Giống nhau khó tin giữa vua Quang Trung và Napoleon Đại đế

Quang Trung – Nguyễn Huệ của Việt Nam và Napoleon Bonaparte của Pháp là hai nhân vật kiệt xuất trong lịch sử thế giới cận đại, xuất hiện ở hai không gian địa lý và văn hóa hoàn toàn khác biệt, nhưng có nhiều nét tương đồng sâu sắc về thân thế, con đường chinh phục quyền lực, tài năng quân sự, lý tưởng chính trị và tác động lâu dài đến lịch sử dân tộc họ.

Cả hai đều là sản phẩm của những thời đại khủng hoảng toàn diện – một bên là xã hội phong kiến Việt Nam phân liệt cuối thế kỷ 18, bên kia là nước Pháp rơi vào hỗn loạn sau Cách mạng 1789. Trong bối cảnh ấy, họ nổi lên như những thiên tài quân sự, những người lãnh đạo lỗi lạc, đưa đất nước bước qua các cuộc chiến dữ dội, và để lại dấu ấn bất tử trong tâm thức dân tộc cũng như lịch sử thế giới.

Ngược dòng lịch sử, Nguyễn Huệ sinh ra trong một gia đình nông dân khá giả tại Tây Sơn, Bình Định. Ông cùng hai người anh là Nguyễn Nhạc và Nguyễn Lữ phát động khởi nghĩa Tây Sơn từ năm 1771, ban đầu nhằm chống lại sự áp bức của các chúa Nguyễn ở Đàng Trong. Sau đó, cuộc khởi nghĩa phát triển thành một một phong trào lật đổ các thế lực cát cứ phong kiến đang phân tranh hai miền. Nguyễn Huệ nhanh chóng thể hiện tài năng quân sự xuất chúng qua hàng loạt chiến thắng vang dội: đánh tan quân Nguyễn ở Gia Định, tiêu diệt quân Trịnh ở phía Bắc, rồi đánh bại quân Xiêm tại Rạch Gầm – Xoài Mút năm 1785. Nhưng đỉnh cao chói lọi nhất là chiến dịch thần tốc ra Bắc năm 1789, trong đó ông tiêu diệt 29 vạn quân Thanh xâm lược chỉ trong vài ngày, giải phóng Thăng Long. Ông đã lập nên triều đại Tây Sơn, trở thành hoàng đế với niên hiệu Quang Trung.

Tượng đài vua Quang Trung ở Bình Định. Ảnh: Quốc Lê.

Napoleon Bonaparte, người đảo Corse, là một sĩ quan pháo binh trong quân đội cách mạng Pháp. Trong bối cảnh nước Pháp rơi vào khủng hoảng sau Cách mạng 1789, ông nổi lên như một thiên tài quân sự, giành chiến thắng liên tiếp trong các chiến dịch ở Ý và Ai Cập. Năm 1799, ông thực hiện cuộc đảo chính Ngày 18 tháng Sương mù, chấm dứt nền Cộng hòa Đệ nhất và trở thành Đệ nhất Tổng tài. Năm 1804, Napoleon được tôn phong làm hoàng đế, đánh dấu sự ra đời của Đế chế Pháp. Trong vòng một thập kỷ, ông đã thiết lập ảnh hưởng Pháp trên phần lớn châu Âu thông qua các cuộc chiến tranh với liên minh các nước phong kiến. Dù cuối cùng bị đánh bại tại Waterloo năm 1815, Napoleon đã để lại di sản lâu dài về luật pháp, quân sự và tổ chức nhà nước hiện đại.

Sự tương đồng đầu tiên và quan trọng nhất giữa Quang Trung và Napoleon là tài năng quân sự siêu việt. Cả hai đều là những nhà chiến lược và chỉ huy thực địa xuất sắc, có khả năng huy động, tổ chức và dẫn dắt quân đội một cách linh hoạt và sáng tạo. Quang Trung được xem là người duy nhất trong lịch sử Việt Nam có thể hành quân thần tốc hơn 100 cây số giữa mùa đông lạnh giá, trong thời gian ngắn đánh tan một đội quân hùng mạnh của kẻ thù. Napoleon cũng từng khiến cả châu Âu kinh ngạc với những chiến dịch thần tốc như chiến dịch Austerlitz (1805) hay trận Jena (1806), nơi ông sử dụng chiến thuật hợp vây và tốc độ để đánh bại các đội quân lớn hơn về quân số. Cả hai không chỉ giỏi chiến đấu mà còn hiểu rõ tâm lý binh sĩ, biết tạo ra sự gắn kết và lòng trung thành tuyệt đối trong quân đội của mình.

