GS.TSKH Phạm Mạnh Hùng: Mục đích đầu tiên của nghề y là cứu sinh chứ không phải là mưu sinh

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng. Ảnh: NVCC

Trong suốt buổi nói chuyện, GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng không đề cập đến những thành tích và đóng góp của cá nhân ông đối với ngành Y tế. Ông chia sẻ nhiều góc nhìn sâu sắc dưới con mắt của nhà quản lý y tế về sự phát triển của ngành Y tế Việt Nam: vinh quang, áp lực và sứ mệnh của thế hệ trẻ trong ngành Y.

PV: Thưa Giáo sư, ông đánh giá thế nào về sự phát triển ngành Y tế trong suốt 70 năm qua, kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi Hội nghị Cán bộ y tế (27/2/1955)?

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng: Từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi cán bộ y tế với những lời dạy quý báu, ngành Y tế Việt Nam đã trải qua một hành trình dài đầy biến động. Chúng ta đã chứng kiến nhiều thành tựu to lớn trong việc bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.

Đầu tiên, tôi muốn nhắc lại 3 nội dung chính mà Bác Hồ căn dặn cán bộ y tế trong bức thư này: Một là phải đoàn kết, hai là phải thương yêu người bệnh và coi họ đau đớn như mình đau đớn, ba là phải xây dựng một nền y học với phương châm "khoa học, dân tộc và đại chúng". Ba điều đó vẫn hoàn toàn đúng với ngành Y tế Việt Nam cho đến ngày nay và mai sau.

Trong suốt hàng chục năm qua, Việt Nam đã từ một nước nô lệ thuộc địa, bị chiến tranh tàn phá, đi lên đổi mới và hiện nay đã trở thành một quốc gia thu nhập trung bình, với uy tín quốc tế ngày càng được khẳng định. Ngành Y tế Việt Nam đã tiến bộ vượt bậc và đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển của đất nước, đúng như lời cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định tại Lễ Tổng kết nhiệm kỳ khóa XII và nhìn lại 35 năm đổi mới: "Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay".

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, ngành Y tế Việt Nam đã có đường lối phù hợp với từng giai đoạn cách mạng. Đảng luôn luôn coi trọng ngành Y tế và công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, đưa ra những đường lối phù hợp với từng thời kỳ. Chính vì vậy mà ngành Y tế Việt Nam đã theo kịp và có những cống hiến xứng đáng với sự nghiệp cách mạng của dân tộc.

Trong thời chiến tranh, ngành Y tế phục vụ chiến trường, chăm sóc thương bệnh binh và sức khỏe nhân dân. Đến thời kỳ đổi mới, ngành Y tế chuyển sang vận hành theo cơ chế thị trường định hướng XHCN, với những thay đổi mang tính đột phá như cơ chế tài chính y tế, phát triển y tế kỹ thuật cao.

Đảng luôn khẳng định rằng sức khỏe là vốn quý nhất của mỗi con người và toàn xã hội. Quan điểm này nhấn mạnh rằng bảo vệ sức khỏe không chỉ là trách nhiệm cá nhân mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội.

Đảng cũng kiên trì thực hiện sự công bằng trong chăm sóc sức khỏe, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Điều này đòi hỏi sự tham gia của toàn dân, không chỉ về tài chính mà còn ở nhận thức và hành động chung tay bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Một quan điểm xuyên suốt khác của Đảng là nghề y được coi trọng như một nghề đặc biệt. Những định hướng này đã được khẳng định trong Nghị quyết 46 của Bộ Chính trị, ngày 23/2/2005 về công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới. Đến nay, các quan điểm đó vẫn giữ nguyên giá trị, trở thành kim chỉ nam cho sự phát triển của ngành Y tế.

PV: Trong suốt quá trình đổi mới, ngành Y tế Việt Nam đã gặp những thách thức và khó khăn như thế nào, thưa Giáo sư?

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng: Thách thức lớn nhất của ngành Y tế Việt Nam là phải thích ứng với tình hình và nhiệm vụ để phục vụ tốt nhất cho nhân dân. Trong chiến tranh, ngành Y vận hành theo cơ chế bao cấp. Trong thời đổi mới, ngành Y chuyển sang dịch vụ đồng thời bảo đảm công bằng, giữ bản chất nhân đạo của ngành.

