Giữa lúc xung đột và căng thẳng leo thang, doanh nghiệp Trung Quốc có từ bỏ thị trường Trung Đông?

Những bất ổn tại các điểm nóng xung đột ở khu vực Trung Đông đã gây gián đoạn nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh của các nhà đầu tư Trung Quốc. (Nguồn: SCMP)

Tâm lý lo lắng bao trùm

Các cuộc tấn công bằng tên lửa đe dọa những tuyến vận tải trọng yếu và làm lung lay nhiều thỏa thuận thương mại đã ký, khiến Trung Đông và Iran trở thành tâm điểm căng thẳng. Trước làn sóng bất ổn gia tăng, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu Trung Quốc bắt đầu cảm nhận rõ tác động lan rộng.

Doanh nhân Miya Yu, chủ một cơ sở sản xuất hàng công nghiệp nhẹ tại Trung Quốc, từng nhanh chóng triển khai đơn hàng sau khi đạt thỏa thuận với đối tác Iran tại Hội chợ Quảng Châu hồi tháng Tư. Tuy nhiên, sau cuộc tấn công của Israel nhằm vào Iran, khách hàng bất ngờ ngừng liên lạc, khiến kế hoạch kinh doanh của cô bị gián đoạn.

“Chúng tôi hoàn toàn không chắc liệu việc giao hàng còn khả thi hay không”, Miya Yu chia sẻ.

Trong khi đó, Cai Zhan, doanh nhân đến từ Ôn Châu, với hơn 1,2 triệu người theo dõi trên Douyin, chia sẻ trong video gần đây rằng cô đã quyết định hủy kế hoạch tham dự một hội chợ phụ tùng ô tô tại Iran vào tháng Tám này sau khi khách hàng cảnh báo cô không nên đến do tình hình an ninh “nghiêm trọng”.

“Cuộc xung đột đã gây gián đoạn nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh”, cô cho biết. Dù vậy, với việc khách hàng cắt giảm đơn đặt hàng, chi phí vận chuyển tăng cao và trước triển vọng thiếu chắc chắn, nhiều nhà xuất khẩu trong mạng lưới sản xuất của cô cũng buộc phải “thắt lưng buộc bụng”.

Vốn được đánh giá cao về sự nhạy bén với sự điều chỉnh trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu có nhiều thay đổi, nhiều doanh nhân Trung Quốc vẫn khá lo lắng trước tình hình mới khi cú sốc an ninh và tình hình gián đoạn nguồn cung đang lan rộng qua biên giới Iran và Israel.

Nằm tại điểm giao thoa giữa châu Á, châu Phi và châu Âu, Trung Đông giữ vai trò chiến lược trong mạng lưới thương mại đường bộ và hàng hải của Trung Quốc. Khu vực này cung cấp khoảng một nửa lượng dầu thô nhập khẩu cho Bắc Kinh và là nơi Trung Quốc đẩy mạnh hiện diện kinh tế thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường, với hàng loạt khoản đầu tư vào hạ tầng, năng lượng, viễn thông, cảng biển và logistics.

“Trung Quốc đã vận dụng khéo léo ngoại giao kinh tế, đồng thời thận trọng điều hướng môi trường đầy cạnh tranh, xung đột và liên minh chồng chéo tại Trung Đông”, ông Mohan Malik, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Cận Đông-Nam Á (Mỹ) và hiện giảng dạy tại UAE nhận định.

“Trung Đông tiếp tục là mắt xích quan trọng trong tham vọng Vành đai và Con đường của Trung Quốc. Thách thức lúc này là làm sao quản lý rủi ro khi căng thẳng trong khu vực không ngừng leo thang”, ông nói thêm.

Đối với Iran, quốc gia đang chịu lệnh trừng phạt toàn diện của Mỹ, trao đổi thương mại với Trung Quốc cũng giảm trong những năm gần đây, nhưng nước Cộng hòa Hồi giáo vẫn là nguồn cung dầu quan trọng đối với Bắc Kinh.

Theo số liệu chính thức, năm 2024, thương mại giữa Trung Quốc và Iran đạt tổng cộng 13,37 tỷ USD, trong đó Bắc Kinh xuất khẩu hàng hóa trị giá 8,93 tỷ USD sang Iran và nhập khẩu 4,44 tỷ USD. Theo Ủy ban Dịch vụ tài chính Hạ viện Mỹ, Trung Quốc đang nhập khẩu 80% lượng dầu xuất khẩu của Iran. Còn theo Công ty chuyên về số liệu hàng hóa Kpler, con số nhập khẩu thực tế còn cao hơn, lên tới 90%.

Từ năm 2017, Trung Quốc đã vượt Mỹ, trở thành quốc gia nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, với khoảng 70% nguồn cung đến từ bên ngoài, trong đó riêng khu vực Trung Đông chiếm một nửa. Giới phân tích cho rằng điều này khiến eo biển Hormuz trở thành “điểm nóng” chiến lược đối với Bắc Kinh.

Tuần qua, Iran đe dọa đóng cửa eo biển Hormuz sau các cuộc tấn công tên lửa từ phía Mỹ. Dù tuyến hàng hải này chưa từng bị phong tỏa hoàn toàn, một kịch bản như vậy có thể “giáng đòn mạnh vào an ninh năng lượng của Trung Quốc, đồng thời đẩy giá dầu, bảo hiểm và chi phí vận tải toàn cầu tăng vọt”, ông Mohan Malik nhận định.

