Hà Nội trong 'vòng vây' của ô nhiễm

Bụi mịn không còn là hiện tượng theo mùa, đó là cả một vấn đề nan giải mà Thủ đô đang phải đối mặt hàng ngày từ nhiều năm nay. Ô nhiễm không khí làm con người thấy ngột ngạt. Khắp thành phố chỉ độc một màu xám xịt. Những tòa nhà cao tầng, những công trình kiến trúc cổ kính, tất cả đều bị nhòe đi, ẩn hiện trong lớp màn che mờ đục.

Những ngày đầu tháng 12, Hà Nội bị bao phủ bởi một lớp bụi mịn dày đặc làm cản trở tầm nhìn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

Tình trạng ô nhiễm môi trường hiện nay cùng với thời tiết trong giai đoạn chuyển mùa làm gia tăng các bệnh về đường hô hấp, gia tăng sự phát triển của các loại virus cúm mùa… Và lứa tuổi chịu ảnh hưởng nhiều nhất là các em nhỏ.

Theo thống kê của Bộ Y tế, những năm gần đây luôn ghi nhận khoảng 300.000 đến 500.000 trường hợp mắc bệnh viêm đường hô hấp cấp hàng năm. Trong năm 2025, số mắc giảm ở những tháng giữa năm và có xu hướng tăng trở lại trong 03 tháng gần đây với khoảng 8.500 - 11.000 trường hợp/tháng.

Trong chuỗi ngày đầu tháng 12 này, chỉ số Chất lượng Không khí (AQI) của Hà Nội hiếm khi tụt xuống dưới ngưỡng 150 (Màu đỏ - Không lành mạnh). Thậm chí, nhiều lần, chỉ số này đã vượt ngưỡng 200, chạm mốc 283 (Màu tím đậm - Rất xấu, nguy hiểm).

Những chỉ số này câm lặng, nhưng lại nói lên tất cả: Hà Nội đang vật lộn trong cơn bão bụi mịn PM2.5 - những hạt vật chất có kích thước nhỏ hơn 2,5 micromet, có khả năng đi sâu vào phế nang và máu, gây ra các bệnh hô hấp và tim mạch. Đây là loại bụi được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp vào nhóm chất gây ung thư.

Có người nhã nhặn với tinh thần tích cực thì nói giảm nói tránh gọi hiện tượng đó là "sương khói" rồi cố tìm ra cái đẹp, cái ảo diệu ẩn khuất. Nhưng phần lớn chúng ta đều biết rõ đó là sự thật trần trụi của ô nhiễm. Cứ tầm cuối năm; các hạng mục chỉnh trang đô thị, các công trường thi nhau vượt tiến độ… Bụi từ khắp nơi xộc thẳng lên trời nhưng chẳng bay đi đâu được cứ đứng đó lưng lửng; nó đặc đến mức mặt trời - nguồn nhiệt, ánh sáng cho Trái Đất và các thiên thể khác quay quanh bị che khuất hoàn toàn.

Dạo bước quanh Hồ Tây - điểm đến ưa thích của người Hà Nội sáng sớm và chiều muộn; sống lâu ở Hà Nội mới thấy không nơi nào ngắm bình minh và hoàng hôn đẹp như ở Hồ Tây, nhưng tiếc thay mấy ngày hôm nay người ta phải chưng hửng bỏ về khi chỉ thấy dãy nhà cao tầng mập mờ trong đám bụi mịn.

Chị Thu Hương (38 tuổi - sống ở Lạc Long Quân, Tây Hồ) là một người năng thể dục thể thao, không ngày nào chị bỏ lỡ mấy vòng đạp xe quanh hồ với chồng; với hai anh chị mấy vòng quanh Hồ Tây vừa để nâng cao sức khỏe, gắn kết tình cảm mà còn là phút giây thi vị đạp xe ngắm cảnh hồ lớn nhất Thủ đô, thả hồn vào hương đồng gió nội vào những tích truyện được nghe từ bé. Hồ Tây với anh chị đã có nhiều thay đổi nhưng có lẽ chưa bao giờ ô nhiễm như bây giờ.

Chị chia sẻ: “Mỗi lần hít thở là thấy lồng ngực mình nặng trĩu. Tôi không còn dám mở cửa sổ vào buổi sáng nữa chứ đừng nói đến việc đạp xe ngoài hồ. Khổ nhất còn cháu bé ở nhà mới 4 tuổi mấy hôm nay ho khan cả đêm, lúc nào cũng sụt sịt hắt hơi. Lo nhất bây giờ các cháu bé thường xuyên phải vào viện vì viêm đường hô hấp trên…”.

