Giữ gìn, phát triển giá trị văn học nghệ thuật

Nghệ nhân ưu tú Giàng Khánh Ly trao đổi nghiệp vụ với hội viên trong Chi hội VHNT.

Đặt hẹn từ trước, chúng tôi về thị trấn Ít Ong, huyện Mường La gặp Nghệ nhân ưu tú Cầm Vui. Đón chúng tôi trong ngôi nhà như một thư viện thu nhỏ, treo nhiều bằng khen, giấy khen, các bài hát do chính ông dày công sáng tác. Cùng nhiều cuốn sách chữ Thái cổ được ông nghiên cứu, sưu tầm, biên dịch, ghi lại các phong tục tập quán...

Sinh ra trong gia đình có mẹ biết hát Thái, bố là giáo viên dạy chữ Thái cổ tại vùng sông nước Mường Trai, ngay từ nhỏ ông Cầm Vui bộc lộ năng khiếu văn nghệ. Năm 1979, ông xin về Phòng Văn hóa huyện công tác và được cử đi học nâng cao trình độ tại Trường Văn hóa nghệ thuật tỉnh Hưng Yên. Tốt nghiệp, ông được phân công làm Đội trưởng đội tuyên truyền, xây dựng phong trào văn hóa văn nghệ ở cơ sở.

Ông Vui, chia sẻ: Học hát Thái, hay thổi khèn, kéo nhị không khó, nhưng phải đam mê, kiên trì. Như khắp Thái, phải biết cách lấy hơi, ngắt nhịp. Vì thế, người thể hiện cần có niềm đam mê, cùng với chất giọng tốt, cách luyến láy theo giai điệu của từng thể loại, nội dung bài hát muốn truyền tải.

Xuất phát từ niềm đam mê khắp Thái, ông bắt đầu sáng tác bài hát, bài thơ dân tộc mình. Đến nay, ông sáng tác 300 bài hát, thơ in thành 3 cuốn: “Sơn La hung hương lao dỏn” (Sơn La miền sao sáng) có nội dung ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương Sơn La đổi mới; “Nghịa sương căn” (tình cảm yêu thương), gồm những bài hát đối đáp, giao duyên, người già thăm nhau và cuốn “Sống khươi tỏn paự”, phản ánh phong tục tập quán trong cưới xin của đồng bào dân tộc Thái.

Những tác phẩm của ông Vui được đồng bào Thái gần xa đón nhận như món ăn tinh thần không thể thiếu. Ghi nhận đóng góp, cống hiến, năm 2015, ông Cầm Vui được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân ưu tú về loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian, lễ hội truyền thống tỉnh Sơn La.

Được nhiều người gọi bằng biệt danh trìu mến “Họa mi” của cao nguyên Mộc Châu, Nghệ nhân ưu tú Giàng Khánh Ly, sinh ra ở xã Lóng Luông, huyện Vân Hồ, nơi đồng bào Mông sinh sống lâu đời. Tham gia phong trào văn nghệ quần chúng từ khi còn trẻ, bà đã giành được nhiều giải cao tại các hội thi, hội diễn, liên hoan nghệ thuật quần chúng trong và ngoài tỉnh, như: Huy chương Vàng Liên hoan hát ru các dân tộc Việt Nam lần thứ nhất (năm 1992); Huy chương Bạc Liên hoan giọng hát hay dân ca các dân tộc trên sóng phát thanh toàn quốc lần thứ nhất (năm 1998); Huy chương Bạc Hội diễn nghệ thuật quần chúng tỉnh (năm 2001) cùng nhiều giải nhất tiếng hát hay của thị xã Mộc Châu.

Nghệ nhân ưu tú Cầm Vui (bên trái) hướng dẫn các bạn trẻ cách kéo đàn nhị.

Nghệ nhân ưu tú Giàng Khánh Ly, trăn trở: Tôi thấy dân ca Mông rất hấp dẫn, rất đặc biệt, trong khi xã hội ngày càng phát triển khiến lớp trẻ không có nhiều thời gian học dân ca truyền thống của dân tộc. Điều này, thôi thúc tôi muốn tìm hiểu thêm và truyền dạy cho con, cháu để thế hệ trẻ thêm yêu và thấy có trách nhiệm trong việc giữ gìn văn hóa dân tộc.

Vì vậy, bà Khánh Ly đã tự nghiên cứu, sáng tác những bài hát mới, dựa trên những chất liệu dân ca truyền thống dân tộc, sao cho phù hợp với thực tế. Đến nay, bà đã nghiên cứu, sưu tầm, thể hiện được 100 bài dân ca dân tộc Mông; tự sáng tác trên 40 bài hát theo làn điệu dân ca bằng tiếng Mông. Bà còn truyền dạy cho gần 100 người là con cháu, người yêu thích dân ca dân tộc Mông. Năm 2019, bà vinh dự được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú nghệ thuật trình diễn dân gian.

Trong dòng chảy không ngừng của thời gian, giữa những đổi thay của cuộc sống, những Nghệ nhân ưu tú, như: ông Cầm Vui, bà Giàng Khánh Ly cùng rất nhiều hội viên tích cực của Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật tỉnh luôn phát huy tinh thần đoàn kết, tích cực sáng tạo văn học nghệ thuật, phục nhiệm vụ chính trị của tỉnh và đời sống văn hóa, văn nghệ của đồng bào các dân tộc.

Trong 5 năm qua, nhiều tác giả ở các chuyên ngành văn học nghệ thuật đoạt hơn 100 giải thưởng ở Trung ương, khu vực Tây Bắc - Việt Bắc và của tỉnh phát động. Ngoài ra, xuất bản 19 cuốn sách của 12 tác giả sưu tầm, nghiên cứu văn nghệ dân gian; tiểu luận, nghiên cứu, phê bình; mỹ thuật - nhiếp ảnh.

Mỗi tác phẩm các văn nghệ sĩ sáng tạo, không chỉ ghi lại hơi thở cuộc sống, còn định hướng, khơi nguồn cảm hứng, góp phần làm đẹp thêm bức tranh quê hương Sơn La - vùng đất giàu truyền thống cách mạng và đầy tiềm năng phát triển văn hóa, du lịch.

Lò Thái