Điểm chung thứ hai là con đường từ người cầm quân đến vị trí tối cao của nhà nước. Nguyễn Huệ và Napoleon đều không xuất thân từ tầng lớp quý tộc hay dòng dõi vương giả, nhưng nhờ thực lực và bối cảnh lịch sử, họ từng bước tiến lên đỉnh cao quyền lực. Nguyễn Huệ từng xưng là Bắc Bình Vương dưới danh nghĩa triều Lê, sau đó trở thành Quang Trung Hoàng đế. Napoleon cũng đi từ chức tước nhỏ trong quân đội đến Tổng tài, rồi lên ngôi hoàng đế nhờ tài năng quân sự và sự khủng hoảng thể chế của nước Pháp. Cả hai đều thiết lập mô hình nhà nước trung ương tập quyền mạnh, phù hợp với bối cảnh khủng hoảng đương thời.

Tượng Napoleon Đại đế ở điện Invalides, Paris, Pháp. Ảnh: It's a French Thing.

Thứ ba, hai nhà lãnh đạo này đều ấp ủ các kế hoạch cải cách sâu rộng. Quang Trung từng dự định tiến hành cải tổ toàn diện quốc gia: Từ xây dựng một hệ thống hành chính mới, cải cách giáo dục bằng cách sử dụng chữ Nôm, đến việc mở rộng kinh tế, khuyến khích buôn bán và xóa bỏ những rào cản cổ hủ. Tư tưởng chính trị của ông kết hợp giữa tinh thần dân tộc và yếu tố canh tân hiện đại. Tương tự, Napoleon sau khi lên ngôi hoàng đế đã cho ban hành Bộ luật Dân sự (Code Civil), đặt nền móng cho luật pháp hiện đại không chỉ của Pháp mà còn của nhiều nước châu Âu khác. Ông tổ chức lại hệ thống hành chính, thuế khóa, giáo dục và pháp lý theo hướng hiệu quả, thống nhất và chuyên nghiệp hơn.

Tuy nhiên, giống như vầng hào quang rực rỡ nhưng ngắn ngủi, cả hai đều không có được triều đại kéo dài. Nguyễn Huệ mất đột ngột năm 1792, chỉ bốn năm sau khi đánh bại quân Thanh, để lại một khoảng trống quyền lực không gì lấp nổi. Cái chết của ông là một bước ngoặt bi kịch khiến nhà Tây Sơn suy yếu nhanh chóng. Napoleon, sau một thời kỳ thống trị oanh liệt, bị lật đổ năm 1814, rồi thất bại vĩnh viễn ở trận Waterloo năm 1815 và bị lưu đày đến cuối đời. Trong cả hai trường hợp, tài năng xuất chúng của cá nhân không thể thay thế một thể chế bền vững, và sự phụ thuộc quá lớn vào một thiên tài duy nhất đã khiến đại nghiệp tan rã khi người ấy không còn.

Tuy nhiên, di sản của họ vượt ra khỏi sự tồn vong của triều đại. Quang Trung mãi mãi được xem là biểu tượng chiến thắng ngoại xâm và vị anh hùng nhân dân trong tâm thức dân tộc Việt Nam. Napoleon không chỉ là danh tướng của Pháp mà còn là biểu tượng của tinh thần cải cách, khát vọng vươn lên và lý tưởng hiện đại hóa châu Âu. Tên tuổi họ đi vào huyền thoại, không chỉ vì những chiến thắng quân sự, mà còn vì tầm vóc lịch sử mà họ đạt đến trong một thời đại biến động.

--------------------------------

Tài liệu tham khảo:

Việt Nam sử lược. Trần Trọng Kim. NXB Văn học, 2001.

Việt sử giai thoại – Thời Tây Sơn. Nguyễn Khắc Thuần. NXB Giáo dục, 2003.

Quang Trung – Nguyễn Huệ. Nguyễn Duy Chính. NXB Văn hóa – Thông tin, 2011.

Napoleon: A Concise Biography. David Bell. Oxford University Press, 2015.

Napoleon: A Life. Andrew Roberts. Penguin Books, 2014.

Napoleon and the Britis. Stuart Semmel. The Historical Journal, Cambridge University Press, 1999.

Thanh Bình