Giữ lửa nghề, tạo sinh kế bền vững ở Bắc Ninh

Đằng sau thành công của các làng nghề ở Bắc Ninh, các HTX đóng vai trò nòng cốt trong việc bảo tồn, phát huy giá trị nghề cổ truyền, đồng thời phát triển mô hình kinh tế bền vững, gắn kết giữa sản xuất với thị trường, nâng cao thu nhập cho thành viên, tạo ra hàng vạn việc làm.

Giữ “lửa nghề” từ HTX

Một trong những điển hình tiêu biểu là HTX Gỗ mỹ nghệ Hiệp Thắng (phường Châu Khê, nay là phường Phù Khê). Từ một xưởng sản xuất nhỏ, năm 2014, dưới sự tư vấn và hỗ trợ vốn của Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh, HTX chính thức được thành lập.

Sau hơn 1 thập kỷ, nhờ sự đầu tư thích đáng cho khoa học kỹ thuật, tiếp cận thị trường, HTX Hiệp Thắng không chỉ đứng vững mà còn khẳng định thương hiệu trong dòng chảy của nghề gỗ mỹ nghệ trứ danh vùng Kinh Bắc.

Lửa nghề truyền thống ở Bắc Ninh vẫn "cháy" hừng hực.

Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Trần Hiệp, Giám đốc HTX, chia sẻ: “Tiêu chí cốt lõi của HTX là không để ngọn lửa nghề bị mai một, đồng thời phải giúp bà con địa phương sống được bằng nghề và làm giàu từ nghề”.

Những ngày đầu thành lập, HTX chỉ có 7 thành viên, 18 lao động. Sau 10 năm, con số này đã tăng lên hơn 40 lao động thường xuyên, hàng chục lao động thời vụ, chủ yếu là người địa phương. Lao động trẻ được đào tạo theo hình thức “cầm tay chỉ việc”, còn lao động lớn tuổi có thêm việc làm lúc nông nhàn.

Hiện, HTX sở hữu 4 cơ sở sản xuất tại Bắc Ninh và Hà Nội, với tổng diện tích 600 m². Các dòng sản phẩm chính gồm tranh gỗ, tượng, lọ lục bình, đồ thờ, sản phẩm phong thủy... Nhiều tác phẩm như “Đài sen Long Phụng Tích Phúc” đã đoạt giải thưởng lớn và được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh.

Sản phẩm của HTX Hiệp Thắng nổi bật nhờ sự độc bản, hầu hết đều được làm thủ công qua 7 công đoạn, có sản phẩm mất tới 3-4 năm mới hoàn thiện. Chính sự tinh xảo ấy giúp sản phẩm chinh phục cả thị trường trong nước lẫn quốc tế, có đơn hàng lên tới hàng tỷ đồng. Doanh thu trung bình đạt khoảng 5 tỷ đồng/năm, mức lương cho lao động từ 4,8 - 15 triệu đồng/tháng, góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói giảm nghèo ở địa phương.

Nghề truyền thống – sinh kế bền vững

Không chỉ riêng Hiệp Thắng, Bắc Ninh hiện có hơn 60 làng nghề được công nhận, trong đó nhiều nghề gắn bó hàng trăm năm với lịch sử và văn hóa dân tộc như tranh Đông Hồ, gỗ mỹ nghệ Phù Khê, đúc đồng Đại Bái, gốm Phù Lãng...

Điểm chung của các làng nghề là sự tham gia mạnh mẽ của các HTX trong việc tổ chức sản xuất, liên kết tiêu thụ và giữ gìn tinh hoa nghề cổ, góp phần tạo ra hàng vạn việc làm, xóa đói giảm nghèo, làm giàu cho người dân địa phương.

Điển hình, ở làng tranh Đông Hồ, HTX Sản xuất và Kinh doanh tranh dân gian Đông Hồ đã khôi phục nghề vẽ tranh truyền thống, đồng thời đưa sản phẩm vào hệ thống OCOP, kết hợp phát triển du lịch trải nghiệm.

Hay tại làng gốm Phù Lãng, HTX gốm mỹ nghệ Phù Lãng tổ chức đào tạo nghề cho lớp người lao động trẻ, ứng dụng thương mại điện tử để bán hàng sang châu Âu, Mỹ...

