Hà Tĩnh những ngày thu lịch sử

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám ở Hà Tĩnh diễn ra rất khẩn trương và thắng lợi nhanh chóng. Chỉ trong một thời gian ngắn từ ngày 16 - 21/8/1945, Nhân dân Hà Tĩnh dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh đã nhất tề đứng dậy, lật đổ thế lực thống trị của thực dân phong kiến.

Xô Viết Nghệ Tĩnh - cuộc tổng diễn tập giành chính quyền của Cách mạng tháng Tám 1945. Ảnh tư liệu.

Tháng 9/1939, chiến tranh thế giới lần thứ II bùng nổ ở châu Âu. Ở trong nước, thực dân Pháp ra sức đàn áp phong trào cách mạng, lùng bắt cán bộ đảng viên, các chiến sĩ cách mạng và những người yêu nước. Đầu năm 1940, phát xít Nhật tràn vào độc chiếm Đông Dương, đẩy Nhân dân ta vào tình cảnh “một cổ ba tròng”. Bọn thực dân phát xít ra sức đàn áp bóc lột, bắt người dân nhổ lúa trồng đay, thu mua vơ vét lương thực, gây ra thảm họa vô cùng khủng khiếp trong nạn đói năm Ất Dậu (1945). Cả nước có 2 triệu người chết đói, trong đó Hà Tĩnh hơn 5 vạn người.

Trong suốt thời kỳ đó, các cuộc đấu tranh chống áp bức và bóc lột diễn ra liên tục để chống lại những hành động tàn bạo của quân xâm lược. Tháng 3/1940, được sự giúp đỡ của Xứ ủy Trung kỳ và nỗ lực của cán bộ đảng viên, Tỉnh ủy lâm thời Hà Tĩnh được thành lập, sau đó, các huyện ủy cũng được tổ chức lại, lãnh đạo Nhân dân vùng dậy đấu tranh.

Ngày 9/3/1945, phát xít Nhật đảo chính hất cẳng thực dân Pháp, cao trào kháng Nhật cứu nước nổ ra mạnh mẽ trên khắp đất nước ta. Ngày 20/5/1945, Mặt trận Việt Minh liên tỉnh Nghệ - Tĩnh ra đời, nhóm Việt Minh các địa phương đã được tập hợp. Các đoàn thể cứu quốc được mở rộng, thu hút đông đảo tầng lớp nhân dân tham gia.

Ngày 8/8/1945, Mặt trận Việt Minh liên tỉnh Nghệ - Tĩnh đã tổ chức Đại hội tại Hưng Nguyên, đề ra chủ trương xây dựng lực lượng cách mạng và chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền khi thời cơ đến. Ngày 15/8, Lệnh khởi nghĩa của Ủy ban Khởi nghĩa liên tỉnh Nghệ - Tĩnh được ban bố. Ủy ban khởi nghĩa các cấp nhanh chóng thành lập và vạch kế hoạch cụ thể giành chính quyền. Các cuộc mít tinh, biểu tình, tuần hành vũ trang được tổ chức rộng rãi lôi cuốn hàng chục vạn người tham gia. Nhiều nơi, quần chúng đã bắt hương lý giao lại sổ sách, ấn triện. Bộ máy thống trị của địch từ tỉnh xuống huyện, xã nhanh chóng bị tê liệt, các công sở, đồn bốt địch đóng cửa.

Di tích Nền Huyện đường ở xã Can Lộc - nơi người dân Can Lộc tập hợp làm nên cuộc khởi nghĩa giành chính quyền. Ảnh: Thu Hà.

Ngày 16/8, huyện Can Lộc tổ chức khởi nghĩa thắng lợi và hôm sau tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng. Ngày 17/8, các huyện: Thạch Hà, Cẩm Xuyên tổ chức khởi nghĩa thắng lợi, tạo thanh thế cho việc giành chính quyền ở tỉnh thành công. Sáng 18/8, Chính phủ nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Hà Tĩnh do đồng chí Trần Hữu Duyệt làm Chủ tịch đã ra mắt toàn dân tại sân vận động thị xã Hà Tĩnh. Ngay trong ngày 18/8, Ủy ban khởi nghĩa các huyện: Kỳ Anh, Đức Thọ lãnh đạo Nhân dân chiếm huyện đường thắng lợi; tiếp đó là các huyện Hương Sơn, Nghi Xuân (19/8) và huyện Hương Khê (21/8). Hà Tĩnh là một trong 4 tỉnh của cả nước giành thắng lợi sớm nhất trong Cách mạng Tháng Tám (gồm tỉnh Bắc Giang - nay là tỉnh Bắc Ninh, tỉnh Hải Dương - nay là TP Hải Phòng, tỉnh Quảng Nam - nay là TP Đà Nẵng và Hà Tĩnh).

Bến đò Thượng Trụ - nơi diễn ra hội nghị thành lập Đảng bộ tỉnh tháng 3/1930.

