Hai thập kỷ rực rỡ ánh đèn của nghệ nhân Phạm Ngọc Toán

Lễ hội thành Tuyên nhiều năm qua đã trở thành thương hiệu độc đáo, thu hút hàng vạn người dân và du khách tới chiêm ngưỡng những mô hình đèn lồng khổng lồ, sặc sỡ diễu hành trên đường phố Tuyên Quang.

Đằng sau những tác phẩm nghệ thuật đồ sộ, đầy màu sắc ấy, có một người nghệ nhân đã lặng lẽ cống hiến hơn hai mươi năm, góp phần làm nên thương hiệu cho Lễ hội Trung thu Tuyên Quang.

Ông Phạm Ngọc Toán, người nghệ nhân tài hoa sinh năm 1968, sống tại tổ dân phố Phan Thiết 15, phường Minh Xuân, tỉnh Tuyên Quang.

Không chỉ là người tiên phong trong lĩnh vực này, ông còn nổi tiếng với sự tỉ mỉ, cẩn trọng trong từng chi tiết cùng một hành trình sáng tạo miệt mài với khát vọng mang đến những giá trị tốt đẹp cho cộng đồng.

Mặc dù nghề chính về điện nước dân dụng, nhưng ông Phạm Ngọc Toán lại có "hoa tay" với hội họa.

Ông Toán cho biết, khởi nguồn cho việc làm các mô hình lớn đến từ một ý tưởng rất giản dị, chất chứa đầy tình yêu thương.

Cách đây hơn hai mươi năm, ông nhận thấy con mình cùng các cháu nhỏ thường chơi chung với nhau chiếc đèn Trung thu nhỏ bé và dễ rách.

Từ ý nghĩ đó, ông Phạm Ngọc Toán đã miệt mài sáng tạo nên những mô hình đèn Trung thu khổng lồ, kết hợp giữa thủ công truyền thống và công nghệ hiện đại, mang đến diện mạo mới mẻ cho Lễ hội Thành Tuyên.

Mô hình đèn Trung thu khổng lồ với hình tượng hổ, trâu vàng và chàng dũng sĩ được ông Phạm Ngọc Toán kỳ công dựng nên.

Từ đó, ông nảy ra ý nghĩ sẽ làm một chiếc đèn thật lớn để tất cả cùng chơi, vừa an toàn lại vừa giúp các cháu thêm gắn bó, đoàn kết.

Từ ý tưởng ban đầu ấy, ông đã từng bước hoàn thiện, phát triển và biến những mô hình đèn Trung thu thành những tác phẩm nghệ thuật đồ sộ và đầy ý nghĩa. Năm 2000, ông làm một mô hình đèn Trung thu khổng lồ, với chủ đề "Anh hùng tương ngộ".

Các mô hình có chủ đề gần gũi với người dân, đặc biệt là trẻ em, mang tính giáo dục cao.

Trong đó, các mô hình về nhân vật truyền thuyết trong lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc Việt Nam như mô hình đèn Trung thu khổng lồ hình tượng voi trắng.

Nnững mô hình này đã được diễu hành khắp phố phường và nhận được sự trầm trồ, ngạc nhiên từ người dân, điều đó đã tiếp thêm sự tự tin và động lực để ông tiếp tục theo đuổi con đường này.

Từ đó, hành trình làm nghề của ông Toán là một chuỗi những thử nghiệm và cải tiến không ngừng nghỉ.

Ban đầu, các mô hình được làm hoàn toàn bằng tre nứa và phải mất hàng tuần trời để làm nan, dựng khung, thậm chí bàn tay nhiều lần tứa máu.

Vật liệu lúc đó còn khan hiếm và chỉ giới hạn ở tre, mây, giấy hoặc nilon. Tuy nhiên, với bản tính cẩn thận và cầu toàn, ông luôn tìm tòi những vật liệu mới để nâng cao chất lượng sản phẩm.

Khoảng năm 2007, ông chuyển sang làm mô hình bằng đề can và vải bạt.

Vài năm gần đây, vật liệu còn được thay đổi để đảm bảo độ bền và an toàn cao hơn như sắt, thép, tre, nhựa mica.

Hiện tại, ông sử dụng mica mỏng - một loại vật liệu mà theo ông là bền, dai và có khả năng phát sáng chân thực khi kết hợp với hệ thống đèn bên trong.

Những năm gần đây, ông đã sử dụng công nghệ 3D để tạo hình cho các mô hình, giúp chúng trở nên tinh xảo hơn.

Đam mê của ông Toán không chỉ dừng lại ở việc tạo ra những mô hình đẹp mắt, mà còn là khao khát thổi hồn cho chúng. Ông muốn biến những vật vô tri vô giác thành những tác phẩm đầy sức sống, có thể tương tác với người xem.

Bắt đầu từ năm 2010, khi công nghệ phát triển và việc tìm kiếm mô tơ trở nên dễ dàng hơn, ông đã ứng dụng kỹ thuật để tạo ra những mô hình có thể cử động.

Các mô hình rồng do ông làm có thể quay đầu sang hai bên, há mồm, lưỡi thụt vào hoặc đuôi vẫy sang hai bên. Mô hình cá thì bơi với bốn vây, đầu và đuôi đều cử động linh hoạt.

Tất cả các mô hình do ông Toán làm từ năm 2010 trở đi đều được trang bị hệ thống cử động, mang lại cảm giác chân thực và sống động đến kinh ngạc.

Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa kỹ thuật thủ công truyền thống và công nghệ hiện đại đã đưa tên tuổi ông lên một tầm cao mới, tạo nên sự khác biệt rõ rệt và giúp các mô hình của ông trở thành tâm điểm của mỗi lễ hội.

Với ông Phạm Ngọc Toán, làm nghề không chỉ để kiếm sống mà còn là để cống hiến.

Ông Toán cho biết, ông không ngần ngại từ chối những đơn hàng có ý tưởng không hợp lý, không an toàn về giao thông hoặc kém thẩm mỹ.

Luôn đặt tiêu chí về tính giáo dục và thẩm mỹ lên hàng đầu, ông Phạm Ngọc Toán chia sẻ: “Khi mình làm, cái gì cũng phải có ý tưởng, có nội dung lành mạnh thì mình nên làm. Một mô hình được đưa ra trước công chúng, nó phải đẹp về mỹ thuật và mang tính giáo dục”.

Ông Toán thường chọn các chủ đề gần gũi với người dân, đặc biệt là trẻ em, và mang tính giáo dục cao để làm mô hình.

Trong đó, các mô hình về nhân vật truyền thuyết trong lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc Việt Nam như Thánh Gióng, Hưng Đạo Vương - Trần Quốc Tuấn, Hai Bà Trưng, Bà Triệu cưỡi voi ra trận …, đều được ông tái hiện sinh động.

Bên cạnh đó là các tích truyện cổ tích, ngụ ngôn như Tấm Cám, Đám cưới chuột, Trí khôn của ta đây, Chú Cuội chơi trăng... cũng được ông đưa vào tác phẩm của mình.

Giữ lửa cho văn hóa truyền thống, thắp lên những giấc mơ tuổi thơ, tô điểm cho lễ hội Trung thu ở Tuyên Quang thêm phần rực rỡ, mỗi mô hình hoàn thành không chỉ là một sản phẩm, mà còn là một niềm vui, một cách ông Phạm Ngọc Toán góp phần vào sự thành công của Lễ hội Thành Tuyên.

Tuấn Anh