Hạ đường huyết: Sai một li đi cả tính mạng

Hạ đường huyết (Hypoglycemia) là một trong những biến cố cấp tính nguy hiểm nhất và thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường, đặc biệt là những người đang dùng insulin hoặc một số loại thuốc hạ đường huyết đường uống. Đây là một tình huống cấp cứu y tế có khả năng gây tử vong nếu không được xử trí kịp thời và đúng cách.

Giải mã hạ đường huyết

Theo bác sĩ Trần Thanh Tâm - Trung tâm kiểm soát bệnh tật TP.HCM - trong y học, hạ đường huyết được định nghĩa rõ ràng khi nồng độ glucose trong huyết tương giảm xuống dưới 70 mg/dL (tương đương 3.9 mmol/L). Glucose là nguồn năng lượng chính, đặc biệt là cho não bộ. Khi nồng độ này xuống thấp, cơ thể lập tức kích hoạt cơ chế sinh tồn, tạo ra hai nhóm triệu chứng quan trọng.

Bệnh nhân bị hạ đường huyết có thể gây tử vong, nếu không được xử lý đúng cách - Ảnh: minh họa

Đây là phản ứng "chiến đấu hoặc bỏ chạy" của cơ thể. Tuyến thượng thận giải phóng Epinephrine (Adrenaline), gây ra các triệu chứng cảnh báo sớm. Các biểu hiện tim mạch tăng tốc, bao gồm hồi hộp, đánh trống ngực, và nhịp tim nhanh; huyết áp cũng có thể tăng nhẹ. Đồng thời, các biểu hiện ngoại biên như bồn chồn, vã mồ hôi lạnh, và run tay chân cũng xuất hiện. Mặt người bệnh có thể tái xanh, đôi khi đỏ. Về mặt tiêu hóa, người bệnh có cảm giác đói dữ dội, kèm theo buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy nhẹ. Những dấu hiệu này là "chuông báo động" mà người bệnh cần nắm bắt để xử trí ngay lập tức.

Khi tình trạng thiếu glucose kéo dài, chức năng não bộ bị suy giảm, dẫn đến các biểu hiện nặng hơn. Điều này gây ra rối loạn nhận thức như lú lẫn, đờ đẫn, và giảm tập trung. Người bệnh cũng có thể gặp các vấn đề về vận động và ngôn ngữ như nói khó, yếu tay chân, đi đứng loạng choạng giống như say rượu , dễ kích thích hoặc có hành vi bất thường. Rối loạn thị giác, nhìn đôi, hoặc nhìn mờ cũng là các dấu hiệu thường gặp. Hậu quả cuối cùng, khi tình trạng cực kỳ nghiêm trọng, người bệnh có thể ngất, hôn mê, co giật, hoặc bị liệt.

Đáng chú ý là "hạ đường huyết không triệu chứng". Một số bệnh nhân, đặc biệt là người cao tuổi, có thể tiến triển thẳng đến hôn mê mà không hề có các triệu chứng cảnh báo rõ ràng. Đây là một cạm bẫy nguy hiểm, đòi hỏi sự theo dõi đường huyết thường xuyên và chủ động hơn.

Phác đồ cấp cứu vàng: Ứng dụng nghiêm ngặt quy tắc 15-15

Nguyên tắc xử trí hạ đường huyết luôn bắt đầu bằng việc dừng ngay thuốc hạ đường huyết đang sử dụng và hành động tùy theo mức độ tỉnh táo của người bệnh.

Theo bác sĩ Tâm - quy tắc 15-15 là phác đồ can thiệp nhanh, đảm bảo cung cấp glucose đủ để nâng đường huyết mà không gây tăng vọt quá mức. Khi đường máu dưới 70 mg/dL, người bệnh cần ngay lập tức cung cấp 15 gram glucose qua đường miệng. Thực phẩm tương đương bao gồm 3 thìa cà phê đường hoặc mật ong pha trong nước, 1 cốc (300 ml) nước trái cây (như táo, nho), hoặc 3 chiếc bánh quy. Về mặt khoa học, glucose là monosaccharide được hấp thu thẳng vào máu. Người bệnh cần tuyệt đối không dùng thực phẩm nhiều chất béo hoặc protein, vì chúng tạo ra rào cản, làm chậm quá trình hấp thu glucose và kéo dài thời gian nguy hiểm.

