Góp ý dự thảo sửa Luật hiến, ghép mô tạng: Từ thực tiễn đến hành lang pháp lý bền vững

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: Đ.T

Thực trạng và yêu cầu sửa đổi: Pháp luật cần theo kịp y học hiện đại

Phát biểu khai mạc Hội thảo góp ý Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác diễn ra ngày 27/6/2025, GS. TS. Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế nêu rõ: “Luật hiện hành đã tạo nền móng pháp lý cho lĩnh vực ghép mô, tạng, nhưng sau gần hai thập kỷ, nhiều điều khoản đã không còn phù hợp với thực tiễn, đòi hỏi phải sửa đổi toàn diện theo hướng khả thi, hiệu quả và nhân văn”.

Theo thống kê, đến tháng 6/2025, Việt Nam đã thực hiện hơn 10.000 ca ghép tạng, trong đó hơn 90% là từ người hiến sống. Số ca hiến từ người chết não tuy có cải thiện so với những năm trước đó – đạt 236 trường hợp – nhưng vẫn rất khiêm tốn so với nhu cầu và so với các nước trong khu vực.

PGS. TS. Đồng Văn Hệ – Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia cho biết: “Trong 87 bệnh viện hiến đã được đào tạo, chỉ có 13 cơ sở đã có người hiến chết não. Sự chênh lệch này cho thấy hệ thống bệnh viện hiến chưa hình thành đúng nghĩa, trong khi các nước như Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan có hàng trăm cơ sở hiến độc lập”.

TS. BS. Nguyễn Trọng Khoa – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế cũng cảnh báo: “Không có kết nối hiệu quả giữa bệnh viện hiến và cơ sở ghép thì dù nguồn tạng có tăng, cũng khó tận dụng. Chúng ta đang thiếu cả về tổ chức, pháp lý lẫn công cụ điều phối chuyên nghiệp”.

Luật hiện hành cũng còn nhiều khoảng trống: chưa cho phép người dưới 18 tuổi hiến tạng sau khi chết; quy trình xác định chết não còn phức tạp; hệ thống điều phối chưa thống nhất; hoạt động tư vấn – vận động hiến chưa được luật hóa; quyền lợi người hiến, thân nhân người hiến chưa được bảo đảm rõ ràng.

Một bệnh nhân được ghép đồng thời cả gan- thận từ nguồn tạng hiến Ảnh: BV Việt Đức.

Kiến nghị hệ thống minh bạch, đồng bộ và nhân đạo

Phát biểu chỉ đạo hội thảo, Thứ trưởng Trần Văn Thuấn đề nghị tập trung góp ý vào 5 nhóm nội dung chính: mở rộng đối tượng hiến; đơn giản hóa quy trình xác định chết não; hoàn thiện cơ chế tài chính; thiết lập Trung tâm Điều phối quốc gia thống nhất; tăng cường bảo vệ người hiến, tôn vinh giá trị nhân đạo.

TS. BS. Nguyễn Trọng Khoa đề xuất sửa đổi các điều khoản liên quan đến điều kiện lấy tạng sau khi chết. Theo ông: “Nếu người hiến không có đăng ký trước, vẫn có thể lấy nếu có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện hợp pháp. Đồng thời, cần rút ngắn thời gian chẩn đoán chết não xuống tối thiểu 6 giờ để kịp bảo quản và điều phối”.

GS. TS. Nguyễn Thị Kim Tiến – nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam nhấn mạnh vai trò của truyền thông và hành lang pháp lý thuận tiện. Bà cho rằng: “Nhiều người dân sẵn lòng hiến mô, tạng nhưng không biết cách đăng ký. Cần xây dựng cơ sở pháp lý đơn giản, thân thiện và đẩy mạnh truyền thông để chuyển biến nhận thức xã hội”.

Về mặt tổ chức, các chuyên gia đề xuất mô hình điều phối thống nhất toàn quốc, tương tự hệ thống tại Pháp. Điều này cho phép tích hợp dữ liệu người hiến – người nhận, chỉ số hòa hợp sinh học và trạng thái chờ ghép, đồng thời rút ngắn thời gian phản hồi trong các tình huống cấp cứu.

TS. BS. Nguyễn Công Hựu – Giám đốc Bệnh viện E – kiến nghị bổ sung chính sách tài chính rõ ràng: “Ngoài bảo hiểm y tế, cần có ngân sách nhà nước và nguồn xã hội hóa để hỗ trợ chi phí liên quan đến điều phối, vận chuyển, ghép tạng, chăm sóc hậu phẫu. Đồng thời, cần công nhận, đào tạo và đãi ngộ đội ngũ điều phối viên chuyên trách”.

Nhiều đại biểu cũng đồng thuận với việc quy định thứ tự ưu tiên ghép tạng theo hướng cấp cứu trước, sau đó đến trẻ em và danh sách chờ. Ngoài ra, đề xuất thiết lập “Ngày hiến tạng quốc gia” cũng được ủng hộ để tôn vinh nghĩa cử cao đẹp, khuyến khích tinh thần hiến tặng trong cộng đồng.

Phát biểu tổng kết, lãnh đạo Bộ Y tế khẳng định: “Những ý kiến tại hội thảo sẽ là cơ sở quan trọng để tiếp tục hoàn thiện dự thảo luật – bảo đảm hiện đại, minh bạch, phù hợp thực tiễn và hướng tới một hệ thống hiến – ghép tạng mang tính nhân đạo, bền vững và hội nhập quốc tế”.

Đức Trân