Gỡ nút thắt trong đầu tư công để dẫn dắt tăng trưởng 2026

Đòn bẩy nâng cao năng suất của nền kinh tế

Ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phát biểu khai mạc tọa đàm. Ảnh: Hứa Chung/TTXVN

Theo ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), trong giai đoạn phát triển mới, đầu tư công không chỉ là công cụ kích cầu hay thước đo ở tỷ lệ giải ngân, mà cần được nhìn nhận như một đòn bẩy nâng cao năng suất tổng hợp của nền kinh tế.

Mỗi dự án đầu tư công, nếu được thiết kế và triển khai hiệu quả, phải góp phần giảm chi phí logistics, chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, mở rộng không gian phát triển và tăng cường kết nối vùng. Qua đó, đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư nhân, thúc đẩy đổi mới công nghệ và tổ chức sản xuất. Đây chính là nền tảng để định hình chất lượng tăng trưởng nhanh nhưng bền vững cho giai đoạn 2026–2030.

Trong giai đoạn 2026 - 2030, tổng chi đầu tư phát triển dự kiến có thể đạt khoảng 8,5 triệu tỷ đồng, mức cao nhất từ trước đến nay. Việt Nam sẽ triển khai hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia quy mô rất lớn như: đường sắt cao tốc Bắc - Nam, các cảng hàng không quốc tế, hệ thống đường cao tốc với mục tiêu hoàn thành 5.000 km vào năm 2030, cùng nhiều dự án metro, cầu, cảng trọng điểm khác. Quy mô vốn lớn, kỳ vọng cao, nhưng đồng thời thách thức về tiến độ, chất lượng và hiệu quả sử dụng vốn cũng sẽ rất lớn.

"Năm 2026 đang ở phía trước với cả thách thức và cơ hội. Đầu tư công, nếu được tháo gỡ đúng các nút thắt và đặt đúng vai trò, sẽ không chỉ là động lực tăng trưởng trong ngắn hạn, mà còn là nền móng cho một mô hình tăng trưởng chất lượng cao của Việt Nam trong nhiều năm tới", ông Võ Tân Thành nhấn mạnh.

Tiến sĩ Đỗ Thiên Anh Tuấn, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cũng cho rằng, đầu tư công không chỉ đơn thuần là một công cụ để kích thích tổng cầu trong ngắn hạn mà quan trọng hơn, mà còn là đòn bẩy để cải thiện năng suất và năng lực cạnh tranh dài hạn cho quốc gia.

Nghiên cứu của ông trong giai đoạn 2010-2024 cho thấy, mỗi 1% GDP vốn đầu tư công tăng thêm đóng góp khoảng 0,2% tăng trưởng GDP trong năm đầu tiên và tạo hiệu ứng lan tỏa lên tới 0,85% trong 4 năm tiếp theo. Những con số này cho thấy sức mạnh lan tỏa của đầu tư công là vô cùng lớn, đóng vai trò dẫn dắt cho toàn bộ dòng chảy kinh tế.

Hiện tổng vốn đầu tư toàn xã hội của Việt Nam tương đương khoảng 33% GDP, trong đó vốn đầu tư công chiếm gần 10% GDP, tương ứng khoảng 28% tổng cơ cấu vốn đầu tư. Để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế tối thiểu 10% từ năm 2026 trở đi, mức độ phụ thuộc vào tăng trưởng đầu tư công vẫn là rất lớn.

Theo kịch bản giả định cho năm 2026, nếu GDP thực tăng 10% và lạm phát duy trì ở mức 4%, quy mô nền kinh tế có thể vượt 14 triệu tỷ đồng theo giá hiện hành. Khi đó, để đưa tổng vốn đầu tư xã hội lên mức 40% GDP theo định hướng của Chính phủ, nhu cầu vốn sẽ vào khoảng 5,8 triệu tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư công ước khoảng 1,65 triệu tỷ đồng.

Tuy nhiên, TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn nhấn mạnh, bài toán then chốt không nằm ở quy mô vốn mà ở hiệu quả sử dụng vốn, được phản ánh qua hệ số ICOR. Giai đoạn sau đại dịch, ICOR bình quân của Việt Nam ở mức 5,85 - con số tương đối cao, cho thấy hiệu quả đầu tư còn hạn chế.

Vị chuyên gia lưu ý, nếu ICOR không được cải thiện, để đạt tăng trưởng 10%, quy mô đầu tư xã hội sẽ phải đẩy lên trên 47% GDP. Điều này có thể tạo áp lực rất lớn cho nền kinh tế và tiềm ẩn rủi ro bất ổn vĩ mô, khiến tăng trưởng trở nên mong manh như một "lâu đài cát" trước các cú sốc bên ngoài.

