Hạ tầng ngầm – lời giải cho ùn tắc giao thông

Công nhân thi công dự án metro Nhổn - ga Hà Nội. Ảnh: KT&ĐT

“Nguồn tài nguyên thứ hai” của Thủ đô

Các chuyên gia nhận định, không gian ngầm của Hà Nội có thể đóng vai trò như “nguồn tài nguyên thứ hai”. Nếu được quy hoạch và khai thác đúng cách, hệ thống không gian ngầm sẽ giải quyết hàng loạt vấn đề đang tồn tại như ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, thiếu diện tích đỗ xe, thiếu không gian công cộng.

Theo thống kê, Hà Nội hiện có hơn 8,5 triệu phương tiện, trong đó, hơn 1,2 triệu ô tô và khoảng 7 triệu xe máy. Tốc độ tăng trưởng phương tiện cá nhân lên tới 4-5% mỗi năm, trong khi diện tích đất dành cho giao thông mới đạt khoảng 10,5% đất đô thị. Điều này dẫn đến sự mất cân đối nghiêm trọng giữa cung và cầu về hạ tầng. Hệ quả là nhiều tuyến đường như Nguyễn Trãi, Tôn Đức Thắng, Giải Phóng, Phạm Văn Đồng, Vành đai 3 trên cao, cầu Thanh Trì, cầu Chương Dương thường xuyên trong tình trạng tắc nghẽn, đặc biệt vào giờ cao điểm.

Thực tế ghi nhận, tốc độ trung bình của ô tô trong nội đô chỉ khoảng 20 km/h, thậm chí giảm một nửa vào giờ cao điểm. Năm 2024, toàn TP xác định 36 “điểm đen” ùn tắc, tập trung ở các nút giao trọng điểm và cửa ngõ ra vào Thủ đô. Nhiều chuyên gia nhận định, nguyên nhân chính đến từ việc gia tăng đột biến phương tiện cá nhân trong khi tiến độ mở rộng và hoàn thiện hạ tầng quá chậm. Ngoài ra, ý thức tham gia giao thông của một bộ phận người dân còn hạn chế, tình trạng dừng đỗ tùy tiện trên lòng đường càng làm cho tình hình thêm trầm trọng.

Trong khi các giải pháp mở rộng đường phố hay xây dựng cầu vượt chỉ mang tính tạm thời, việc nghiên cứu những hướng đi lâu dài, căn cơ hơn cho hệ thống giao thông đô thị là điều cấp bách, trong đó, có phát triển không gian ngầm.

Theo các chuyên gia, phát triển hạ tầng ngầm không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại ngày càng lớn mà còn mang lại nhiều giá trị chiến lược cho đô thị. Trước hết, đây là giải pháp trực tiếp giảm áp lực cho giao thông mặt đất. Khi có hệ thống metro hiện đại và mạng lưới hầm đường bộ, một phần đáng kể lưu lượng xe cá nhân sẽ được thay thế bằng phương tiện công cộng, giúp thông thoáng các tuyến phố.

Thứ hai, hạ tầng ngầm cho phép tận dụng hiệu quả không gian đô thị vốn đang rất hạn hẹp. Những công trình như bãi đỗ xe nhiều tầng ngầm, trung tâm thương mại, nhà ga kết nối sẽ giúp giải phóng diện tích mặt đất cho các công trình công cộng, cây xanh, vỉa hè. Đặc biệt, hệ thống không gian ngầm tích hợp nhiều chức năng: từ giao thông, thương mại đến hạ tầng kỹ thuật sẽ tạo nên cấu trúc đô thị hiện đại, đa tầng, tối ưu hóa nguồn lực đất đai.

Thứ ba, phát triển hạ tầng ngầm đồng nghĩa với việc nâng cao chất lượng sống của người dân. Giao thông ngầm chủ yếu vận hành bằng năng lượng sạch, ít gây ô nhiễm không khí, tiếng ồn. Đồng thời, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, các công trình ngầm còn có thể trở thành nơi trú ẩn an toàn khi xảy ra thiên tai, mưa bão lớn. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều thủ đô lớn trên thế giới như Tokyo, Singapore hay Seoul đều đã xây dựng hệ thống ngầm khổng lồ, kết nối đa dạng từ giao thông đến thương mại, văn hóa.

