ồ ạt đổ vào Nga ngay khi Washington dỡ bỏ các lệnh trừng phạt.

“Nga không phải là Thành phố Ngọc Lục Bảo hay El Dorado”, ông Charles Hecker, chuyên gia phân tích rủi ro địa chính trị với bốn thập kỷ làm việc tại Liên Xô cũ và Nga, nhận định. “Quy mô phần thưởng nhỏ hơn nhiều so với những gì một số người tưởng”, ông nói thêm.

Các nhà kinh tế cho biết nền kinh tế Nga trị giá khoảng 2.500 tỷ USD - tương đương quy mô của Italy - đang đối mặt với triển vọng tăng trưởng dài hạn yếu, dân số suy giảm, trữ lượng dầu dễ khai thác ngày càng cạn kiệt, và thiếu các động lực tăng trưởng ngoài lĩnh vực năng lượng.

Tệ hơn nữa, theo những nhà đầu tư Mỹ có kinh nghiệm tại Nga, là nguy cơ mất tài sản - thậm chí đối mặt với án tù - trong một chính quyền ngày càng chuyên quyền và mang màu sắc dân tộc chủ nghĩa, nơi pháp quyền yếu kém, các điều khoản thỏa thuận có thể bị thay đổi, tài sản bị tịch thu và phương Tây bị nhìn bằng con mắt đầy nghi kỵ.

Ông Hecker, tác giả cuốn Zero Sum: The Arc of International Business in Russia, cho rằng ngay cả khi đạt được một thỏa thuận về Ukraine, điều đó cũng không chấm dứt chu kỳ đối đầu với phương Tây, khiến các doanh nghiệp nước ngoài tiếp tục phải gánh chịu rủi ro địa chính trị kéo dài.

“Sự thù địch chung của Nga đối với phương Tây sẽ còn tồn tại chừng nào ông Putin còn ở Điện Kremlin, và có lẽ còn lâu hơn nữa”, ông nói. “Thật thiếu khôn ngoan nếu cho rằng giờ đây, thảm đỏ sẽ được trải ra cho các công ty phương Tây”, ông bổ sung.

Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cũng phát tín hiệu tương tự vào mùa thu năm nay. “Mọi người đều nên được phép quay trở lại”, ông nói tại một diễn đàn kinh tế. “Nhưng cái giá để quay lại đây sẽ rất đắt”.

Kinh doanh đầy rủi ro

Theo bà Alexandra Prokopenko, cựu quan chức Ngân hàng Trung ương Nga, hiện là nghiên cứu viên tại Trung tâm Carnegie Nga - Á-Âu ở Berlin, ý tưởng các công ty ồ ạt quay lại Nga chỉ là lời nói suông. “Với bất kỳ nhà đầu tư nước ngoài thông thường nào, Nga vẫn là nơi không thể đầu tư”, bà nói.

Nếu các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ, những doanh nghiệp xuất khẩu có thể bán hàng vào Nga mà không cần đầu tư nhiều tại chỗ có khả năng sẽ quay lại - dù nhiều công ty sẽ phải đối mặt với hàng hóa Trung Quốc, vốn đang thống lĩnh nhiều thị trường ở Nga, từ ô tô đến điện thoại thông minh.

Những nhà đầu tư từng bị tước đoạt tài sản sau khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine có thể tìm cách thu hồi lại một phần vốn. Exxon Mobil đã có các cuộc trao đổi với lãnh đạo ngành năng lượng Nga về khả năng quay lại dự án dầu khí Sakhalin, nơi tập đoàn này từng ghi nhận khoản lỗ 4,6 tỷ USD sau khi xung đột nổ ra năm 2022.

“Nếu có những tài sản thật sự độc đáo, như các mỏ khí khổng lồ ở Bắc Cực, tôi sẽ không ngạc nhiên nếu các công ty tìm cách giành quyền tiếp cận”, ông Michael Calvey, Chủ tịch quỹ đầu tư tư nhân Baring Ventures, người có ba thập kỷ làm tài chính tại Nga, cho biết.

“Nhưng tôi sẽ rất bất ngờ nếu có ai đó sẵn sàng rót hàng tỷ USD vào những khoản đầu tư thực sự trong nhiều năm tới”, ông nói thêm.

