Hà Nội đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc nông sản, Hợp tác xã làm hạt nhân cho chuỗi cung ứng an toàn

Trong bối cảnh thị trường tiêu dùng ngày càng đòi hỏi sự minh bạch, Hà Nội đã xác định truy xuất nguồn gốc nông sản là giải pháp chiến lược để bảo vệ sức khỏe người dân, nâng cao giá trị nông sản và khẳng định vị thế hàng hóa Thủ đô trên thị trường trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, thách thức hiện nay không chỉ nằm ở khâu kỹ thuật, mà ở việc hình thành một cơ chế quản trị chuỗi, trong đó mỗi nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã đều phải là một mắt xích có trách nhiệm và có khả năng truy xuất.

Ông Nguyễn Thành Trung, Phó Trưởng phòng Chất lượng và Phát triển thị trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, cho biết, Thành phố hiện có hơn 11.000 cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm nông lâm thủy sản, cùng 250 doanh nghiệp xuất khẩu, 3.300 sản phẩm OCOP và hàng trăm vùng chuyên canh.

Trung tâm Mã số mã vạch Quốc gia sẽ đồng hành, hỗ trợ các doanh nghiệp và HTX trong việc kết nối với Cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia, trên cơ sở các sản phẩm được sản xuất, chế biến sạch và an toàn.

Tuy nhiên, sản xuất tại chỗ mới chỉ đáp ứng từ 20 - 70% nhu cầu của thị trường. Lượng hàng hóa còn lại được cung cấp từ các địa phương khác và nhập khẩu, khiến bài toán kiểm soát chất lượng, an toàn thực phẩm trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Hà Nội đang hướng tới mô hình “ba nguồn cung” là sản xuất tại chỗ, liên kết liên vùng và nhập khẩu, trong đó nguồn nội địa của Thủ đô phải giữ vai trò chủ đạo và minh bạch.

Truy xuất điện tử, chìa khóa mở đường minh bạch hóa chuỗi giá trị

Nếu như trước đây, người tiêu dùng chọn nông sản dựa vào “niềm tin” thì ngày nay, họ cần “bằng chứng”. Mỗi sản phẩm muốn được chấp nhận trên thị trường, từ siêu thị trong nước đến hệ thống phân phối quốc tế, đều phải có “tấm căn cước” rõ ràng: sản xuất ở đâu, bởi ai, theo quy trình nào và đã qua kiểm định gì.

Bà Trần Thị Tiên Thủy, đại diện Trung tâm Mã số mã vạch quốc gia (Bộ KH&CN), cho rằng truy xuất nguồn gốc điện tử là công cụ thiết yếu để kiểm soát dòng sản phẩm và khẳng định uy tín nông sản Việt. Các giải pháp như NBC-Trace, “hộ chiếu số sản phẩm” và “nhãn điện tử” không chỉ giúp doanh nghiệp dễ dàng thống kê, giám sát chuỗi cung ứng mà còn bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Theo quy định mới trong Luật sửa đổi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, sản phẩm được phân loại theo mức độ rủi ro và buộc phải truy xuất nguồn gốc đối với nhóm hàng có rủi ro cao. Thông tin sản phẩm có thể được thể hiện bằng mã vạch, mã QR hoặc cổng dữ liệu điện tử, một bước tiến giúp ngành nông nghiệp Việt Nam tiệm cận tiêu chuẩn quản lý chất lượng quốc tế.

TS. Phan Thị Phương Thảo (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) nhận định: truy xuất nguồn gốc là “xương sống” của chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững. Với doanh thu chế biến thực phẩm hơn 79 tỷ USD và kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản 60 - 61 tỷ USD năm 2024, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn, song thách thức về chất lượng và an toàn vẫn còn nhiều. Tỷ lệ cơ sở đạt chứng nhận an toàn còn thấp, trong khi giá trị gia tăng chủ yếu tập trung ở khâu chế biến và phân phối.

Theo bà Thảo, mô hình nông nghiệp bền vững của Hà Nội cần dựa trên ba trụ cột: (1) An toàn, chất lượng, truy xuất được; (2) Bền vững, tuần hoàn, giảm phát thải; (3) Liên kết chuỗi giá trị “4 nhà”, trong đó HTX kiểu mới giữ vai trò hạt nhân kết nối giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và Nhà nước.