Đến cuối tháng 8/1945, chính quyền cách mạng đã được thành lập từ tỉnh đến cơ sở, nhanh chóng bắt tay giải quyết những nhiệm vụ cấp bách và trước mắt là chống giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm theo chỉ thị của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Ngày 28/8, Hội nghị cán bộ Việt Minh toàn tỉnh quyết định đổi “Chính phủ nhân dân cách mạng lâm thời” thành “Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời”. “Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời” tỉnh đã quyết định thành lập 181 xã trên tổng số 553 xã cũ trước cách mạng. Lần đầu tiên trong lịch sử, cùng với Nhân dân cả nước, Nhân dân Hà Tĩnh đã tham gia cuộc Tổng tuyển cử bầu ĐBQH và HĐND tỉnh vào đầu năm 1946 với trên 97% cử tri đi bỏ phiếu. Ngày 16/5/1946, HĐND tỉnh khóa I đã họp phiên đầu tiên để quyết định các vấn đề xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa, cải cách xã hội và xây dựng LLVT, bầu ông Trần Hữu Duyệt làm Chủ tịch Ủy ban hành chính tỉnh. Sau đó, HĐND các huyện và xã chính thức được thành lập, đi vào hoạt động.

Tượng đài Xô Viết ở xã Can Lộc.

Lúc này, công việc đầu tiên và cấp bách của các cấp ủy Đảng và chính quyền Hà Tĩnh là lãnh đạo Nhân dân chống nạn đói và giải quyết những khó khăn về tài chính. Cuộc vận động “nhường cơm sẻ áo”, “hũ gạo cứu đói”, trồng hoa màu để giải quyết nạn đói và tăng gia sản xuất được mọi tầng lớp nhân dân hưởng ứng và tham gia. Chỉ trong mấy tháng cuối năm 1945, toàn tỉnh đã thu được trên 400 tấn gạo để cứu đói, mở một số trại tế bần ở các huyện để nuôi những người tàn tật, mất sức lao động không nơi nương tựa. Tại các huyện, xã, mọi người dân đều hăng hái tham gia góp Quỹ “Ủng hộ độc lập”, tham gia “Tuần lễ vàng” với một tinh thần yêu nước và ý chí cao cả vì độc lập - tự do của Tổ quốc. Cuộc vận động ủng hộ Quỹ “Ủng hộ độc lập” đã thu được kết quả hết sức to lớn. Riêng “Tuần lễ vàng” tổ chức từ ngày 16 - 23/9/1945, toàn tỉnh đã thu được 8 kg vàng, 53 kg bạc cùng nhiều đồ trang sức có giá trị và hơn 10 vạn đồng bạc giấy, góp phần quan trọng giải quyết những khó khăn về tài chính của tỉnh.

Một góc phường trung tâm Thành Sen hôm nay...

Sau khi cơ bản ổn định được tình hình, chính quyền tập trung chăm lo phát triển kinh tế, khai phá đất hoang, mở rộng diện tích trồng trọt. Đến cuối năm 1946, toàn tỉnh đã tăng thêm được 242 mẫu ruộng đất, công tác thủy lợi được chú trọng, cho nên cả 2 vụ chiêm mùa đều cho thu hoạch khá; bước đầu thành lập 18 HTX sản xuất nông nghiệp, 7 trại kinh tế có quy mô hàng trăm lao động. Tỉnh cũng đã tổ chức tốt phong trào “Bình dân học vụ”, diệt giặc dốt trong mọi tầng lớp nhân dân, chỉ một thời gian rất ngắn đã có trên 50% số người đi học và đã biết đọc, biết viết. Với những kết quả to lớn của phong trào Thi đua ái quốc, ngày 15/5/949, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư khen ngợi Nhân dân Hà Tĩnh và khẳng định “Hà Tĩnh là một tỉnh thanh toán xong nạn mù chữ trước nhất trong cả nước, lại xung phong đỡ đầu dân quân, nhất là các xã ở Can Lộc, đã giúp 80-200 vạn đồng…”.

Như vậy, sau thành công của Cách mạng Tháng Tám, chỉ trong một thời gian ngắn, dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ, Nhân dân Hà Tĩnh đã vươn lên mạnh mẽ, khắc phục mọi khó khăn, thử thách, cùng với cả nước vững bước tiến lên, chiến thắng “giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm”. Tình hình chính trị và xã hội dần ổn định. Uy tín của chính quyền cách mạng ngày càng được khẳng định. Nhiều tệ nạn xã hội, tàn tích lạc hậu của thời kỳ trước cách mạng bị đẩy lùi và từng bước được xóa bỏ. Cuộc sống mới dần được hình thành. Những thành tựu to lớn đó đã cổ vũ mạnh mẽ Đảng bộ và Nhân dân Hà Tĩnh phát huy truyền thống cách mạng, tiếp tục cuộc đấu tranh anh dũng trong những chặng đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, góp sức dựng xây nước Việt Nam độc lập, tự do, thống nhất; dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Nguyễn Trí Sơn - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Hà Tĩnh