Gỡ 'nút thắt', đưa kết quả nghiên cứu vào thương mại hóa

Các nhà khoa học thuộc Bộ môn Hóa dược, Khoa Công nghệ Hóa dược, Trường Đại học Dược Hà Nội trong phòng thí nghiệm. Ảnh: Phương Hoa/TTXVN

Chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học

Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Thu Hà, Giám đốc Phòng Thí nghiệm trọng điểm công nghệ lọc, hóa dầu (Viện Hóa học công nghiệp Việt Nam, Bộ Công Thương) đánh giá: Nghị quyết 193/2025/QH15 tạo sự thay đổi đột phá trong nghiên cứu khoa học. Nghị quyết đã đi vào thực tiễn khi cho thí điểm một loạt những chủ trương, chính sách trong nghiên cứu khoa học. Nghị quyết 193/2025/QH15 có nội dung về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã chi tiết hóa, cụ thể hóa từng vấn đề, giải quyết được những điểm nghẽn, tháo gỡ những mấu chốt, nút thắt trong quá trình nghiên cứu khoa học. Có thể thấy, đây là những chủ trương đúng, góp phần thúc đẩy mạnh mẽ phát triển kinh tế - xã hội.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Thu Hà, nội dung chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học là sự đột phá. Điểm mới là trong quá trình nghiên cứu khoa học nếu gặp rủi ro khi biết không ra kết quả cuối cùng có thể tìm hướng khác hoặc dừng đề tài và đơn vị nghiên cứu, nhà khoa học trả lại phần kinh phí chưa sử dụng, còn phần kinh phí đã sử dụng được quyết toán theo đúng quy định. Thực tế nghiên cứu khoa học đúng là có rủi ro và việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu được đánh giá là sự đổi mới hợp lý. Tuy nhiên, vấn đề này cũng còn gặp thách thức trong quá trình thực hiện.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy nhấn mạnh, vấn đề rủi ro trong nghiên cứu khoa học là một trong những nội dung gặp nhiều vướng mắc kéo dài thời gian qua. Để tránh rủi ro, nhiều thủ tục phức tạp được đưa ra, dồn trách nhiệm lên các tổ chức nghiên cứu, khiến họ không dám nhận nghiên cứu những đề tài lớn. Nghị quyết 193/2025/QH15 sẽ gỡ "nút thắt" này. Nghị quyết 193/2025/QH15 cho phép thí điểm cơ chế khoán chi đối với hầu hết nghiên cứu mà không phải cam kết về kết quả cuối cùng. Nhà nước sẽ quản lý thông qua đánh giá các giai đoạn để tiếp tục cấp kinh phí, đánh giá cơ sở nghiên cứu có kết quả để giao thực hiện tiếp các đề tài. Nghị quyết cho phép Nhà nước cấp tiền cho nghiên cứu thông qua cơ chế quỹ, đồng thời cũng có quy định miễn trách nhiệm dân sự và không phải hoàn trả kinh phí nếu nghiên cứu không có kết quả đầu ra như dự kiến.

Kết quả nghiên cứu phải được thương mại hóa

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho biết: Kết quả nghiên cứu phải được thương mại hóa mới góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa, nhà nước sẽ thu được thuế, tạo ra công ăn việc làm, đất nước có trình độ khoa học, công nghệ cao hơn. Đây là cách thu hồi gián tiếp của Nhà nước đối với các khoản chi khoa học, công nghệ. Nghị quyết 193/2025/QH15 là điểm sáng để đưa những kết quả nghiên cứu khoa học vào thương mại hóa, tránh kết quả nghiên cứu cất trong "ngăn kéo", gây lãng phí kinh phí đầu tư của Nhà nước.

Một trong những nội dung chính tại Nghị quyết 193/2025/QH15 thí điểm cho phép nhà khoa học được phép thành lập doanh nghiệp hoặc góp vốn với doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do đơn vị mình nghiên cứu ra. Nghị quyết cho phép cơ sở nghiên cứu theo từng loại hình tổ chức được sử dụng hoặc sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu để chủ động thương mại hóa. Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được tham gia lập và điều hành doanh nghiệp.

Giáo sư Trần Đại Lâm, Viện trưởng Viện Kỹ thuật nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết: Viện Kỹ thuật nhiệt đới mỗi năm có khoảng 70 đề tài nghiên cứu khoa học, nhưng gần như toàn bộ kết quả nghiên cứu chỉ dừng ở phòng thí nghiệm, không thương mại hóa được. Đây là thực trạng chung và là "nút thắt" của nhiều viện, trường và cơ sở nghiên cứu. Tuy nhiên, với Nghị quyết 193/2025/QH15 của Quốc hội, chính sách thí điểm cho phép nhà khoa học được thành lập doanh nghiệp để đưa kết quả nghiên cứu ra thị trường, do đó sẽ tăng trách nhiệm trong lựa chọn những đề tài mang tính ứng dụng cao, sát nhu cầu thực tế và sẽ có nguồn lực để "ươm" kết quả nghiên cứu nảy mầm thành những sản phẩm cụ thể.

Cũng theo Giáo sư Trần Đại Lâm, cơ chế, chính sách thử nghiệm mở để tiếp tục thương mại hóa thì số lượng đề tài khả thi để thương mại hóa sẽ tăng, dự kiến khoảng 15-20 đề tài có thể được thương mại hóa mỗi năm. Nhà khoa học, nhà nghiên cứu được phép thành lập doanh nghiệp, đồng thời tổ chức khoa học, công nghệ cũng được sở hữu tài sản kết quả nghiên cứu sẽ tăng tính chủ động, tạo lợi thế cho nhà khoa học khi hợp tác với doanh nghiệp và đảm bảo quyền lợi cho các bên khi đưa sản phẩm từ phòng thí nghiệm bước ra thị trường.

Phó Giáo sư Trương Ngọc Kiểm, Giám đốc Công viên Công nghệ cao và đổi mới sáng tạo, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng: Để sản phẩm nghiên cứu khoa học từ phòng thí nghiệm được thương mại hóa và bước ra thị trường thì việc thu hút nguồn lực từ doanh nghiệp rất quan trọng. Do vậy, nếu phân định được quyền và trách nhiệm giữa nhà trường, nhà khoa học và nhà doanh nghiệp, thì nguồn lực từ đầu tư của doanh nghiệp sẽ tăng trưởng. Tuy nhiên, để tránh xảy ra thất thoát, lãng phí, tiêu cực khi thương mại hóa kết quả nghiên cứu cần sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ của cơ quan chủ quản.

Nghị quyết 193/2025/QH15 của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia được kỳ vọng đưa khoa học, công nghệ Việt Nam "cất cánh".

HL (TTXVN)