Giữ 'hồn nghề' để phát triển bền vững

Phủ men lên tác phẩm gốm "Ngự long khánh hội" tại xưởng nghệ nhân Nguyễn Trọng Nghĩa. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN

Để làng nghề thực sự trở thành điểm đến hấp dẫn du khách, việc gìn giữ giá trị cốt lõi của làng nghề và xây dựng sản phẩm du lịch bài bản, phù hợp, hài hòa lợi ích giữa bảo tồn, khai thác là điều kiện tiên quyết. Quan trọng hơn, điều này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, người dân địa phương, cộng đồng làng nghề và doanh nghiệp lữ hành, nhằm biến giá trị thủ công của Việt Nam thành sản phẩm du lịch bền vững trong dòng chảy du lịch hiện đại.

Giàu tiềm năng phát triển du lịch làng nghề

Làng nghề không chỉ là nơi lưu giữ những kỹ năng thủ công truyền qua nhiều thế hệ, còn là không gian văn hóa phản ánh lịch sử, tập quán sinh hoạt, tư duy thẩm mỹ của cộng đồng người Việt. Mỗi sản phẩm gốm, tấm lụa, vật dụng mây tre đan, tác phẩm sơn mài, đúc đồng, tạc tượng đá, trồng hoa hay món ăn truyền thống đều chứa đựng những câu chuyện về văn hóa, con người và vùng đất. Chính chiều sâu văn hóa và tính đặc sắc, riêng có ấy đã tạo nên sức hút đặc biệt của làng nghề, của nghề và sản phẩm thủ công đối với du khách. Đặc biệt, khách quốc tế ngày càng coi trọng trải nghiệm văn hóa bản địa và giá trị di sản.

Thời gian qua, nhiều làng nghề truyền thống đã trở thành điểm đến quen thuộc trên bản đồ du lịch Việt. Làng gốm Bát Tràng, làng lụa Vạn Phúc (Hà Nội), làng tranh Đông Hồ (Bắc Ninh) thu hút du khách nhờ kết hợp không gian làng nghề cổ với các hoạt động trải nghiệm làm gốm, dệt lụa, làm tranh. Ở Huế, làng mây tre đan Bao La tạo dấu ấn với các sản phẩm thân thiện môi trường và mô hình du lịch trải nghiệm gắn với đời sống cộng đồng. Tại miền di sản Hội An, làng mộc Kim Bồng, làng gốm Thanh Hà không chỉ gìn giữ kỹ thuật nghề truyền thống, còn biến quá trình lao động thủ công thành trải nghiệm văn hóa sinh động cho du khách. Bên cạnh đó, làng rau Trà Quế mở ra không gian du lịch nông nghiệp đặc thù, nơi du khách trực tiếp tham gia trồng trọt, chế biến món ăn và cảm nhận nhịp sống làng quê Việt.

Theo thống kê của Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, cả nước hiện có hơn 5.400 làng nghề và làng có nghề, trong đó gần 2.000 làng nghề và làng nghề truyền thống được công nhận, cùng hơn 260 nghề truyền thống. Nhận thấy tiềm năng ngày càng lớn của việc phát triển du lịch gắn với làng nghề, cơ quan quản lý ngành du lịch, chính quyền địa phương, doanh nghiệp lữ hành đã có sự quan tâm, đầu tư nhằm đa dạng hóa sản phẩm, thu hút khách du lịch tham quan, mua sắm và trải nghiệm. Đáng chú ý, những năm gần đây, nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà quản lý và nhiều thành viên của làng nghề, cộng đồng cư dân đã chủ động tham gia nghiên cứu, đầu tư, quảng bá thương hiệu cho các sản phẩm nghề truyền thống mang tính đặc trưng của từng vùng, từng địa phương.

Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam Hà Văn Siêu cho rằng, phát triển du lịch làng nghề không chỉ góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân và thúc đẩy kinh tế địa phương, còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, hướng tới mục tiêu phát triển du lịch bền vững. Khi người dân làng nghề trở thành chủ thể của hoạt động du lịch, di sản văn hóa được bảo vệ, đồng thời mở ra cơ hội để du lịch Việt Nam khẳng định bản sắc riêng trên thị trường quốc tế.

Giữ bản sắc làng nghề

Stelia Beach Resort kết nối với Hợp tác xã Sản xuất - Dịch vụ - Du lịch chiếu cói An Cư (huyện Tuy An cũ) xây dựng tour trải nghiệm nghề dệt chiếu cói truyền thống. Ảnh: Tường Quân/TTXVN

Việc kết hợp du lịch với làng nghề là hướng đi phù hợp nhằm đa dạng hóa sản phẩm du lịch, đồng thời tạo động lực gìn giữ và phát triển các giá trị của nghề thủ công. Khi tập trung xây dựng những sản phẩm du lịch mang bản sắc riêng của từng địa phương, du lịch không chỉ mở rộng lựa chọn cho du khách, còn góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, thúc đẩy giao lưu văn hóa và đưa tinh hoa làng nghề Việt hội nhập quốc tế.