Theo ông Michael Calvey, nguy cơ các lệnh trừng phạt quay trở lại nếu chiến sự ở Ukraine bùng phát và các hoạt động xung đột lai của Nga nhằm vào châu Âu là yếu tố răn đe lớn đối với nhà đầu tư. Ngoài ra, làm ăn tại Nga còn tiềm ẩn nhiều rủi ro cá nhân.

Ông Calvey từng là một trong những doanh nhân Mỹ nổi bật nhất tại Nga. Công ty Baring Vostok của ông đầu tư vào nhiều doanh nghiệp công nghệ, trong đó có Yandex. Năm 2019, sau một tranh chấp kinh doanh với các nhà đầu tư có liên hệ với Điện Kremlin, ông bị FSB bắt giữ và bỏ tù.

Bản án kết tội ông vì tội chiếm dụng vốn - được cho là dàn dựng - sau đó bị hủy. Tuy nhiên, ông rời Nga sau khi chiến sự ở Ukraine nổ ra và cho biết không có kế hoạch quay lại.

Theo ông Calvey, Nga có tài nguyên thiên nhiên dồi dào và nhiều doanh nhân công nghệ tài năng, nhưng cũng tồn tại những rủi ro mang tính hệ thống mà ông từng là nạn nhân.

Kể từ khi phát động xung đột, Điện Kremlin siết chặt kiểm soát nền kinh tế, tịch thu tài sản của nhà đầu tư trong và ngoài nước rồi chuyển giao cho các doanh nhân trung thành với ông Putin. Theo hãng luật Nektorov, Saveliev & Partners tại Moscow, đến mùa hè năm nay, khoảng 49 tỷ USD tài sản đã bị quốc hữu hóa, với tốc độ ngày càng tăng.

Ông Pavel Khodorkovsky, lãnh đạo một tổ chức phi lợi nhuận tại Mỹ và là con trai của cựu tài phiệt Mikhail Khodorkovsky, cho rằng mọi thỏa thuận do ông Putin phê chuẩn với nhà đầu tư Mỹ chỉ có thể được tôn trọng chừng nào Tổng thống Donald Trump còn tại vị. Theo ông, ông Putin chỉ giữ lời với những cam kết trực tiếp.

Ông Khodorkovsky nhận định các khoản đầu tư nước ngoài quy mô lớn, như dự án tại Bắc Cực hay hạ tầng, đòi hỏi vốn ban đầu rất cao và chỉ sinh lợi sau nhiều năm, buộc nhà đầu tư phải tin vào thiện chí lâu dài của Điện Kremlin. Với các tài sản vật chất, mức độ rủi ro hiện nay là không thể chấp nhận được.

Một số ý kiến vẫn cho rằng có thể kiếm tiền tại Nga. Ông Alan Bigman, lãnh đạo ngành năng lượng tại Houston và cựu Giám đốc tài chính của TNK, cho rằng vấn đề là có nên làm ăn với Nga vào thời điểm này hay không.

Theo ông Bigman, về dài hạn, Nga nên được tái hòa nhập kinh tế toàn cầu nếu trở thành một quốc gia không gây hấn. Tuy nhiên, điều đó không phù hợp khi Nga đang xung đột và đe dọa các nước láng giềng. Ông lưu ý rằng ông Putin từng lợi dụng thương mại với phương Tây để tăng cường sức mạnh quân sự và nhiều chuyên gia tin rằng điều này sẽ lặp lại.

(Ảnh minh họa)

Một lịch sử của hy vọng

Khi chủ nghĩa cộng sản đi đến hồi kết, các thương hiệu Mỹ nhanh chóng tràn vào Nga để đáp ứng nhu cầu của người dân háo hức trải nghiệm lối sống kiểu Mỹ - tiêu biểu là nhà hàng McDonald’s đầu tiên, khai trương tại Quảng trường Pushkin ở Moscow năm 1990.

Tuy nhiên, Nga tiếp nhận chủ nghĩa tư bản mà thiếu những thể chế giúp nó vận hành hiệu quả như ở phương Tây, chẳng hạn hệ thống quy định hoạt động hay cơ chế bảo vệ quyền sở hữu tài sản, và hậu quả là sự hỗn loạn.

