Giữ gìn chữ viết của đồng bào dân tộc Dao

Ông Lý Hồng Minh ở bản Sưng, xã Cao Sơn (Đà Bắc) tâm huyết với việc bảo tồn, truyền dạy chữ viết Nôm Dao.

Đã ở tuổi ngoài 80 nhưng cụ Bàn Văn Thân ở xã Vầy Nưa (Đà Bắc) vẫn rong ruổi khắp các bản làng người Dao để truyền dạy chữ. Cụ bảo chữ nôm Dao chính là sợi dây gắn kết cộng đồng, kết nối tâm linh, trong đó chứa đựng những giá trị văn hóa, đạo đức. Nguyên là cán bộ xã, trăn trở khi chữ của dân tộc Dao ngày càng ít người biết và có nguy cơ mai một, cụ đã nhờ vào sự trợ giúp của các thành viên mạng lưới bảo tồn tri thức bản địa của tỉnh lập tờ trình chính quyền xã cho dạy phổ biến chữ Nôm Dao cho cán bộ, nhân dân. Hơn 10 năm qua, cụ đều đặn duy trì mở lớp truyền dạy chữ dân tộc Dao. Bằng tâm huyết của người thầy cao tuổi, hàng trăm cán bộ và người dân trong xã đã đọc, viết cơ bản và nhận biết được mặt chữ.

Một người thầy dạy chữ Nôm Dao khác trên địa bàn huyện Đà Bắc cũng miệt mài truyền dạy cho người dân là ông Lý Hồng Minh ở bản Sưng, xã Cao Sơn. Theo ông Minh, chữ viết không thể thiếu trong đời sống người Dao, ra đời còn do nhu cầu từ chính bản thân mỗi người mong muốn giữ gìn bản sắc văn hóa, phong tục tập quán, tri thức dân gian. Trải qua nhiều thế hệ, các cuốn sách cổ vẫn được lưu truyền trong một số gia đình với nội dung phong phú. Ở bản Sưng, người dân ý thức được việc bảo tồn, gìn giữ bản sắc văn hóa, trong đó có tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình. Minh chứng là lớp học của ông giáo Lý Hồng Minh thu hút đông đảo người dân tham gia, trong đó có cả lứa tuổi trung niên, thanh niên, trẻ em. Bình quân mỗi tháng, ông tổ chức 2 - 3 buổi học cho 10 - 15 học viên. Thông qua việc học chữ, bà con hiểu thêm về đạo lý, phong tục, tập quán cũng như góp phần bảo tồn chữ viết đến mai sau.

Theo Sở VH-TT&DL, đồng bào dân tộc Dao trên địa bàn tỉnh sống thành cộng đồng ở các huyện: Đà Bắc, Lương Sơn, Kim Bôi, Cao Phong và thành phố Hòa Bình, có nền văn hóa, lịch sử lâu đời và tri thức dân gian phong phú. Về chữ viết, họ không có văn tự riêng mà sử dụng chữ Hán đã được Dao hóa và gọi là chữ Nôm Dao. Những năm gần đây, để bảo vệ và phát huy bền vững di sản chữ viết của dân tộc Dao, bên cạnh mở lớp ngay tại cơ sở do chính người thầy trong cộng đồng truyền dạy, cấp ủy, chính quyền địa phương luôn tạo mọi điều kiện động viên, khích lệ những người nắm giữ và truyền dạy di sản. Sở VH-TT&DL quan tâm xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân cho những người có nhiều cống hiến cho việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc Dao. Thông qua đội ngũ nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng, công tác giữ gìn, phát huy di sản chữ Nôm Dao trong cộng đồng ngày càng được coi trọng.

Chữ Nôm Dao còn được bảo tồn gián tiếp và khai thác hiệu quả gắn với phát triển du lịch. Hiện nay, bản Sưng, xã Cao Sơn đang phát triển du lịch cộng đồng. Trên cơ sở đeo đuổi mục tiêu giữ gìn, phát huy giá trị, chữ viết Nôm Dao cùng các di sản khác của dân tộc Dao đang đem lại nguồn lợi cho người dân bản Sưng.

Bùi Minh