Theo thống kê, toàn tỉnh Bắc Ninh có hàng trăm HTX phi nông nghiệp, trong đó nhiều đơn vị gắn với nghề thủ công truyền thống. Các HTX này không chỉ tạo việc làm ổn định cho hàng vạn lao động nông thôn, thúc đẩy xóa đói giảm nghèo, mà còn góp phần giữ chân người trẻ, hạn chế tình trạng ly hương.

Nghề truyền thống tạo hàng vạn việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo ở Bắc Ninh.

Tuy đạt nhiều kết quả, song các HTX nghề truyền thống ở Bắc Ninh vẫn đối diện không ít khó khăn. Đầu tiên là vấn đề vốn. Như HTX Hiệp Thắng, để làm ra một sản phẩm giá trị cao cần đầu tư lớn và mất nhiều năm mới thu hồi, trong khi chính sách vay vốn hiện hành chưa đủ linh hoạt. Nhiều HTX vay từ Quỹ hỗ trợ phát triển HTX tỉnh nhưng vẫn gặp khó trong xoay vòng vốn.

Thứ hai là thiếu mặt bằng sản xuất. Phần lớn HTX phi nông nghiệp chưa có đất ổn định, phải thuê mướn hoặc tận dụng nhà riêng làm xưởng, dẫn đến hoạt động manh mún, tốn kém.

Thứ ba là đầu ra sản phẩm. Sau dịch Covid-19, sức mua giảm sút, nhiều HTX bị tồn kho, lỗ hàng trăm triệu đồng. Việc mở rộng thị trường quốc tế còn hạn chế do thiếu kinh nghiệm, nguồn lực tiếp thị và xây dựng thương hiệu.

Đồng hành cùng làng nghề

Nhận thấy vai trò quan trọng của HTX trong phát triển nghề truyền thống, những năm qua, Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh đã liên tục triển khai nhiều chương trình hỗ trợ.

Cụ thể, Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX đã cho vay hàng chục tỷ đồng với lãi suất ưu đãi để các HTX nghề thủ công mở rộng sản xuất. Các lớp đào tạo nghề, tập huấn kỹ năng quản trị HTX, ứng dụng công nghệ số, xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại được tổ chức thường xuyên.

Nhiều HTX nghề truyền thống của Bắc Ninh đã được Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh hỗ trợ đưa sản phẩm tham gia chương trình OCOP, từ đó nâng cao giá trị và tăng khả năng cạnh tranh. Chẳng hạn, sản phẩm gỗ mỹ nghệ của HTX Hiệp Thắng, gốm Phù Lãng, hay tranh Đông Hồ đều đã trở thành sản phẩm OCOP 3-4 sao, được quảng bá rộng rãi trong và ngoài nước.

Ngoài ra, hệ thống Liên minh HTX Việt Nam cũng đẩy mạnh chuyển đổi số trong HTX, khuyến khích các đơn vị mở gian hàng trên sàn thương mại điện tử Voso, Postmart, Shopee... để mở rộng kênh bán hàng. Đây là hướng đi tất yếu giúp HTX nghề truyền thống tiếp cận khách hàng trẻ và thị trường quốc tế.

Để các HTX nghề truyền thống ở Bắc Ninh phát triển bền vững, cần sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, Liên minh HTX các cấp và chính các HTX. Chính quyền địa phương cần quy hoạch đất đai hợp lý, tạo quỹ đất ổn định cho làng nghề. Chính sách tín dụng cần linh hoạt hơn, kéo dài thời gian trả nợ đối với những sản phẩm có chu kỳ sản xuất dài.

Về phía HTX, phải mạnh dạn đổi mới công nghệ, đa dạng mẫu mã, kết hợp yếu tố truyền thống với hiện đại. Đồng thời, chú trọng đào tạo nghề cho thế hệ trẻ, để “lửa nghề” không bị mai một. Bên cạnh đó, phát triển du lịch làng nghề gắn với sản phẩm OCOP sẽ mở ra hướng đi bền vững, giúp người dân vừa gìn giữ văn hóa, vừa thoát nghèo, làm giàu trên chính quê hương mình.

Minh Khuê