Một ví dụ điển hình là chuỗi sữa Ba Vì, mô hình HTX liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, được Sở Nông nghiệp hỗ trợ về giống, thú y, và thương hiệu, tạo nên chuỗi sản xuất minh bạch, an toàn và hiệu quả.

Ông Nguyễn Tuấn Hồng, đại diện HTX Sản xuất và Tiêu thụ rau an toàn Bắc Hồng

Hợp tác xã, “mắt xích” trong chuỗi nông sản an toàn

Nếu doanh nghiệp là đầu tàu thị trường, thì hợp tác xã chính là “mắt xích” đảm bảo tính minh bạch và truy xuất được của sản phẩm.

Ông Hoàng Văn Thám, Chủ tịch HTX rau quả sạch Chúc Sơn, cho biết chi phí thực hiện truy xuất nguồn gốc và đạt chứng nhận vẫn rất cao, khiến các sản phẩm có truy xuất khó cạnh tranh về giá với hàng trôi nổi. “Đây là cuộc chiến không cân sức giữa nông sản sạch và hàng không rõ nguồn gốc”, ông chia sẻ.

Bà Nguyễn Thị Mai, Giám đốc Công ty Vinh Hà, đơn vị cung cấp rau an toàn cho hơn 50.000 học sinh Hà Nội, cũng nhấn mạnh: nếu không có chính sách hỗ trợ tín dụng, công nghệ và giảm phí chứng nhận, các HTX và doanh nghiệp nhỏ rất khó duy trì chuỗi sản xuất minh bạch. “Cần hỗ trợ đồng bộ từ sản xuất đến tiêu thụ, tránh để chuỗi bị đứt quãng”, bà Mai nói.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Tuấn Hồng, đại diện HTX Bắc Hồng, đề xuất các chính sách cần được triển khai nhanh hơn tới cơ sở, nhất là trong bối cảnh Hà Nội đang áp dụng mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Theo ông, để mở rộng sản xuất quy mô lớn, thành phố nên hỗ trợ HTX liên kết với nông dân xây dựng vùng trồng tập trung, ứng dụng công nghệ cao, gắn mã truy xuất rõ ràng.

Giám đốc HTX Hoàng Long, ông Nguyễn Trọng Long, đề nghị Nhà nước cho phép xây dựng nhà máy sơ chế, chế biến, bảo quản ngay tại vùng nguyên liệu để giảm chi phí vận chuyển và đảm bảo chất lượng sản phẩm.

Trong khi đó, ông Đào Quang Vinh, Giám đốc Công ty Vinh Anh Food, kiến nghị thành phố sớm đầu tư phần mềm truy xuất thống nhất cho toàn hệ thống doanh nghiệp, HTX, hộ chăn nuôi. Một nền tảng dữ liệu chung sẽ giúp giảm chi phí, tránh đầu tư manh mún và tăng tính minh bạch.

Các ý kiến cũng thống nhất rằng, muốn chuỗi nông sản an toàn phát triển bền vững, người tiêu dùng phải được truyền thông đúng đắn. Cần tuyên truyền sâu rộng để người dân hiểu rằng “thực phẩm mát”, “chế biến sẵn” hay “cấp đông” đều là sản phẩm an toàn, phù hợp chuẩn quốc tế, thay vì chỉ tin vào hàng “tươi” bán ngoài chợ. Khi người tiêu dùng thay đổi, thị trường minh bạch sẽ trở thành thói quen thay vì khẩu hiệu.

Từ công nghệ truy xuất điện tử, hộ chiếu số sản phẩm đến mô hình HTX kiểu mới, tất cả đang hợp thành “xương sống” của chiến lược phát triển nông nghiệp minh bạch, bền vững, nơi mỗi sản phẩm nông sản Thủ đô không chỉ mang giá trị dinh dưỡng, mà còn là minh chứng cho sự chuyển mình mạnh mẽ sang “kinh tế minh bạch”. Điều đó không chỉ giúp nâng cao uy tín sản phẩm trong nước mà còn tạo nền tảng để chinh phục các thị trường khó tính.

Hồng Hương