Guồng nước quay, bản làng thức giấc

Guồng nước truyền thống của người Thái ở Yên Thắng – nét văn hóa đặc trưng thu hút du khách khi đến bản Ngàm Pốc. Ảnh: Lê Hợi

Từ nếp sống truyền thống, người Thái nơi đây đang từng bước “đánh thức” tiềm năng du lịch cộng đồng, mở ra hướng đi mới cho cuộc sống no ấm giữa vùng biên.

Giữ hồn bản giữa rừng xanh

Từ trung tâm vùng cao đi chừng hai chục cây số đường quanh co men theo triền núi, bản Ngàm Pốc hiện ra yên bình như bức tranh thủy mặc. Những thửa ruộng bậc thang, xa xa là những guồng nước lớn quay đều, đưa dòng nước mát lành về tưới tắm cho ruộng nương.

“Ngày trước, guồng nước chỉ để đưa nước vào ruộng. Giờ thì khách du lịch đến đây ai cũng thích chụp ảnh cùng guồng nước, coi đó là biểu tượng của bản mình”, ông Lương Ngọc Hoàn, người dân bản Ngàm Pốc, vừa nói vừa cười hiền.

Yên Thắng vốn được biết đến là vùng quê nghèo, đường sá cách trở, nhưng chính sự heo hút ấy lại khiến nơi đây giữ được vẻ nguyên sơ hiếm có. Rừng cây xanh ngút ngàn, suối chảy róc rách, và con người thì mến khách, chân tình.

“Cái tên Ngàm Pốc trong tiếng Thái nghĩa là ‘đẹp’. Mảnh đất này đẹp cả cảnh, cả người”, bà Lò Thị Tươi vui vẻ nói khi dẫn khách đi qua phiên chợ vùng biên rộn ràng tiếng nói cười.

Phụ nữ Thái dệt thổ cẩm dưới hiên nhà sàn – nghề truyền thống được gìn giữ qua nhiều thế hệ

Chợ họp vào cuối tuần, không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa mà còn là chốn gặp gỡ, giao lưu văn hóa. Người bản mang theo nắm rau rừng, con gà, quả trứng; người bên kia biên giới Lào gùi sang mật ong, rượu cần…

Mọi giao thương diễn ra giản dị mà ấm áp. “Đến chợ không chỉ để bán, mà để gặp lại bạn cũ, để nghe tin mùa vụ, tin người thân xa quê,” bà Tươi cười, ánh mắt rạng rỡ sau làn khói lam chiều.

Bản Ngàm Pốc hiện có hơn 300 hộ dân, đa phần là người Thái đen, vẫn giữ nếp nhà sàn truyền thống, tiếng khua luống, điệu hát khặp, lễ buộc chỉ cổ tay… Trong những ngày lễ, bản rộn ràng tiếng chiêng trống lễ hội “Chá Mùn”, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.

Du khách đến đây không chỉ ngắm cảnh mà còn được sống trong không khí văn hóa đặc sắc, thưởng thức cơm lam, cá suối nướng, nhấp chén rượu men lá, nghe khúc hát đượm tình bên bếp lửa giữa đại ngàn.

Từ nếp nhà sàn đến “bản đồ” du lịch cộng đồng

Nhận thấy tiềm năng to lớn từ chính đời sống văn hóa bản địa, những năm gần đây, chính quyền xã Yên Thắng đã bắt đầu hướng người dân phát triển mô hình du lịch cộng đồng.

Từ vài hộ làm homestay đơn lẻ, đến nay bản Ngàm Pốc đã có hơn chục gia đình đón khách, tự làm hướng dẫn viên, nấu ăn, biểu diễn văn nghệ phục vụ du khách.

Tuy nhiên, theo lãnh đạo UBND xã Yên Thắng, loại hình du lịch này “vẫn còn ở bước khởi đầu”. Các hộ làm du lịch chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, thiếu kỹ năng, chưa đầu tư bài bản nên sức hút chưa cao.

“Muốn du khách đến rồi quay lại, bà con phải biết làm du lịch đúng cách: giữ sạch, giữ đẹp, giữ cái riêng của mình”, ông Bình nói.

Xã đã phối hợp với các ngành chức năng mở lớp tập huấn, hướng dẫn người dân làm du lịch cộng đồng, từ cách bài trí homestay, phục vụ ăn uống, đến giao tiếp, quảng bá sản phẩm.

Người dân bản Ngàm Pốc duy trì sinh hoạt văn nghệ truyền thống, thu hút du khách trong và ngoài tỉnh. Ảnh: Lê Hợi

Song song với đó, địa phương còn chú trọng khôi phục nghề truyền thống: dệt thổ cẩm, đan lát, chế tác đồ lưu niệm từ tre nứa, bảo tồn điệu khặp, khua luống, những “đặc sản văn hóa” níu chân du khách.

Theo thống kê, Yên Thắng hiện có khoảng 45 hecta ruộng bậc thang, trong đó gần 20 hecta nằm ở ba bản Peo, Tráng và Vặn, những điểm có cảnh quan đẹp nhất.

Chính quyền xã dự kiến tổ chức “Lễ hội ruộng bậc thang Yên Thắng” vào trung tuần tháng 10 âm lịch tới, nhằm tôn vinh nét đẹp lao động, đồng thời tạo đòn bẩy quảng bá du lịch địa phương.

“Đây là dịp để đồng bào cùng giao lưu, để du khách trải nghiệm cấy, gặt, nấu cơm lam, cùng bà con vui hội. Mục tiêu không chỉ để phát triển du lịch, mà còn để người dân thấy tự hào hơn về văn hóa của mình”, lãnh đạo UBND xã Yên Thắng chia sẻ.

Cũng trong kế hoạch dài hơi, xã Yên Thắng đang khảo sát, kết nối các điểm du lịch sinh thái như thác nước, ruộng bậc thang, guồng nước cổ, chợ biên giới... thành “bản đồ du lịch cộng đồng Yên Thắng”, thuận tiện cho du khách khám phá theo từng tuyến, từng mùa.

Những năm gần đây, nhận thức của người dân về du lịch đã thay đổi rõ rệt. Họ hiểu rằng giữ gìn cảnh quan, văn hóa chính là giữ “cần câu cơm” cho tương lai.

“Làm du lịch cũng như đón khách quý. Nhà phải sạch, người phải vui thì khách mới muốn ở lại”, bà Lò Thị Hoa, chủ một homestay nhỏ trong bản, nói đầy tự hào.

Đáng quý hơn, tinh thần đoàn kết cộng đồng, vốn là nét đẹp lâu đời của người Thái, nay trở thành nền tảng phát triển bền vững. Người dân không còn “mạnh ai nấy làm”, mà cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm, sản vật, khách hàng.

Họ lập nhóm “Phụ nữ làm du lịch”, nhóm “Thanh niên giữ gìn văn hóa”... để hỗ trợ nhau trong từng hoạt động.

Chính quyền xã cũng đang huy động nguồn lực đầu tư hạ tầng, đường giao thông kết nối, cải thiện hệ thống điện, nước, Internet, tạo điều kiện để du lịch phát triển chuyên nghiệp hơn.

Mục tiêu đến năm 2030, Yên Thắng trở thành điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu của vùng miền Tây Thanh Hóa, thu hút khách trong và ngoài nước.

NGUYỄN LINH