Tháo gỡ các "nút thắt" lớn

Quang cảnh tọa đàm. Ảnh: Hứa Chung/TTXVN

Từ thực tiễn triển khai đầu tư công giai đoạn 2021-2025, VCCI chỉ ra một số nút thắt mang tính hệ thống ảnh hưởng đến tiến độ triển khai các dự án. Đó là những vướng mắc không chỉ xuất hiện ở một vài dự án hay địa phương riêng lẻ, mà lặp đi lặp lại ở nhiều cấp, nhiều ngành, phản ánh những hạn chế trong thiết kế thể chế, cơ chế phối hợp và tổ chức thực thi.

"Các nút thắt này khiến nhiều dự án chậm tiến độ, đội chi phí, làm giảm hiệu quả lan tỏa của đầu tư công đối với nền kinh tế. Nếu không được tháo gỡ căn cơ, những hạn chế này sẽ tiếp tục tái diễn trong giai đoạn 20260-2030, ngay cả khi quy mô vốn đầu tư công được mở rộng mạnh mẽ", ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch VCCI nhấn mạnh.

Trong số đó, điểm nghẽn về nguồn cung và giá vật liệu xây dựng - đặc biệt là cát, đá, vật liệu san lấp đang là vấn đề nổi lên rõ nét, tác động trực tiếp đến tiến độ và chi phí của nhiều dự án hạ tầng trọng điểm. Các vướng mắc về thủ tục cấp phép mỏ, cơ chế liên kết vùng, điều chỉnh giá và khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp cung ứng vật liệu vẫn chưa được giải quyết một cách đồng bộ và hiệu quả.

Liên quan đến vấn đề này, ông Phan Tấn Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP Hồ Chí Minh chỉ ra rằng, một trong những nghịch lý lớn nhất hiện nay là sự chênh lệch lớn giữa trữ lượng tài nguyên có sẵn và công suất khai thác thực tế được cấp phép.

Theo số liệu thăm dò đã được trình Thủ tướng phê duyệt, riêng khu vực TP Hồ Chí Minh và các vùng lân cận có trữ lượng đá xây dựng cực kỳ lớn, với tài nguyên được phê duyệt lên đến 1.194 triệu m³.

Diện tích quy hoạch cho các hoạt động này cũng đã được ấn định rộng rãi trên 2.230 ha với 46 loại đá được phép khai thác. Với trình độ công nghệ hiện đại, các doanh nghiệp đủ năng lực để khai thác xuống độ sâu từ 150m đến 180m một cách an toàn và hiệu quả.

Tuy nhiên, theo ông Đạt, nghịch lý nằm ở chỗ năng lực khai thác được cấp phép lại không tương xứng với nhu cầu thực tế của thị trường. Trong khi nhu cầu đá xây dựng hằng năm của khu vực dao động trong khoảng 25 - 28 triệu m³, tổng công suất khai thác được phê duyệt hiện mới đạt khoảng 17 triệu m³. Khoảng chênh lệch lớn về nguồn cung này đang trực tiếp gây áp lực lên tiến độ và chi phí của nhiều dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia, trở thành một trong những điểm nghẽn lớn đối với việc triển khai đầu tư công.

Để tháo gỡ tình trạng này, ông Phan Tấn Đạt kiến nghị các cơ quan chức năng cần thay đổi tư duy quản lý bằng cách cho phép tăng công suất khai thác ngay lập tức đối với các mỏ đã có hồ sơ đúng quy định. Việc giới hạn công suất hằng năm theo các thủ tục cũ đang làm mất đi tính cấp bách của các dự án đầu tư công.

Các dự án đầu tư công được Tây Ninh đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giải ngân vốn nhằm góp phần tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Ảnh: Bùi Giang/TTXVN

Ở góc độ địa phương, ông Nguyễn Văn Hòa, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ cho rằng, với mục tiêu tăng trưởng kinh tế đạt từ hai con số trở lên theo chỉ đạo của Chính phủ, việc tháo gỡ các nút thắt trong tổ chức thực hiện đã trở thành yêu cầu cấp thiết đối với địa phương.

Để giải quyết tình trạng giải ngân vốn đầu tư công chưa đạt kỳ vọng, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Nguyễn Văn Hòa đề xuất tập trung ưu tiên cho công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư thông qua việc kiện toàn bộ máy chính quyền hai cấp hoạt động thông suốt. Bên cạnh đó, thành phố sẽ đẩy mạnh phân cấp thẩm quyền rõ ràng và cụ thể hóa kịp thời các quy định pháp luật, đặc biệt là các nghị quyết của Quốc hội để tháo gỡ khó khăn cho Luật Đất đai.

Tại tọa đàm, nhiều ý kiến cũng nhấn mạnh đến vấn đề năng lực quản lý của các chủ đầu tư và Ban quản lý dự án cần được nâng cao ngay từ khâu khảo sát, lập hồ sơ để hạn chế tình trạng điều chỉnh dự án gây chậm trễ. Trách nhiệm của người đứng đầu sẽ là thước đo quan trọng nhất để đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của tổ chức và cá nhân…

Hứa Chung (TTXVN)