Định hướng phát triển không gian ngầm Hà Nội

Thực tế, trong hơn một thập niên qua, Hà Nội đã triển khai một số dự án hạ tầng ngầm, đáng chú ý nhất là tuyến metro Nhổn – ga Hà Nội dài 12,5 km, trong đó có đoạn ngầm đi qua trung tâm TP, hiện đạt hơn 80% tiến độ. Đáng chú ý, việc áp dụng công nghệ đào hầm TBM hiện đại đã giúp dự án vượt qua nhiều thách thức kỹ thuật.

Ngoài metro, TP cũng đã đầu tư hệ thống hầm đi bộ tại một số nút giao lớn như Ngã Tư Sở, Kim Liên, Khuất Duy Tiến, Phạm Hùng… góp phần hỗ trợ người đi bộ an toàn hơn khi sang đường. Tuy nhiên, số lượng hầm hiện nay vẫn quá ít so với nhu cầu thực tế, chưa khuyến khích được người dân thay đổi thói quen. Bên cạnh đó, một số hầm chui được xây dựng như hầm chui Kim Liên, Nguyễn Trãi, Lê Văn Lương cũng giúp giao thông trong nội đô được thông suốt hơn.

Về bãi đỗ xe, Hà Nội đã có quy hoạch xây dựng hàng trăm bãi ngầm, đặc biệt tại bốn quận nội đô cũ. Thế nhưng, hầu hết các dự án vẫn nằm trên giấy. Toàn thành phố hiện mới có hơn 70 bãi đỗ xe đi vào hoạt động, chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với nhu cầu. Tình trạng thiếu chỗ đỗ hợp pháp khiến phần lớn phương tiện phải dừng đỗ trên lòng đường, vỉa hè, trực tiếp gây cản trở giao thông.

Hà Nội đã phê duyệt Quy hoạch chung không gian ngầm đô thị tỷ lệ 1/10.000 đến 2030, tầm nhìn 2050. Mục tiêu là phát triển không gian ngầm đa chức năng, kết nối đồng bộ các tuyến metro, xe buýt, hầm đi bộ, trung tâm thương mại ngầm, bãi đỗ xe và các công trình công cộng

Tiếp đó, tại Kỳ họp thứ 25 (ngày 10/7/2025), HĐND TP Hà Nội đã thông qua Nghị quyết 433/NQ-HĐND, công bố danh mục công trình ngầm ưu tiên đầu tư đợt 1, thi hành khoản 3 Điều 19 Luật Thủ đô 2024. Theo đó, TP sẽ xây dựng khoảng 320 km đường sắt đô thị với gần 70 ga ngầm, đồng thời phát triển hàng chục bãi đỗ xe ngầm và nhiều công trình công cộng dưới lòng đất. Quy hoạch cũng bao gồm hạ tầng kỹ thuật ngầm đồng bộ như hệ thống điện, cấp thoát nước, viễn thông, đảm bảo sự phát triển bền vững.

Trong giai đoạn trước mắt, các dự án trọng điểm bao gồm tuyến Metro số 2 (Nam Thăng Long – Trần Hưng Đạo), Metro số 5, các hầm đường bộ tại các nút giao lớn và hàng chục bãi đỗ xe ngầm. Thành phố cũng đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ hoàn thành quy hoạch hơn 200 dự án bãi đỗ xe, với tổng vốn đầu tư gần 30.000 tỷ đồng.

Để hiện thực hóa, Hà Nội đang xây dựng cơ chế thu hút nguồn vốn xã hội hóa, hợp tác công – tư (PPP), đồng thời ban hành chính sách ưu đãi về thuế, vốn vay và quỹ đất.

Minh Nhật