Sau khi cung cấp glucose, người bệnh chờ 15 phút rồi kiểm tra lại đường máu. Nếu đường máu vẫn ở mức thấp, cần lặp lại việc cung cấp thêm 15 gram glucose nữa. Khi đường máu đã ổn định, người bệnh cần ăn nhẹ thêm một bữa có sự kết hợp của carbohydrate và protein. Bữa ăn này đóng vai trò như "neo" giữ, ngăn ngừa tình trạng hạ đường huyết tái phát trong những giờ tiếp theo.

Nếu tình trạng của người bệnh không cải thiện sau hai lần xử trí theo Quy tắc 15-15, người thân cần đưa ngay người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để can thiệp chuyên sâu và tìm ra nguyên nhân.

Đây là tình huống khẩn cấp, đòi hỏi hành động nhanh chóng và chính xác để cứu sống bệnh nhân. Tuyệt đối không cho người bệnh hôn mê ăn uống bất cứ thứ gì qua đường miệng vì hành động này có nguy cơ gây sặc vào đường hô hấp, dẫn đến viêm phổi hít và nguy hiểm đến tính mạng.

Nếu có sẵn ống tiêm Glucagon 1mg tiêm bắp, cần thực hiện ngay lập tức. Glucagon là hormone hoạt động đối nghịch với Insulin, giúp gan giải phóng glucose dự trữ vào máu nhanh chóng.

“Người thân hoặc nhân viên y tế cần được hướng dẫn vị trí và cách sử dụng thuốc chính xác, ưu tiên các chế phẩm Glucagon không cần pha chế để tiết kiệm thời gian cấp cứu. Sau khi tiêm Glucagon (hoặc ngay lập tức nếu không có thuốc), cần gọi cấp cứu hoặc đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất. Sau khi người bệnh tỉnh lại, việc theo dõi, điều chỉnh thuốc và chế độ ăn tại bệnh viện là bắt buộc để ngăn chặn tái phát”, bác sĩ Tâm chia sẻ.

Chiến lược phòng ngừa chủ động: Sống chung an toàn

Phân tích của bác sĩ Tâm cho thấy, hạ đường huyết là một biến cố hoàn toàn có thể phòng tránh. Chìa khóa nằm ở sự hiểu biết về cơ thể và cam kết tuân thủ điều trị.

Người bệnh phải tuân thủ đúng liều và thời điểm dùng thuốc. Việc tự ý tăng liều insulin là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây hạ đường huyết nghiêm trọng. Người bệnh cũng cần đảm bảo ăn uống đầy đủ. Việc nhịn đói hoặc cắt hoàn toàn tinh bột (carbohydrate) khỏi bữa ăn là cực kỳ nguy hiểm, vì nó loại bỏ nguồn năng lượng chính mà thuốc hạ đường huyết đang tác động. Cần cẩn trọng với rượu: Không uống rượu khi đói hoặc trước khi đi ngủ, bởi rượu làm suy giảm khả năng giải phóng glucose của gan, tăng nguy cơ hạ đường huyết muộn.

Tập luyện cần vừa sức. Vì vận động sử dụng glucose dự trữ, người bệnh luôn phải ăn nhẹ trước khi bắt đầu hoạt động để tránh đường huyết tụt dốc. Việc đo đường huyết thường xuyên (Self-Monitoring) là công cụ phòng ngừa tối ưu. Cần đo thường xuyên, đặc biệt là khi thấy mệt, run, hoặc vã mồ hôi (dấu hiệu sớm) , sau vận động mạnh , khi thời tiết nóng , hoặc trước khi lái xe hoặc thực hiện các công việc đòi hỏi sự tập trung cao.

Người bệnh nên luôn mang theo đồ ăn ngọt khẩn cấp như kẹo glucose, nước trái cây hoặc đồ ăn ngọt, đây là "bảo hiểm" đường miệng. Thêm vào đó, việc mang giấy tờ y tế về bệnh lý, các loại thuốc đang dùng và thông tin cần giúp đỡ khẩn cấp là thói quen sống chủ động. Cuối cùng, người bệnh cần chủ động thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc kê đơn, không kê đơn và thực phẩm chức năng đang dùng, để bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng thuốc hạ đường huyết cho phù hợp, tránh tương tác gây hạ đường huyết.

Bác sĩ Tâm nhấn mạnh: “Hạ đường huyết là một thách thức lớn trong quản lý bệnh đái tháo đường, nhưng nó không phải là trở ngại không thể vượt qua. Bằng việc tuân thủ nghiêm ngặt Quy tắc 15-15 và áp dụng chiến lược sống chủ động, người bệnh không chỉ bảo vệ được tính mạng mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống, biến mỗi ngày thành một hành trình khỏe mạnh và an toàn”.

Bình Thuận