Hai chủ nhân mới của giải Nobel văn học năm 2018 và 2019

Giải Nobel Văn học 2018 thuộc về nữ văn sĩ Ba Lan Olga Tokarczuk "vì trí tưởng tượng cùng với niềm đam mê kiến thức rộng lớn, đã thể hiện những hành trình vượt qua các ranh giới như một dạng thức của sự sống", và giải Nobel Văn học 2019 thuộc về nhà văn, nhà viết kịch người Áo Peter Handke "vì một tác phẩm gây nhiều ảnh hưởng, phản ánh một tài năng ngôn ngữ xuất chúng, vượt ra ngoài phạm vi và đặc trưng của những gì nhân loại đang trải nghiệm".

Olga Tokarczuk

Nhà văn, nhà phê bình văn học, nhà thơ, nhà tâm lý học Olga Tokarczuk sinh năm 1962 tại Sulechow, Ba Lan, hiện sống tại thành phố Wroc#aw. Bà tốt nghiệp Trường Đại học Warszawa, nhưng làm việc theo chuyên môn không lâu.

Những truyện ngắn đầu tiên của Olga Tokarczuk được đăng tải trên báo chí Ba Lan năm 1979. Tiểu thuyết đầu tay của bà với tư cách là nhà văn viễn tưởng là "Hành trình của những Người-sách". Bà thực sự nổi tiếng từ năm 1997, khi tác phẩm "Thời xa xưa và những thời kỳ khác" được tặng giải thưởng Quỹ Nhà thờ. Tháng 5-1998, tại Pháp, tác phẩm này được công nhận là cuốn sách dịch hay nhất. Tiếp đó tác phẩm "Nhà ngày, nhà đêm" được bạn đọc Ba Lan bầu chọn là cuốn sách hay nhất năm 1999.

Năm 2002 và 2015, bà được tặng giải thưởng Nike, giải thưởng văn học hàng năm danh giá nhất Ba Lan và biểu tượng Nữ thần chiến thắng. Bên cạnh các cuốn tiểu thuyết, nữ văn sĩ Olga Torkarczuk còn là tác giả của nhiều cuốn sách có ảnh hưởng về mặt chính trị. Tháng 5-2018, tiểu thuyết "Những chuyến bay" của bà đã đoạt giải thưởng Man Booker International, giúp bà tăng thêm danh tiếng trong cộng đồng những người cầm bút viết tiếng Anh.

Olga Tokarczuk sinh trưởng trong gia đình những người nhập cư từ các tỉnh miền tây Ukraina. Sau chiến tranh, tổ tiên của bà di cư từ vùng núi Karpat tới miền cực Tây của Ba Lan, giáp Đức. Mặc dù vậy khó có thể nói rằng Olga Tokarczuk mang bản sắc Ukraina. Địa danh Silesia, nơi bà sinh ra thuộc Tây-Nam Ba Lan, là nơi hội tụ của Ba Lan, Đức và Czech.

Đây là vùng văn hóa phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ giáp ranh giữa những năm 1980-1990, đúng lúc Tokarczuk trưởng thành với tư cách nhà văn. Olga Tokarczuk chỉ là một trong những đại diện của thời kỳ đột phá này ở Silesia. Mặc dù hoàn toàn thiếu vắng bản sắc Ukraina, câu chuyện của một trong những tiểu thuyết chính của Olga Tokarczuk "Sách của Jacob" diễn ra trên những vùng đất của nước Ukraina hiện nay, từng là một phần của vương quốc chung Ba Lan và Litva.

Nữ văn sĩ Olga Tokarczuk và nhà văn Peter Handke.

Olga Tokarczuk được kết nạp vào Hội nhà văn Ba Lan vào cuối những năm 1990, sau khi xuất bản tiểu thuyết "Thời xa xưa và những thời kỳ khác". Từ cuối những năm 1990, người ta thấy rất rõ rằng bà thuộc số ít ỏi những nhà văn có tác phẩm không thể bỏ qua. Tuy nhiên, ở Ba Lan, tác phẩm của Tokarczuk nhận được sự đánh giá khác nhau: Có một số nhà phê bình rất uy tín của Ba Lan cho rằng bà chỉ viết một thứ văn mượt mà vuốt ve người đọc. Tất nhiên, sự thật không phải như vậy.

