Giữ nghề đan truyền thống của đồng bào Thái

Thành viên Tổ đan lát bản Ngàm, xã Sơn Điện luôn tích cực tạo ra các sản phẩm với đa dạng mẫu mã.

Ở vùng cao xứ Thanh, nghề đan lát của đồng bào Thái khá nổi tiếng. Từ các vùng Thường Xuân, Lang Chánh lên đến Quan Hóa, Quan Sơn (cũ)... nơi đâu nghề đan lát cũng được bà con chú trọng phát triển, vừa tạo ra sản phẩm vật chất, vừa tạo nên sắc thái văn hóa riêng.

Theo quan niệm của người Thái, trong mỗi gia đình truyền thống thì “đàn ông phải giỏi đan lát, phụ nữ phải giỏi thêu thùa”. Do đó, ngay từ lúc còn nhỏ các bé trai đã được ông và bố truyền dạy cách đan các vật dụng từ đơn giản đến phức tạp, còn các bé gái được bà và mẹ dạy cho cách thêu thùa, quay tơ dệt vải. Các sản phẩm của bà con làm ra chủ yếu là để phục vụ nhu cầu sinh hoạt, làm quà biếu người thân, bạn bè, thông gia hoặc dùng để trao đổi hàng hóa với người dân trong vùng. Trải qua thời gian, đan lát dần trở thành nghề giúp bà con người Thái vừa có thêm nguồn thu nhập, đồng thời gìn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống.

Chúng tôi ghé thăm bản Ngàm, xã Sơn Điện - nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào dân tộc Thái. Từ xưa đến nay, bà con trong bản ai cũng biết đan lát. Đặc biệt, từ khi dự án “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị tre” do Công ty CP ECOBAMBO Việt Nam triển khai trên địa bàn, thì đan lát đã trở thành nghề mang lại thu nhập chính cho các hộ gia đình.

Theo chia sẻ của bà con, để làm ra những sản phẩm bền đẹp phải trải qua nhiều công đoạn công phu, tỉ mỉ. Từ việc chọn nguyên liệu, chẻ nan cho đến tạo mẫu hoa văn, hình dáng phù hợp cho từng sản phẩm. Từ xưa, người Thái thường dùng cây giang, cây vầu, cây nứa để làm nguyên liệu đan lát. Tuy nhiên, cây vầu được dùng nhiều hơn cả để đảm bảo yêu cầu cao về chất lượng và mẫu mã sản phẩm. Cây vầu được chọn phải từ 1 năm tuổi trở lên, thẳng đều, gióng dài, không bị cụt ngọn, sâu bệnh, để khi đan sản phẩm đẹp hơn.

Tổ đan lát bản Ngàm hoạt động từ năm 2018, hàng ngày dưới mái nhà sàn các thành viên trong tổ cần mẫn tạo nên những sản phẩm thủ công đẹp mắt và tinh xảo. Theo ông Lò Văn Toán, thành viên của Tổ đan lát bản Ngàm, cái khó nhất của nghề đan lát là người thợ phải biết vót nan sao cho có độ dày bằng nhau, trăm sợi đều như một, khi đan ra sản phẩm mới tinh xảo. Sau khi chẻ nhỏ, nan tre cần được vót kỹ để có độ dẻo dai. Nan tre đạt chuẩn cần đủ mềm, mỏng để có thể đan lát dễ dàng. Các sản phẩm của bà con làm ra có khá nhiều màu sắc như màu vàng, màu đỏ, màu tím được ngâm bằng cỏ cây tự nhiên, không hóa chất. Vì vậy, sản phẩm được khách hàng nước ngoài rất ưa thích.

Tổ đan lát bản Ngàm hiện có 16 thành viên, hầu hết là người lớn tuổi. Sản phẩm làm ra được Công ty CP ECOBAMBO Việt Nam thu mua. Mỗi bộ sản phẩm đan xong, người thợ nhận về 45.000 đồng, trung bình người đan nhanh sẽ được 2 bộ/ngày.

Bản Ngàm Pốc, xã Yên Thắng cũng đang gìn giữ và phát triển khá tốt nghề đan lát của đồng bào Thái. Tận mắt chứng kiến không khí làm việc của bà con chúng tôi vô cùng thích thú. Chỉ trong thời gian ngắn, những bàn tay thoăn thoắt biến từng chiếc lạt vô tri trở thành các vật dụng sinh hoạt hữu ích. Bởi lẽ đó, sản phẩm đan lát truyền thống của bà con được khách hàng trong và ngoài nước tìm đặt mua.

Có thể nói, qua mỗi sản phẩm đan lát, bà con dân tộc Thái đều muốn thể hiện tình cảm, dấu ấn văn hóa trong đời sống sinh hoạt, sản xuất của dân tộc mình. Trong cuộc sống ngày nay, gìn giữ và phát huy nghề đan lát truyền thống không chỉ là câu chuyện về nâng cao giá trị sản phẩm, tăng thu nhập cho bà con, mà còn gắn kết du lịch sinh thái cộng đồng, đưa nghề truyền thống phát triển bền vững.

Bài và ảnh: Ái Vân