Chung tình trạng và quan điểm với chị Hương, ông Nam Hoài (78 tuổi - sống ở Hàng Cân, Hoàn Kiếm) bùi ngùi nhớ lại: “Ngày xưa, trời lạnh thì sương. Sương thì thơm mùi đất, mùi rêu phong. Giờ trời lạnh thì bụi, vừa hăng vừa khét mà tôi thấy giờ lúc nào cũng bụi, cũng ô nhiễm. Tôi gắn bó với Hà Nội cả đời, nhưng chưa bao giờ thấy nhiều bụi như bây giờ. Giờ tôi cũng ở cái tuổi gần đất xa trời nên chấp nhận nhưng lo nhất mấy đứa cháu nhà tôi ho hen suốt ngày".

Các chuyên gia gọi tháng mười hai là "mùa của nghịch nhiệt". Đây là một hiện tượng khí hậu khắc nghiệt, một sự sắp đặt tàn nhẫn của tự nhiên, biến Hà Nội thành một cái lồng kín. Trong điều kiện bình thường, không khí nóng và ô nhiễm sẽ bay lên cao. Nhưng vào mùa đông, đặc biệt khi có gió nhẹ, một lớp không khí lạnh (nặng) nằm yên dưới mặt đất, trong khi một lớp không khí ấm (nhẹ hơn) nằm ở trên. Lớp không khí lạnh này hoạt động như một cái nắp vô hình, bẫy giữ toàn bộ khói bụi và khí thải ở tầng thấp, nơi người dân sinh sống.

Vấn đề ô nhiễm không khí ở Thủ đô nhiều năm rồi vẫn luôn hiện hữu và ngày càng nhức nhối. (Ảnh: TH)

Đây chính là lý do tại sao, vào sáng sớm, khi các phương tiện giao thông bắt đầu hoạt động, chỉ số AQI tăng vọt đến mức kinh hoàng, bởi lẽ chất ô nhiễm không có lối thoát.

Ô nhiễm không khí bởi bụi mịn ở Thủ đô những ngày đầu tháng không phải là một hiện tượng xảy ra hoàn toàn bởi thời tiết mà có nguyên nhân chính từ phía con người. Phân tích về nguyên nhân ô nhiễm, PGS.TS Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho biết, mức độ ô nhiễm không khí tại Hà Nội đang ở mức rất cao và đến từ nhiều nguồn khác nhau. Dù thành phố đã ban hành quy định về vùng phát thải thấp, tình trạng ô nhiễm vẫn khó kiểm soát do lượng xe cũ còn lớn, việc đốt rơm rạ ngoại thành vẫn tồn tại, làng nghề tiếp tục phát thải, hoạt động xây dựng và đô thị hóa tạo thêm bụi vào không khí…

Từ khía cạnh quan trắc môi trường, Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam bày tỏ sự lo lắng từ những chỉ số AQI tại Hà Nội liên tục ở mức “đỏ” đến “tím”, phản ánh mức ô nhiễm đáng báo động không chỉ ở Thủ đô mà cả nhiều tỉnh phía Bắc. Ông cũng cho rằng, vấn đề ô nhiễm không khí ở Hà Nội những ngày gần đây có mấy nguyên nhân chính như thời tiết giao mùa; việc kiểm soát khí thải chưa hiệu quả; phương tiện giao thông cá nhân quá đông; việc gia tăng các công trình xây dựng… thêm vào đó có thể còn từ việc đốt rơm rạ ở các vùng ven Thủ đô.

Vấn đề ô nhiễm không khí ở Thủ đô nhiều năm rồi vẫn luôn hiện hữu và ngày càng nhức nhối. Không phải chúng ta thiếu giải pháp mà có lẽ cái thiếu ở đây là sự quyết tâm đồng bộ từ trên xuống dưới. Vừa qua lại một lần nữa các cấp chính quyền thể hiện sự quyết tâm làm cho Thủ đô xanh, sạch hơn bằng việc đưa vào sử dụng xe điện công cộng, năm sau sẽ triển khai việc chế xe xăng theo khung giờ… Để thực hiện điều này tất nhiên sẽ không dễ dàng, cần lộ trình cụ thể, giải pháp quyết liệt, minh bạch nhưng dư luận cũng đặt ra câu hỏi rằng: “Nếu không dùng xe xăng có thể giảm thiểu ô nhiễm thì nên chăng chính quyền cũng hạn chế các công trình xây dựng lớn ở các quận nội đô để giảm ô nhiễm?!”.

Giải pháp không chỉ nằm ở việc cấm, mà còn ở việc tạo ra những lựa chọn tốt hơn, tiện lợi hơn cho người dân và vì người dân.

Thủ đô nghìn năm tuổi không thể mãi là nơi mà người dân phải dè chừng mỗi hơi thở, sống trong lo lắng vì bụi, vì ô nhiễm. Người Hà Nội vẫn hy vọng, chờ đợi một ngày, họ có thể ngước nhìn lên bầu trời mà không thấy một màu xám đục mà chỉ là một làn không khí mát lành trong trẻo của một mùa đông Hà Nội đích thực.

Phong Sơn