Trong quyết định của mình, Ban giám khảo Nobel chỉ rõ đề tài vượt qua các ranh giới là đề tài chủ chốt của Olga Tokarczuk. Tất nhiên, ở đây trước tiên nói về "Những chuyến bay"- cuốn tiểu thuyết về những cuộc hành trình, về homo sapiens kiểu mới- con người xê dịch; về việc tốc độ di chuyển chưa từng thấy trong không gian làm thay đổi không những cách nhìn và nhận thức, mà cả tính chất vật lý và hóa học của con người.

Nhưng ngay cả trong cuốn "Sách của Jacob" cũng không thiếu những cuộc hành trình vượt qua ranh giới, mặc dù nhiều nhân vật của cuốn sách ngồi một chỗ tại thị trấn của mình, chỉ một mình Jacob Frank, đấng cứu thế giả tương lai, tung hoành khắp thế giới. Vượt qua những ranh giới văn hóa, ranh giới tinh thần, vượt ra ngoài ranh giới của thân thể và ngôn ngữ - chính ở đây bắt đầu tất cả những gì quan trọng nhất của Olga Tokarczuk.

Peter Handke

Chủ nhân của giải Nobel Văn học 2019, nhà văn, nhà viết kịch nổi tiếng Peter Handke sinh năm 1942 tại một vùng quê phía Nam nước Áo. Cha ông là một người lính Đức và mãi đến tuổi trưởng thành Peter mới được gặp cha mình. Sau một thời gian sống cùng mẹ ở Berlin, lúc bấy giờ chịu sự tàn phá nặng nề của chiến tranh, gia đình ông trở về định cư ở Griffen.

Từ năm 1961, ông học luật tại Đại học Graz, nhưng ngừng học vài năm sau đó, khi cuốn tiểu thuyết đầu tay "Die Hornissen" (tạm dịch: Những con ong bầu) xuất bản (1966). Đây là một tác phẩm hư cấu kép, một tiểu thuyết trong tiểu thuyết. Hơn 50 năm sau, Peter Handke đã trở thành một trong những tác giả có ảnh hưởng nhất châu Âu sau Thế chiến II.

Khác với Olga Tokarczuk, Peter Handke là một lựa chọn gây tranh cãi của giải thưởng năm nay. Peter Handke được chọn chỉ vài ngày sau khi Viện Hàn lâm Thụy Điển hứa sẽ mở rộng phạm vi giải thưởng, không chỉ còn giới hạn ở các nhà văn nam phương Tây như trước đây. Bản thân ông cũng rất ngạc nhiên trước quyết định của Viện Hàn lâm Thụy Điển: Những năm gần đây, ông nhiều lần kêu gọi "hủy bỏ" giải Nobel Văn học, gọi nó là "sự phong thánh giả" cho nhà văn. "Sau tất cả những cuộc cãi vã này tôi ngạc nhiên trước quyết định của Ủy ban Nobel đưa ra. Đây là một bước đi dũng cảm của Viện Hàn lâm Thụy Điển" - Peter Handke phát biểu khi biết tin mình được trao giải.

Peter Handke là một trong những gương mặt chính của văn học châu Âu thế kỷ XX. Ông bắt đầu viết văn trong những năm 1960, thời đó, giống như tất cả những người trẻ tuổi, ông mê nhạc rock and roll, để tóc kiểu Beatles và nổi loạn. Tác phẩm của Handke gồm nhiều thể loại như tiểu thuyết, tiểu luận, kịch

Ngay từ những tác phẩm đầu tiên, nhân vật chính của Peter Handke là con người đánh mất thế giới cũ hoặc bất cứ chỗ dựa nào trong hiện tại. Giống như ông già-người kể chuyện trong cuốn "Bầu trời thành phố Berlin", lang thang trên vùng đất hoang tàn bị bom đạn cày xới, nơi một thời là khu phố sầm uất, và không thể tìm được quảng trường Potsdamer.