Thực tế cho thấy, nhiều làng nghề thu hút du khách không phải nhờ quy mô lớn mà là những giá trị thủ công tinh tế được gìn giữ qua thời gian bởi chính những người địa phương, người của làng. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa nhanh, sự thay đổi của kinh tế thị trường, xu hướng nghề của lao động trẻ… khiến không ít làng nghề đứng trước nguy cơ bị mai một. Một số làng nghề phát triển du lịch còn mang tính tự phát, chạy theo lợi ích trước mắt, dẫn đến thương mại hóa sản phẩm và làm phai nhạt bản sắc nghề. Không ít du khách đến làng nghề chỉ tham quan, mua sắm trong thời gian ngắn, thiếu các trải nghiệm chiều sâu, khiến thời gian lưu trú và mức chi tiêu chưa tương xứng với tiềm năng. Bên cạnh đó, tình trạng ô nhiễm môi trường, thiếu định hướng phát triển bền vững và sự liên kết lỏng lẻo giữa làng nghề với các điểm du lịch văn hóa, sinh thái, ẩm thực cũng đang là những rào cản lớn trong việc duy trì nguồn khách ổn định đến với làng nghề.

Từ thực tiễn đó cho thấy, để du lịch làng nghề phát triển bền vững, cần đặt mục tiêu gìn giữ nghề làm nền tảng. Việc bảo tồn không gian làng nghề, hỗ trợ nghệ nhân, khuyến khích thế hệ trẻ tiếp nối nghề truyền thống chính là cách giữ gìn giá trị cốt lõi cho điểm đến. Trên nền tảng này, các sản phẩm du lịch cần được xây dựng một cách sáng tạo và chuyên nghiệp, biến quá trình sản xuất thủ công thành những trải nghiệm tương tác, để du khách được nghe kể câu chuyện nghề, trực tiếp tham gia các công đoạn và tạo ra sản phẩm mang dấu ấn cá nhân. Theo ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á, để du lịch làng nghề phát triển bền vững, cần lấy cộng đồng làm trung tâm, chú trọng gìn giữ giá trị văn hóa và cảnh quan đặc trưng của từng địa phương.

Các hoạt động của du lịch làng nghề cũng cần được đặt trong mối liên kết với các yếu tố bổ trợ như: Ẩm thực địa phương, lễ hội dân gian, sinh hoạt cộng đồng và cảnh quan nông thôn. Việc kết nối làng nghề vào các tour, tuyến du lịch văn hóa và sinh thái, kết hợp lưu trú homestay, trình diễn nghề vào buổi tối hay tổ chức các lớp trải nghiệm ngắn ngày là những yếu tố then chốt giúp kéo dài thời gian lưu trú và nâng cao mức chi tiêu của du khách, đặc biệt là khách quốc tế. Tổng Giám đốc Công ty lữ hành Travelogy Vũ Văn Tuyên cho rằng, phát triển du lịch làng nghề cần gắn với phát triển nông thôn, trong đó quan trọng nhất là công tác tuyên truyền, đào tạo và hướng dẫn người dân làm du lịch, đồng thời cập nhật các phương thức quảng bá, số hóa điểm đến và nâng cao kỹ năng “kể chuyện” làng nghề để “thổi hồn” cho sản phẩm của đội ngũ thuyết minh, hướng dẫn viên.

Ở góc độ quản lý, nhiều chuyên gia nhấn mạnh sự cần thiết của việc phối hợp đồng bộ giữa chính quyền địa phương, ngành du lịch và cộng đồng làng nghề. Quy hoạch không gian du lịch, chuẩn hóa sản phẩm, đào tạo kỹ năng làm du lịch cho người dân và ứng dụng công nghệ số trong quảng bá, tiêu thụ sản phẩm là những giải pháp mang tính lâu dài. Phó giáo sư, tiến sĩ Phạm Trung Lương (nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển du lịch Việt Nam) cho rằng, du lịch làng nghề chỉ có thể phát triển bền vững khi có chiến lược dài hạn, đảm bảo sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương, gắn bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế và hướng tới các mô hình du lịch xanh.

Trong dòng chảy du lịch hiện đại, du lịch làng nghề đóng vai trò như một cầu nối hiệu quả giữa bảo tồn và phát triển văn hóa. Khi được đầu tư đúng hướng, mỗi làng nghề không chỉ giữ được nghề truyền thống mà còn nâng tầm giá trị văn hóa thông qua hoạt động du lịch. Những sản phẩm thủ công không đơn thuần chỉ là hàng lưu niệm mà trở thành những “đại sứ văn hóa”, kể câu chuyện về đất nước, con người Việt Nam với du khách trong và ngoài nước.

Ngọc Bích (TTXVN)