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng trao đổi công việc với Thiếu tướng, TTND.TS. Trần Quốc Việt - Giám đốc Bệnh viện Quân y 175 (Bộ Quốc phòng). Ảnh: NVCC

Nền y tế nước ta hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức đáng chú ý. Trước hết, nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng lớn do sự gia tăng nhanh chóng về dân số. Năm 1945, khi mới giành độc lập, dân số Việt Nam chỉ mới 20 triệu dân, đến nay dân số nước ta đã vượt 100 triệu người. Sự gia tăng này đặt ra những thách thức lớn cho ngành Y tế, từ cơ sở hạ tầng đến nguồn lực, nhân sự.

Thứ hai, cơ cấu bệnh tật đã thay đổi nhanh chóng. Nếu như trong thời kỳ chiến tranh, bệnh truyền nhiễm và vết thương chiến tranh chiếm ưu thế, thì ngày nay, các bệnh không lây nhiễm như ung thư, đái tháo đường, tăng huyết áp và các bệnh mạn tính khác đang gia tăng mạnh mẽ, thay đổi toàn bộ cơ cấu bệnh tật.

Thứ ba, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ cao trong y học mang lại những tiến bộ vượt bậc, nhưng đồng thời cũng làm giá thành chăm sóc sức khỏe ngày một tăng. Chúng ta cần nhận thức rõ rằng công nghệ hiện đại luôn đi kèm với chi phí cao và đây là xu hướng tất yếu.

Thứ tư, nguồn nhân lực y tế cũng là một vấn đề nan giải. Sự cách biệt thu nhập giữa cán bộ y tế cơ sở và cán bộ y tế chuyên sâu, giữa thành thị và nông thôn, còn là rào cản trong việc đảm bảo công bằng ngay chính trong ngành Y tế để chăm sóc sức khỏe.

Bên cạnh đó, quản lý y tế ngày càng phức tạp và đạo đức y tế càng dễ bị vi phạm. Bởi vậy, phải nâng cao trình độ quản lý và nâng cao đạo đức y tế thường xuyên.

Cuối cùng, y tế ngày càng gắn bó chặt chẽ với an sinh xã hội. Trong thời đại số hóa, một sự cố y tế nhỏ cũng có thể lan truyền rộng rãi khắp cả nước chỉ sau vài giờ. Điều này đòi hỏi ngành Y tế phải cẩn trọng hơn bao giờ hết trong mọi hoạt động.

PV: Thưa Giáo sư, ông vừa nhấn mạnh đến khó khăn của ngành Y là nguồn nhân lực y tế và đề cập đến sự cách biệt trong thu nhập của nhân viên y tế. Ông có thể chia sẻ rõ thêm về vấn đề này?

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng: Tôi nhấn mạnh, hiện nay có một sự cách biệt rõ ràng trong thu nhập giữa các cán bộ y tế. Không thể "vơ đũa cả nắm" và nói rằng tất cả cán bộ y tế đều có thu nhập cao.

Thực tế cho thấy, chỉ một bộ phận nhỏ cán bộ y tế ở các thành phố lớn có thu nhập cao. Trong khi đó, cán bộ y tế cơ sở, y tế dự phòng, các điều dưỡng lại đối mặt với nhiều khó khăn về kinh tế, lương và thu nhập chỉ trên dưới chục triệu đồng, không có thu nhập thêm khác.

Sự chênh lệch này cũng tồn tại giữa các lĩnh vực y tế công và tư vì y tế tư nhân đầu tư vào công nghệ cao mạnh hơn y tế công. Bác sĩ chuyên khoa, làm việc trong lĩnh vực công nghệ cao, thường có thu nhập tốt hơn so với bác sĩ đa khoa hay những người làm y tế dự phòng. Đây là một trong những thách thức lớn đối với ngành Y tế hiện nay.

PV: Nghề y được xem là một nghề cao quý, nhưng cũng là nghề có nhiều áp lực và rủi ro. Giáo sư nghĩ gì về quan điểm này?

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng: Nghề y là một nghề vinh quang bởi bản chất của nghề là cứu người. Xuất phát điểm của những người hành nghề y là cứu sinh chứ không phải là mưu sinh, bản chất là nhân đạo.

Có một quan niệm phổ biến rằng nghề y là nghề chữa bệnh. Thực chất, nghề y là nghề chữa người bệnh. Bệnh và người bệnh có nhiều điểm khác nhau. Điều này có nghĩa là thầy thuốc phải xem đối tượng đầu tiên của mình là con người và trước hết là ứng xử với con người. Mỗi bệnh nhân là một cá thể, không ai giống ai về cấu tạo cơ thể và bệnh tật. Xu thế y học hiện nay của thế giới là y học cá thể.