Các nhân vật của ông không thể tìm thấy mình và đi lang thang khắp nơi. Nhân vật nhà văn trong "Cuộc chia tay kéo dài" đi lang thang và không biết về đâu. Thế giới của Peter Handke có những chiều kích riêng, ở đó sự kiện đánh mất ý nghĩa và sức nặng, và bạn có thể bị lạc hướng trong trạng thái mất trọng lượng này.

Trong các tác phẩm của mình, ông tích lũy kinh nghiệm của thế kỷ, một thế kỷ, nơi mọi thứ đã đánh mất ý nghĩa, các đồ vật phải được tìm thấy và sáng chế lại. Cốt truyện và ngôn ngữ, cái công việc mà Peter Handke suốt đời theo đuổi, cũng phải được sáng tạo. Chính những đặc điểm này của Handke sẽ trở nên quan trọng đối với độc giả tương lai của ông.

Theo nhận xét của Ủy ban Nobel, "Nét riêng của Peter Handke là sự chú ý đặc biệt đến phong cảnh và thế giới vật chất, từ đó khiến điện ảnh và hội họa trở thành hai nguồn cảm hứng lớn nhất của ông". Các tác phẩm của Peter Handke "chứa đựng niềm khao khát mạnh mẽ về việc khám phá và biến những khám phá của ông trở thành thứ có thực thông qua việc tìm cách diễn đạt mới cho chúng bằng văn chương".

Peter Handke từng tuyên bố "Dễ lĩnh hội là điều quan trọng nhất". Với mục tiêu này, ông cố đưa vào những chi tiết nhỏ nhất trong đời sống hàng ngày với tầm quan trọng lớn lao. Do đó, đặc trưng trong các tác phẩm của ông là tinh thần phiêu lưu mạnh mẽ, nhưng đồng thời cũng chứa đựng sự luyến tiếc quá khứ, điều này xuất hiện lần đầu tiên vào đầu những năm 1980 trong vở kịch "Về làng", và đặc biệt trong tiểu thuyết "Lặp lại", nơi nhân vật chính Georg Kobal trở về nguồn gốc Xlavơ của Handke bên ngoại (mẹ ông là người Slovenia).

Giải thưởng vẫn thuộc về châu Âu

Lễ công bố giải thưởng diễn ra sau khi Viện Hàn lâm Thụy Điển cam kết sẽ không để cho giải Nobel Văn học bị "chi phối bởi nam giới" và "tập trung vào châu Âu" như trước đây. Tuy nhiên, nhìn vào lịch sử giải thưởng, ý tưởng tốt đẹp đó vẫn là mơ ước khá xa vời. Trong số 116 người được nhận giải cho đến nay chỉ có 15 người là phụ nữ. Tiếng Anh vẫn là ngôn ngữ phổ biến nhất của những người đoạt giải, với 29 người viết bằng tiếng Anh, 14 người tiếng Pháp, 11 người tiếng Tây Ban Nha và 7 người tiếng Thụy Điển.

Giải Nobel Văn học đã bị hoãn trao vào năm ngoái sau khi Viện Hàn lâm Thụy Điển vướng vào vụ bê bối tình dục liên quan đến ông Jean-Claude, chồng của một thành viên cấp cao trong viện. Ông Arnault bị tuyên án tội hiếp dâm vào tháng 10/2018, sau khi bị 18 phụ nữ tố cáo.

Từ năm 1901 đến năm 2017, giải Nobel Văn học đã được trao 110 lần cho 114 cá nhân. Độ tuổi trung bình của những người đoạt giải là 65, trong đó người lớn tuổi nhất là Doris Lesssing - chủ nhân giải thưởng năm 2007, 88 tuổi, còn người nhỏ tuổi nhất là Rudyard Kipling - chủ nhân giải thưởng năm 1907, 41 tuổi.

Trần Hậu (Tổng hợp)