Giữ gìn văn hóa truyền thống của dân tộc Mông trong nhịp sống hiện đại

Cây khèn và những điệu múa khèn có ý nghĩa sâu sắc trong đời sống tinh thần của người Mông ở Tuyên Quang. Ảnh: nhandan.vn

Văn hóa là “hồn cốt” của dân tộc

Cộng đồng dân tộc Mông ở tỉnh Tuyên Quang được phân bố chủ yếu ở vùng cao nguyên đá Đồng Văn và ở dải đất phía Tây của tỉnh, được chia thành 4 nhánh gồm: Mông xanh, Mông trắng, Mông hoa, Mông đen... Từ xa xưa, để thuận tiện cho việc canh tác nương rẫy, người dân tộc Mông nơi đây thường lựa các triền núi cao để dựng nhà, do đó, cuộc sống của bà con luôn hòa quyện với thiên nhiên giữa đại ngàn của núi đá. Dạo bước ở vùng cao nguyên đá Đồng Văn, vén làn sương sớm của mùa Thu, những bản làng người dân tộc Mông nép mình bên dãy núi tai mèo hiện lên như một bức tranh bình yên với những ngôi nhà gỗ truyền thống. Trong khung cảnh đó, tiếng khèn Mông ngân nga quyện với sắc váy thổ cẩm rực rỡ của phụ nữ dân tộc Mông đung đưa trong gió.

Chiếc khèn Mông được xem là biểu tượng cho giá trị văn hóa của dân tộc Mông. Giữa đại ngàn, tiếng khèn Mông vang vọng như cánh chim vượt sự chênh vênh của núi đá vươn mình đến tương lai tươi sáng. Không chỉ là giai điệu gọi bạn, tiếng khèn còn là tiếng lòng, là niềm tin, khát vọng của cả một cộng đồng. Đặc biệt, khèn Mông còn có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh, tín ngưỡng, là cầu nối cho sự tương giao của người dân tộc Mông với thần linh, tổ tiên.

Ông Lù Mí Thào, ở thôn Lố Thàng 2, xã Lùng Tám được biết đến là một trong những nghệ nhân tiêu biểu của địa phương. Ở cái tuổi 56, ông Thào vẫn miệt mài lưu giữ, bảo tồn nghề chế tác khèn Mông. Ông Thào tâm sự: “Người con trai Mông khi trưởng thành phải biết thổi khèn. Khèn không chỉ để vui chơi, mà còn là “tiếng nói” của tình yêu, của tín ngưỡng và của bản sắc văn hóa riêng của dân tộc. Ngoài chế tác khèn Mông, tôi còn truyền dạy các bài khèn cho thanh, thiếu niên người dân tộc Mông trong bản”.

Ghé thăm các phiên chợ ở các xã Đồng Văn, Mèo Vạc, Quản Bạ, không khó để bắt gặp những phụ nữ dân tộc Mông diện trên mình những bộ trang phục truyền thống sặc sỡ, bắt mắt, thu hút mọi ánh nhìn. Cũng như khèn Mông, bộ trang phục truyền thống của dân tộc Mông có ý nghĩa quan trọng trong đời sống hằng ngày. Bộ trang phục với những đường thêu tinh xảo, từng họa tiết mang trong mình ý nghĩa về câu chuyện đất trời, dòng họ, gia đình. Mỗi bộ váy thổ cẩm của dân tộc Mông là kết tinh giữa sự khéo léo, tỉ mỉ của đôi bàn tay và trái tim gắn bó với trang phục truyền thống của người phụ nữ dân tộc Mông.

Chị Vàng Thị Mỷ, ở xã Cán Tỷ chia sẻ: “Con gái dân tộc Mông phải biết dệt vải, thêu áo. Váy áo truyền thống không chỉ để mặc, mà còn để giữ lại nghề truyền thống của dân tộc mình trong nhịp sống hiện đại này. Ngày nay, giữa thị trường thời trang công nghiệp, nhiều cô gái dân tộc Mông ở xã Cán Tỷ vẫn tự tay dệt vải lanh, thêu hoa văn, nhuộm chàm để làm ra những bộ trang phục truyền thống của dân tộc”.