Y học cá thể là gì? Là phải chữa cho từng người bệnh chứ không có chữa cho một bệnh chung chung. Nghĩa là, không có chữa cho bệnh loét dạ dày chung chung mà phải chữa cho người bệnh loét dạ dày cụ thể. Bạn có thể bị loét dạ dày, tôi cũng có thể bị loét dạ dày nhưng chữa cho bạn khác chữa cho tôi, thế gọi là y học cá thể.

Điều này đòi hỏi việc điều trị phải phù hợp với từng bệnh nhân cụ thể.

Quay trở lại với câu hỏi của bạn, nghề y được xã hội tôn vinh nhưng đây là một nghề thực hành nên tồn tại nhiều thách thức và rủi ro, tôi có thể kể đến như:

Thứ nhất, rủi ro lây nhiễm bệnh: Thầy thuốc có thể vô tình gây bệnh cho bệnh nhân khác. Ví dụ, nếu không rửa tay sau khi khám cho một bệnh nhân, bác sĩ có thể mang vi khuẩn sang bệnh nhân khác. Tại Mỹ, tỷ lệ nhiễm trùng bệnh viện chiếm 4% tổng số bệnh nhân nhập viện, còn tại các khoa hồi sức tích cực, tỷ lệ này có thể lên tới 25%. Vi khuẩn trong bệnh viện có tính kháng kháng sinh cao nên bệnh nhiễm trùng do bệnh viện thường diễn ra rất nặng

Thứ hai, rủi ro, sai sót y khoa gây tử vong: Nghề y rất dễ gây ra những sai sót nghiêm trọng dẫn đến tử vong. Tại Mỹ, nguyên nhân gây tử vong do sai sót y khoa đứng thứ ba, chỉ sau bệnh tim mạch và ung thư.

Thứ ba, rủi ro gây nghèo đói cho bệnh nhân: Lạm dụng xét nghiệm, kê đơn thuốc không cần thiết hoặc quá đắt đỏ có thể làm cạn kiệt tài chính của bệnh nhân. Nếu người thầy thuốc vì lợi ích cá nhân hoặc cơ sở y tế vì muốn tăng doanh thu mà làm điều này, thì đó là một hành vi vi phạm đạo đức nghiêm trọng, khiến người bệnh thêm rơi vào cảnh nghèo đói.

Thứ tư, rủi ro lừa dối bệnh nhân: Nghề y cũng rất dễ dẫn đến hành vi lừa dối, như sử dụng bệnh nhân làm vật thí nghiệm, che giấu sự thật về tình trạng sai sót y khoa do mình gây ra, hoặc vi phạm đạo đức trong thực hành y khoa.

Do vậy, phải xác định cho đúng động cơ vào ngành Y, sứ mệnh của ngành Y và có khát vọng xây dựng một nền y tế "của dân, do dân và vì dân" như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

PV: Giáo sư có lời khuyên và nhắn nhủ nào dành cho thế hệ trẻ khi quyết định bước chân vào ngành Y?

GS.TSKH. Phạm Mạnh Hùng: Tôi muốn nhắn nhủ rằng, thế hệ trẻ cần hiểu rõ sứ mệnh của nghề y là để phục vụ nhân dân, là nghề mang tính nhân đạo sâu sắc. Các bạn trẻ khi chọn nghề y cần nhận thức được những thách thức đặc thù trong nghề, từ việc đáp ứng nhu cầu công việc cao đến việc giữ gìn đạo đức nghề nghiệp.

Tôi cũng mong mọi người dân, nhất là các bạn trẻ hiểu ngành Y có rất nhiều khó khăn, y học còn nhiều hạn chế trong kiến thức khám chữa bệnh. Vì vậy phải chung sức với ngành Y bằng cách nâng cao ý thức tự bảo vệ sức khỏe, duy trì lối sống lành mạnh và hạn chế những thói quen gây hại.

Khát vọng của tôi là thế hệ trẻ sẽ tiếp bước xây dựng một ngành Y "của dân, do dân và vì dân" như điều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh hằng mong muốn.

PV: Xin trân trọng cảm ơn và kính chúc sức khỏe Giáo sư!

Kim Vân (thực hiện)

Kim Vân