Giữ 'hồn' văn hóa du lịch miền Tây xứ Thanh

Nhà sàn là một trong những điểm nhấn văn hóa đặc sắc tại Khu Du lịch sinh thái cộng đồng bản Năng Cát.

Nếu coi du lịch cộng đồng miền Tây xứ Thanh là một dòng chảy, thì mái nhà sàn chính là mạch nguồn nuôi dưỡng dòng chảy ấy. Tại các điểm đến du lịch cộng đồng như bản Bút, bản Năng Cát, bản Mạ, bản Ngàm cho đến Pù Luông, hình ảnh những ngôi nhà sàn lợp mái lá, sàn gỗ nâu trầm, không gian thoáng đãng đã trở thành hình ảnh nhận diện quen thuộc đối với du khách. Với nhiều du khách, đến miền Tây xứ Thanh không chỉ để ngắm cảnh núi rừng, mà còn để được sống trong không gian văn hóa bản địa - nơi mỗi mái nhà sàn kể một câu chuyện về nếp sống, phong tục và mối quan hệ gắn bó giữa con người với thiên nhiên.

Tại Khu Du lịch sinh thái cộng đồng bản Mạ (xã Thường Xuân), những ngôi nhà sàn hiện diện như một phần tự nhiên của cảnh quan và đời sống. Hiện nay, 54/54 hộ dân tại điểm đến vẫn sinh hoạt hàng ngày trong ngôi nhà sàn lợp mái kè, phần lớn nếp nhà còn giữ nguyên kiến trúc truyền thống của đồng bào dân tộc Thái. Giữa không gian văn hóa ấy là những con đường nhỏ được trồng hoa, cây xanh, tạo nên bố cục điểm du lịch hài hòa. Khi du lịch cộng đồng ngày càng phát triển, người dân bản Mạ chọn cách cải tạo theo hướng giữ nguyên kiến trúc văn hóa truyền thống, chỉ bổ sung các tiện ích cần thiết phục vụ sinh hoạt và đón khách. Chính sự lựa chọn này giúp bản Mạ giữ được vẻ nguyên sơ, trở thành điểm đến phù hợp với du khách yêu thích trải nghiệm, khám phá văn hóa bản địa.

Còn nếu đến với bản Năng Cát (xã Linh Sơn), du khách sẽ nhận ra rằng, nhà sàn không chỉ là không gian sinh hoạt mà còn là “giá trị cốt lõi” của sản phẩm du lịch. Hiện nay, bản Năng Cát có trên 120 ngôi nhà sàn, trong đó 12 hộ tham gia làm du lịch homestay. Ban ngày, nhà sàn là nơi đón khách nghỉ ngơi, tham quan; buổi tối, lại trở thành trung tâm sinh hoạt cộng đồng với bếp lửa, mâm cơm chung và những câu chuyện bản làng. Chị Hà Thị Xum, chủ hộ kinh doanh homestay chia sẻ: “Gia đình tôi hiện có 2 nhà sàn, có thể đón và phục vụ khoảng 40 khách cùng lúc. Theo định hướng của địa phương, chúng tôi đã sửa sang lại các không gian cho gọn gàng, sạch đẹp, đảm bảo điều kiện đón khách. Cùng với trải nghiệm lưu trú, du khách khi đến đây rất hào hứng tham gia các hoạt động giao lưu văn nghệ, thưởng thức ẩm thực của đồng bào Thái”.

Là điểm đến mới đưa vào khai thác từ năm 2019, dù quy mô du lịch cộng đồng chưa lớn, nhưng văn hóa nhà sàn tại bản Bút (xã Nam Xuân) luôn giữ vai trò trung tâm trong hành trình phát triển. Những ngôi nhà sàn không cầu kỳ về hình thức, nhưng bền bỉ theo thời gian, gắn với nhịp sinh hoạt chậm rãi của người dân nơi đây. Với định hướng phát triển du lịch xanh, bền vững, địa phương luôn chú trọng bảo tồn kiến trúc nhà sàn gắn với bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, coi đó là điều kiện tiên quyết để cộng đồng tham gia làm du lịch. Chính sự cẩn trọng này đã giúp bản Bút trở thành điểm đến của du khách “chữa lành”, yêu thích khám phá. Đây cũng được xem là “lực đỡ” quan trọng giúp du lịch bản Bút giữ gìn bản sắc, tránh nguy cơ bê tông hóa và phá vỡ cảnh quan khi du lịch phát triển.

Trưởng Phòng Văn hóa - Xã hội, UBND xã Nam Xuân, Phạm Thị Nhị, cho biết: Bản Bút được thiên nhiên ưu đãi ban tặng cho khí hậu trong lành, cảnh quan thiên nhiên đẹp. Bản hiện có 106 hộ, với 98% đồng bào dân tộc Thái. Trong đó có 100 hộ sinh sống trong nếp nhà sàn truyền thống. Khi nhà sàn còn hiện diện trong đời sống thường nhật, du lịch cộng đồng mới giữ được tính chân thực, tránh nguy cơ mai một bản sắc văn hóa. Do đó, xã luôn chú trọng công tác tuyên truyền, vận động các hộ làm du lịch bảo tồn kiến trúc truyền thống, đồng thời hướng dẫn người dân cách cải tạo phù hợp để vừa giữ bản sắc, vừa đáp ứng nhu cầu của hoạt động du lịch.

Thực tế, du khách đến miền Tây xứ Thanh không tìm kiếm sự tiện nghi tuyệt đối, mà họ mong muốn được sống trong không gian văn hóa bản địa. Mái nhà sàn, bếp lửa ấm, mùi khói lam chiều, tiếng suối chảy róc rách giữa núi rừng và sự mộc mạc của cộng đồng... chính là những yếu tố làm nên giá trị của trải nghiệm. Tuy nhiên, việc gìn giữ nhà sàn cũng đang đối mặt với không ít thách thức từ thiên tai; vật liệu dễ hư hỏng, cần tu sửa thường xuyên; yêu cầu về an toàn phòng cháy, chữa cháy... Nếu không có quy hoạch cụ thể, định hướng phù hợp của các cấp, ngành, chính quyền địa phương, việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa từ những ngôi nhà sàn truyền thống trong phát triển du lịch cộng đồng về lâu dài sẽ khó bền vững.

Từ các điểm du lịch sinh thái cộng đồng có thể thấy, nhà sàn là không gian văn hóa quan trọng để du lịch cộng đồng phát triển. Những con số về số lượng nhà sàn không chỉ phản ánh quy mô, mà còn cho thấy nỗ lực gìn giữ của địa phương, của cộng đồng trong dòng chảy hiện đại. Và, khi mái nhà sàn còn đứng vững giữa núi rừng miền Tây xứ Thanh, du lịch nơi đây chắc chắn sẽ còn “điểm tựa” để phát triển theo hướng bền vững, khác biệt và giàu bản sắc.

Bài và ảnh: Lê Anh