Sắc màu văn hóa của dân tộc Mông được thể hiện trong đời sống sinh hoạt hằng ngày. Ảnh: Hoàng Chính

Sắc màu văn hóa của dân tộc Mông còn được thể hiện qua các lễ hội truyền thống ở các dịp trong năm, đơn cử như Lễ hội Gầu Tào được tổ chức vào dịp năm mới. Đây là lễ hội truyền thống có từ lâu đời, phản ánh tín ngưỡng, phong tục, tập quán của đồng bào Mông. Tại lễ hội, các nghi lễ thắp hương và dựng cây nêu cầu xin thần linh, tổ tiên được nghệ nhân, người cao niên, có uy tín trong bản thực hiện với ý nghĩa cầu thần linh phù hộ cho dân làng một năm mới mùa màng bội thu, mưa thuận, gió hòa, cầu chúc cho mọi người, mọi nhà khỏe mạnh. Sau phần lễ, đồng bào dân tộc Mông cùng quây quần múa, hát, thổi khèn, thổi sáo và chơi các trò chơi dân gian để thể hiện tinh thần đoàn kết trong cộng đồng.

Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống

Thực tiễn cho thấy, quá trình đất nước hội nhập cũng đặt ra nhiều thách thức trong việc bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của cộng đồng dân tộc Mông. Trước bối cảnh đó, chính quyền các địa phương trong tỉnh đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, phát huy vai trò nòng cốt của các già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, đội ngũ nghệ nhân dân gian, người có uy tín trong bảo tồn, khôi phục, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông.

Theo đó, chú trọng xây dựng các làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông; đưa văn hóa truyền thống vào giảng dạy trong trường học; thành lập các câu lạc bộ khèn Mông, hợp tác xã, tổ hợp tác thêu dệt vải lanh truyền thống; phục dựng, tái hiện các lễ hội truyền thống của dân tộc Mông... Những việc làm này đã khơi dậy tinh thần đoàn kết trong bảo tồn, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mông tại địa phương.

Nghệ nhân Vù Sào Ngán, ở xã Tùng Vài chia sẻ: “Đối với dân tộc Mông chúng tôi, giá trị văn hóa truyền thống chính là cái gốc của dân tộc. Nếu mai một hoặc mất đi tiếng khèn, váy áo thổ cẩm, lễ hội truyền thống thì con cháu người Mông sẽ không còn biết mình là ai. Được sự quan tâm của chính quyền, hiện nay, việc bảo tồn, giữ gìn, phát huy văn hóa của dân tộc Mông được đẩy mạnh; đội ngũ nghệ nhân, người cao niên trong bản tích cực trong việc truyền dạy các giá trị văn hóa của dân tộc cho thế hệ trẻ”.

Phát huy tiềm năng, thế mạnh và sự chuyển mình mạnh mẽ của lĩnh vực du lịch trên địa bàn, những giá trị văn hóa của dân tộc Mông đã được nhiều du khách biết đến. Đơn cử như sản phẩm thêu, dệt vải lanh thổ cẩm truyền thống của Hợp tác xã dệt lanh Cán Tỷ, Hợp tác xã dệt lanh Lùng Tám, trở thành sản phẩm OCOP và vươn ra thị trường quốc tế. Những sản phẩm này không chỉ mang giá trị bảo tồn nghề truyền thống, mà còn đem lại nguồn thu nhập ổn định cho phụ nữ dân tộc Mông nơi đây. Cùng với đó, các địa phương thường xuyên tổ chức tái hiện các lễ hội truyền thống của dân tộc Mông, tạo sân chơi gắn kết tình đoàn kết giữa các cộng đồng dân tộc. Đồng thời xúc tiến thương mại, quảng bá văn hóa, giới thiệu sản phẩm truyền thống dân tộc Mông đến du khách thập phương.

Những nỗ lực ấy cho thấy, bản sắc văn hóa người dân tộc Mông cho dù trong nhịp sống hiện đại vẫn được bảo tồn, không hề phai nhạt. Từng điệu khèn Mông, sắc váy thổ cẩm, lễ hội truyền thống vẫn trường tồn với thời gian, chứng minh sức sống bền bỉ, đoàn kết của cộng đồng dân tộc Mông. Giờ đây, sắc màu văn hóa ấy không còn gói gọn ở bản làng, phía sau dãy núi đá cao vút mà đã vươn xa hơn, đại diện cho một tương lai tươi sáng của bản làng Mông. Qua đó, làm giàu hơn cho bức tranh văn hóa của 54 dân tộc trên dải đất hình chữ S.

Hoàng Chính