Theo chuyên gia Zhou Chao từ Anbound - tổ chức nghiên cứu độc lập đặt tại Bắc Kinh – mối quan hệ Trung Quốc-Iran chủ yếu được định hình bởi lợi ích khu vực và tính toán kinh tế, thay vì là một liên minh chiến lược thực sự trên cơ sở ý thức hệ.

Dữ liệu từ Bộ Thương mại Trung Quốc cho thấy, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Iran đạt 322 triệu USD trong năm 2023, nâng tổng giá trị đầu tư lên hơn 3,9 tỷ USD.

Chuyên gia Zhou Chao nhận định, tình trạng bất ổn kéo dài tại Iran đang tạo ra rủi ro đáng kể cho kế hoạch phát triển mạng lưới hậu cần xuyên lục địa của Trung Quốc hướng tới châu Âu, trong đó Iran được kỳ vọng giữ vai trò trung tâm trung chuyển. Tuy vậy, theo ông, các mạng lưới này vẫn đang ở giai đoạn hoạch định và hoàn toàn có thể được điều chỉnh – với những phương án thay thế qua các nước cộng hòa Trung Á vẫn khả thi.

Ông Zhou cũng dự báo, các lệnh trừng phạt và sức ép quốc tế có thể tiếp tục gia tăng, trong khi khó khăn kinh tế có thể ảnh hưởng đến khả năng của Iran trong việc duy trì hợp tác với Trung Quốc trong các dự án hạ tầng tại địa phương.

Trung Đông vẫn là "thị trường béo bở"

Mặc dù xung đột giữa Iran và Israel và Mỹ đe dọa đến các khoản đầu tư, các dự án quan trọng, dòng chảy thương mại và nhập khẩu dầu của Trung Quốc, nhưng Bắc Kinh từ lâu đã có phương án phòng ngừa khi tìm đến các quốc gia khác trong khu vực như Saudi Arabia hay UAE.

Theo các nhà phân tích, sự đa dạng hóa này được hỗ trợ bởi các thỏa thuận thanh toán bằng đồng NDT mới với UAE và quan hệ đối tác cơ sở hạ tầng tại Duqm, Jebel Ali và Suez, giúp Bắc Kinh bảo vệ dấu ấn Vành đai và Con đường khỏi sự biến động của các khu vực dễ xảy ra xung đột như Iran.

Trong khi đó, một số nhà đầu tư Trung Quốc lại coi cuộc khủng hoảng là chất xúc tác tiềm năng cho các cơ hội xuất khẩu mới trong khu vực.

Dù nằm không xa các điểm nóng địa chính trị, Cairo vẫn mang lại cảm giác yên bình đối với Xie Junping – doanh nhân đến từ tỉnh Chiết Giang (Trung Quốc), người vừa mở kho hàng tại thủ đô Ai Cập trong tháng này nhằm đẩy mạnh phân phối sản phẩm Trung Quốc sang thị trường Trung Đông và châu Phi.

“Các sản phẩm Trung Quốc, đặc biệt là ô tô, đang bán rất chạy tại Ai Cập. Người dân địa phương cũng thân thiện với doanh nhân Trung Quốc. Hiện Cairo đang xây dựng thủ đô hành chính mới, trong đó phần lớn dự án do các công ty Trung Quốc đảm nhận,” ông Xie Junping chia sẻ.

Theo ông, khủng hoảng cũng có thể mở ra cơ hội. Sau xung đột, nhu cầu về cơ sở hạ tầng và hàng tiêu dùng thiết yếu tại Trung Đông sẽ tăng mạnh. “Từ đèn đường đến vải bọc ghế sofa – tất cả đều là cơ hội đầu tư. Trên thực tế, các doanh nghiệp Trung Quốc có thể yên tâm kinh doanh tại những quốc gia vùng Vịnh thân thiện, nơi rủi ro xung đột chính trị tương đối thấp”, ông Xie nhận định.

Dany Qian Jing, Phó chủ tịch toàn cầu của JinkoSolar, một trong những nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất Trung Quốc, cho biết xung đột giữa Iran và Israel không cản trở kế hoạch xây dựng nhà máy tại Saudi Arabia của công ty. Nhà máy này vẫn dự kiến đi vào hoạt động vào đầu năm sau. “Trung Đông là thị trường rất lớn”, ông Dany Qian Jing chia sẻ tại Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) Thiên Tân 2025.

Trong khi đó, nhà đầu tư kỳ cựu Chiang Chun Yuan, người đang triển khai các dự án tại UAE, cho rằng cuộc khủng hoảng hiện nay không thể ngăn cản các thương hiệu Trung Quốc mở rộng hiện diện tại Trung Đông, dù có thể gây gián đoạn ngắn hạn trong vận chuyển và thương mại.

Chuyên gia kinh tế Ben Simpfendorfer từ Công ty tư vấn Oliver Wyman nhận định: “Doanh nghiệp Trung Quốc có khẩu vị rủi ro cao và quen với môi trường biến động. Họ có thể tạm ngưng, nhưng không hoãn đầu tư. Trung Đông, đặc biệt là Saudi Arabia và UAE, vẫn là những thị trường không thể bỏ qua”.

(theo SCMP)

Hồng Châu