Giữ rừng là bảo vệ bon làng

Cuộc sống gắn bó với núi rừng, nên từ xa xưa, việc khai hoang, lập làng hay làm nương rẫy đều do già làng, người có uy tín đảm nhiệm. Đồng bào quan niệm, mỗi ngọn núi, khu rừng, con suối đều có những giá trị tinh thần cần phải tôn thờ.

Rừng được chia làm 6 loại như: Rừng thiêng, rừng đầu nguồn, rừng gắn với đất thổ cư, rừng canh tác, rừng khai thác, rừng ma (nơi chôn cất người chết). Trong đó, rừng thiêng là nơi được đồng bào bảo vệ với những quy định chặt chẽ của cộng đồng từ đời này sang đời khác. Bởi vì, môi trường thiên nhiên là tài sản chung của tất cả mọi người và là nguồn sống không thể thiếu được, nên mọi người đều có thể vào rừng hái măng, chặt củi, nhưng tuyệt đối không ai có quyền phá hoại, làm tổn thất đến rừng. Mỗi cá nhân, gia đình, cộng đồng đều phải có trách nhiệm bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường thiên nhiên.

Đời sống, sinh hoạt của đồng bào Tây Nguyên đều gắn với rừng

Luật tục M’nông quy định: “Khu rừng sâu đâu phải của nai, khu rừng đó là của tổ tiên, khu rừng đó là của con cháu, khu rừng đó là của ông bà, khu rừng đó là của chúng ta”. Do đó, nếu ai phá rừng sẽ bị lên án bằng cách: “Làm nhà đừng dùng cây nữa; làm chòi đừng dùng cây nữa; làm rẫy không phát rừng nữa; khi thiếu đói đừng đào củ nữa”. Từ quan niệm trên, người M’nông khi khai phá rừng làm nương rẫy, nhà cửa đều phải làm lễ cúng thần rừng và được duy trì từ đời này sang đời khác. Rừng được khai phá không được là rừng đầu nguồn, rừng nguyên sinh, rừng gỗ quý và nếu xâm phạm sẽ bị thần linh quở phạt, gây lũ lụt hoặc hạn hán...

Người dân xã Tuy Đức cùng lực lượng chức năng tuần tra, bảo vệ rừng

Khi đốt rẫy, đồng bào luôn có ý thức bảo vệ khu rừng xung quanh bằng cách dọn sạch những cành củi khô, cỏ úa, tạo nên khoảng trống giữa rẫy với các khu vực khác, tránh không để lửa đốt rẫy lan rộng, gây nên cháy rừng, bởi cháy rừng sẽ bị thần linh trừng phạt, cộng đồng xét xử. Bởi vậy, trong luật tục, đồng bào M’nông còn lưu truyền một số quy định về tội làm cháy rừng như: “Chòi bị cháy chỉ một người buồn/Nhà bị cháy cả buôn phải buồn/Rừng bị cháy mọi người đều buồn.../Rừng bị cháy mà không dập tắt/Người đó sẽ không có rừng/Người đó sẽ không có đất/Làm nhà đừng dùng cây nữa/Làm chòi đừng dùng cây nữa...”.

Riêng luật tục Ê đê quy định: “Đất đai, sông suối, cây rừng là cái nong, cái nia, cái lưng của ông bà. Ông bà là người giữ cái hang, trông coi rừng, trông coi cây K’tơng, cây Kdjar. Kẻ xâm lấn rừng và đất rừng của người khác nhất định phải bị đưa ra xét xử”. Luật tục cũng răn dạy: “Cây rừng đã có từ thời xưa của ông bà để lại. Bảo vệ cây rừng là bảo vệ buôn làng. Bảo vệ cây rừng là bảo vệ rẫy nương. Bảo vệ cây rừng là bảo vệ bến nước, bảo vệ cuộc sống của người dân”.

Đồng bào M’nông ở xã Nam Đà tổ chức lễ trồng cây Plang

Bên cạnh những điều luật bảo vệ rừng, luật tục các dân tộc Tây Nguyên cũng khuyên răn cộng đồng phải hết sức chú ý khi dùng đến lửa không được làm nguy hại đến rừng như: “Đàn ông thường đốt lửa bừa bãi, đàn bà thường đốt lửa bậy bạ, có những người đốt lửa mà làm như kẻ điếc, kẻ đui, có những người đốt lửa mà làm như kẻ điên, người dại”… “E rằng đi rẫy lo việc nương rẫy mà không biết đi, cầm theo những đầu dây còn cháy dở có thể hủy diệt cả rừng. Lửa sẽ bén vào rừng thiêu trụi cỏ cây, mọi vật. Còn e rằng lửa sẽ cháy lan, thiêu trụi cả xóm làng người ta, thiêu trụi cả chòi, cả kho lúa người ta đã dựng lên trong rừng, trong rẫy, mà xung quanh chưa kịp dọn quang...”.

Rừng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời sống người Tây Nguyên. Ảnh: H.Cường

Đặc biệt, để giáo dục con cháu phải biết quý trọng, bảo vệ rừng, biết ơn rừng núi đã nuôi dưỡng cộng đồng khỏe mạnh, đồng bào cũng có một số nghi lễ liên quan đến rừng và được gìn giữ cho đến ngày nay như: Lễ cúng thần rừng, lễ cúng buôn cũ ngay cạnh rừng thiêng…

Bảo vệ rừng là bảo vệ bon làng, rẫy nương là một thông điệp rất sâu sắc. Ngày nay, cuộc sống dù đổi thay, nhưng ở một số nơi vẫn giữ được những khu rừng thiêng của cộng đồng. Được sự quan tâm của chính quyền, một số địa phương cũng đã tổ chức phục dựng lại nghi lễ cúng thần rừng theo đúng phong tục truyền thống của dân tộc.

Hoàng Thanh .