“Tôi nghĩ chúng tôi có thể kiếm tiền nếu nơi này chuyển từ rất tệ sang chỉ còn tệ”, ông Bill Browder, nhà tài chính Anh - Mỹ, người đứng đầu quỹ Hermitage Capital Management từng là quỹ đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Nga, nhớ lại. “Anh có thể mất sạch tiền hoặc nhân tài sản lên gấp 20 lần - xác suất là 50-50”, ông nói.

Năm 2005, ông Browder bị trục xuất khỏi Nga sau khi xung đột với chính quyền về vấn đề tham nhũng. Luật sư của ông, Sergei Magnitsky, đã chết trong trại giam của cảnh sát Nga, dẫn tới việc Mỹ thông qua Đạo luật Magnitsky, áp đặt trừng phạt đối với các quan chức Nga liên quan.

Khi quyền lực của ông Putin ngày càng mang tính chuyên chế, tính dự đoán của môi trường kinh doanh tại Nga “từ tệ lại quay về mức khủng khiếp, và từ đó đến nay vẫn luôn như vậy”, ông Browder nói.

Bất chấp căng thẳng ngày càng gia tăng, Tây Âu, đứng đầu là Đức, vẫn kiên trì với niềm tin rằng thương mại và đầu tư cuối cùng sẽ giúp kiềm chế sự đàn áp trong nước của Nga, cũng như xu hướng bành trướng đối với các nước láng giềng.

Học thuyết “Wandel durch Handel” của Đức, tức “thay đổi thông qua thương mại”, vẫn tồn tại ngay cả sau khi Nga sáp nhập Crimea và bí mật can thiệp quân sự vào miền đông Ukraine năm 2014. Chỉ đến xung đột cách đây gần 4 năm, phương Tây mới áp đặt các lệnh trừng phạt sâu rộng và làn sóng doanh nghiệp phương Tây rút khỏi Nga.

Triển vọng bị đóng băng

Trong nỗ lực lôi kéo Nhà Trắng, Moscow đã quảng bá các cơ hội liên doanh tại Bắc Cực, nơi sở hữu nguồn tài nguyên năng lượng khổng lồ chưa được khai thác, cũng như các dự án thăm dò trữ lượng kim loại đất hiếm của Nga. Tuy nhiên, nhiều mỏ khoáng sản của Nga nằm ở những khu vực xa xôi, khó tiếp cận.

Nga nằm trong nhóm ba quốc gia khai thác dầu mỏ lớn nhất thế giới, cùng với Mỹ và Ả Rập Xê-út. Nhưng ngay cả trước xung đột, nhiều mỏ dầu chủ lực của Nga ở Tây Siberia và khu vực Volga-Ural đã suy giảm, buộc các nhà khai thác phải chuyển sang những mỏ dầu phức tạp và tốn kém hơn ở vùng cực bắc và phía đông.

Theo Bộ Năng lượng Nga, tỷ lệ trữ lượng dầu được xếp vào loại khó khai thác dự kiến sẽ tăng từ 59% hiện nay lên 80% vào năm 2030. Hệ quả là một số dự báo cho rằng sản lượng có thể giảm ít nhất 10% vào cuối thập kỷ này.

Những năm tăng trưởng rực rỡ nhất của Nga diễn ra trong giai đoạn 2000-2008, khi giá dầu toàn cầu liên tục tăng. Nga từng là một trong những nước BRIC ban đầu - thuật ngữ do ngân hàng Goldman Sachs đề xướng để chỉ các nền kinh tế mới nổi tăng trưởng nhanh, bên cạnh Brazil, Ấn Độ và Trung Quốc. Tuy nhiên, kể từ đó, thành tích kinh tế của Nga trở nên thất thường. “Động cơ tăng trưởng đã hụt hơi khi giá hàng hóa không còn tăng”, bà Elina Ribakova, nhà kinh tế tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ở Washington, nhận định.

Theo bà, cuộc bùng nổ khí đá phiến ở Mỹ cũng góp phần khiến kinh tế Nga chững lại. Trước sự suy giảm ủng hộ trong nước, ông Putin đã chuyển hướng câu chuyện sang chủ nghĩa dân tộc. “Với tư cách là một nhà đầu tư nước ngoài”, bà Ribakova nói, “bạn đang bước vào một nền kinh tế châu Âu cỡ trung đang chững lại và phụ thuộc vào chi tiêu quân sự. Vậy thì vì sao?”.

Nh.Thạch

AFP