Gỡ khó cho chợ truyền thống: Cần cú hích từ chính sách và chuyển đổi số

Hộ kinh doanh nhỏ lẻ “đuối sức”

Theo khảo sát của Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê), trong năm 2024, sức mua tại các chợ truyền thống ở khu vực đô thị giảm từ 15-20% so với năm trước. Trong khi đó, chi phí thuê mặt bằng, điện nước, vận chuyển đều tăng. Tại nhiều địa phương, không ít tiểu thương phải thu hẹp quy mô hoặc trả lại sạp vì không đủ duy trì kinh doanh.

Bà Trần Thị Hòa, tiểu thương tại chợ Hôm - Đức Viên (Hà Nội) cho biết, trước đây mỗi ngày tôi bán được vài triệu đồng, giờ chỉ còn một nửa. Khách chuyển qua mua online, siêu thị thì nhiều khuyến mãi, còn mình không theo nổi.

Nỗi lo của bà Hòa cũng là thực trạng chung ở nhiều chợ truyền thống, nhất là sau đại dịch COVID-19, khi hành vi tiêu dùng của người dân đã có sự thay đổi rõ nét.

Nhiều chợ truyền thống rơi vào tình trạng xuống cấp, thiếu hạ tầng an toàn như hệ thống phòng cháy chữa cháy, vệ sinh công cộng, bãi giữ xe...

Không chỉ gặp khó về sức mua, nhiều chợ truyền thống hiện nay còn rơi vào tình trạng xuống cấp, thiếu hạ tầng an toàn như hệ thống phòng cháy chữa cháy, vệ sinh công cộng, bãi giữ xe. Một số dự án cải tạo chợ bị ách tắc do vướng mắc trong xã hội hóa đầu tư hoặc mâu thuẫn giữa chủ đầu tư và tiểu thương về mức phí thuê sạp.

Bên cạnh đó, việc chậm ứng dụng công nghệ cũng khiến mô hình chợ truyền thống ngày càng tụt lại phía sau. Phần lớn tiểu thương vẫn bán hàng theo phương thức truyền thống, chưa tiếp cận được các nền tảng thương mại điện tử, chưa quen với hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.

Ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Giám đốc Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh nhận định, chợ truyền thống vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc cung ứng hàng hóa cho người dân, nhất là nhóm thu nhập thấp. Tuy nhiên, để chợ tồn tại bền vững, cần có chính sách hỗ trợ về vốn, thuế, cũng như hướng dẫn hộ kinh doanh chuyển đổi mô hình, ứng dụng công nghệ số.

Một trong những rào cản lớn hiện nay là việc các hộ kinh doanh nhỏ lẻ khó tiếp cận tín dụng chính thức. Họ thường không có tài sản thế chấp, cũng không đủ điều kiện vay theo tiêu chuẩn ngân hàng. Vì vậy, nhiều địa phương đã đề xuất cần có gói tín dụng ưu đãi riêng cho tiểu thương trong chợ, kèm theo chương trình tập huấn quản trị, số hóa bán hàng.

Tại Hà Nội, ngành Công Thương đã phối hợp với các sàn thương mại điện tử như Postmart, Voso để thí điểm mô hình “tiểu thương online” giúp một số hộ kinh doanh tại chợ đầu mối có thể mở gian hàng trên mạng, tiếp cận khách hàng rộng hơn.

Cần xác định lại vai trò chợ trong đô thị hiện đại

Theo các chuyên gia nhận định, cần nhìn nhận lại vai trò của chợ truyền thống trong cấu trúc đô thị hiện đại. Không nên coi đây chỉ là nơi mua bán lạc hậu mà cần định vị là không gian giao thương mang tính văn hóa - xã hội. Từ đó, việc cải tạo chợ cần được thiết kế theo hướng hài hòa giữa tiện nghi hiện đại và bản sắc truyền thống.

Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, cần thúc đẩy mô hình chợ An toàn - Văn minh - Hiện đại, đồng thời tạo điều kiện để tiểu thương chuyển đổi dần theo hướng kinh doanh số. Việc cải tạo chợ phải đảm bảo hài hòa giữa lợi ích tiểu thương và mục tiêu phát triển đô thị.

Cần định vị chợ truyền thống là không gian giao thương mang tính văn hóa - xã hội

Thực tế cho thấy, một số mô hình như chợ đêm Hội An, chợ Đồng Xuân (Hà Nội), chợ Bến Thành (TP. Hồ Chí Minh) đang từng bước “làm mới” mình bằng cách kết hợp không gian truyền thống với dịch vụ du lịch, ẩm thực và trải nghiệm văn hóa bản địa để từ đó thu hút cả khách trong nước và quốc tế.

Việc giữ gìn và phát triển chợ truyền thống không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là câu chuyện văn hóa và sinh kế của hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Trong bối cảnh thị trường thay đổi nhanh chóng, chợ truyền thống không thể “đứng yên”. Để mô hình này phát triển bền vững, cần một cú hích từ chính sách từ hỗ trợ tài chính, đào tạo kỹ năng số, đến cải thiện hạ tầng và xây dựng lại hình ảnh chợ như một phần thiết yếu của đô thị hiện đại.

Đức Hiền