Hai tiết đọc sách/học kỳ liệu có quá ít?

Học sinh đọc sách tại thư viện trường. Ảnh: Việt Hà.

Thông tư 16/2022/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định rõ tiêu chuẩn thư viện tại các cơ sở giáo dục mầm non và phổ thông, trong đó có nội dung liên quan đến "tiết đọc sách" hay "tiết đọc thư viện". Cụ thể, tại Điểm c Khoản 2 Điều 4 của thông tư, "Đảm bảo tối thiểu 03 tiết/học kỳ/lớp đối với trung học cơ sở" và "02 tiết/học kỳ/lớp đối với tiểu học", nội dung do Hiệu trưởng nhà trường quy định phù hợp với chương trình giáo dục.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, quy định này hiện không còn phù hợp trong bối cảnh đất nước đang hướng tới mục tiêu xây dựng xã hội học tập và nâng cao văn hóa đọc. “Để hình thành thói quen, việc đọc trong nhà trường phải được diễn ra thường xuyên. Theo kinh nghiệm từ một số nước phát triển, việc tăng cường tiết đọc là cần thiết để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục”, TS Vũ Dương Thúy Ngà nói.

Đề xuất một tiết đọc sách/tuần cho học sinh các cấp

Trong năm học 2025-2026, học sinh tiểu học và trung học cơ sở sẽ học hai buổi mỗi ngày, đồng nghĩa với việc thời gian ở trường sẽ dài hơn và cơ hội để các em tham gia vào các hoạt động trải nghiệm phong phú hơn. Bên cạnh những môn học chính khóa và hoạt động vui chơi, việc đọc sách cần được xem là một phần thiết yếu trong giáo dục, nhất là khi Việt Nam đang hướng đến xây dựng một xã hội học tập và kỹ năng tự học, văn hóa đọc đóng vai trò then chốt.

Tuy nhiên, theo Thông tư 16/2022/TT-BGDĐT, mức tối thiểu cho tiết đọc sách hiện nay được đánh giá là chưa đủ để hình thành thói quen và kỹ năng đọc sách. TS Vũ Dương Thúy Ngà - nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) - nhận định: “Để hình thành thói quen, tiết đọc sách phải được tổ chức thường xuyên. Trách nhiệm này không chỉ thuộc về người thủ thư, các giáo viên, ban giám hiệu, phụ huynh cũng có thể tham gia”.

TS Vũ Dương Thúy Ngà chia sẻ tại một sự kiện về văn hóa đọc tháng 6/2024. Ảnh: Đức Huy.

Chuyên gia giáo dục Bùi Khánh Nguyên cũng đưa ra những so sánh cụ thể để nhấn mạnh sự cần thiết của việc gia tăng thời lượng đọc. Theo ông, một trường tiểu học ở Nhật Bản thống kê rằng học sinh tại đây trung bình đọc 31 phút mỗi ngày, tức khoảng 3,7 giờ mỗi tuần. Trong khi đó, một nghiên cứu năm 2023 của Đại học Cambridge chỉ ra rằng 12 giờ đọc mỗi tuần là thời lượng tối ưu để cải thiện cả hiệu suất nhận thức và sức khỏe tinh thần. “Các trường học Việt Nam cần tăng cả thời lượng và chất lượng của việc đọc thì sẽ tốt hơn cho học sinh”, vị chuyên gia này khẳng định.

Bà Văn Liên Na - Hiệu trưởng trường THCS và THPT Lương Thế Vinh - cho rằng một tiết đọc sách mỗi tuần là hợp lý. Nhờ đó, học sinh có thể duy trì thói quen thường xuyên và không bị áp lực bởi các môn học chính. “Nên tổ chức tiết học dưới dạng không gian mở khuyến khích học sinh thảo luận chia sẻ cảm nhận thay vì biến nó thành một tiết học khô cứng hay mang nặng tính kiểm tra. Tôi cho rằng năm học 2025-2026 là thời điểm phù hợp để tiết đọc sách triển khai một cách chính thức và rộng rãi”, bà Văn Liên Na nói.

Đọc sách là một phần quan trọng của quá trình tự học mà nhà trường hiện đại cần tích cực bồi đắp. Qua đó, học sinh có thể rèn luyện sự tập trung, nâng cao tư duy và vốn ngôn ngữ.

Để kiến thức không chỉ nằm trên giấy

Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc đưa tiết đọc sách vào chương trình chính khóa là một bước tiến quan trọng, nhưng để tiết học này thực sự phát huy giá trị, cần nâng cao chất lượng cả về nội dung lẫn hình thức tổ chức. Bên cạnh việc tăng thời lượng đọc sách, điều quan trọng là cần đổi mới phương pháp tổ chức tiết học, khơi gợi tính chủ động và sáng tạo của học sinh.

TS Vũ Dương Thúy Ngà cho biết học sinh có thể viết cảm nhận, tóm tắt nội dung, kể lại cho bạn bè hoặc tham gia các hoạt động sân khấu hóa nội dung sách. Những hình thức này giúp các em ghi nhớ kiến thức tốt hơn và tạo nên sự hào hứng, yêu thích việc đọc. “Từ những tiết học như vậy, học sinh dần hình thành thói quen đọc, biết cách tìm sách phù hợp, biết cách ghi lại điều bổ ích, đặc biệt là biết vận dụng kiến thức đọc được vào thực tiễn”, bà Thúy Ngà nói.

Các tủ sách trong thư viện nhà trường được lấp đầy bằng các cuốn sách đồ họa, sách ảnh phù hợp với lứa tuổi và mối quan tâm của học sinh. Ảnh: Việt Hà.

Nâng cao chất lượng tiết đọc sách trong nhà trường cần gắn chặt với chiến lược phát triển văn hóa đọc của toàn xã hội. PGS.TS Phạm Minh Tuấn - Phó tổng biên tập Tạp chí Cộng sản, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam - nhận định: “Văn hóa đọc cần được phát triển gắn với chuyển đổi mô hình tiếp cận tri thức từ ‘truyền thụ một chiều’ sang ‘kích hoạt tư duy độc lập, phản biện và sáng tạo’, đặc biệt trong môi trường giáo dục”.

Việc đọc sách cần được tích hợp vào nội dung giảng dạy, phát triển năng lực đọc hiểu, phân tích và đánh giá cho học sinh ngay từ tiểu học. Điều này giúp văn hóa đọc trở thành một phần không thể tách rời trong quá trình hình thành nhân cách, bản lĩnh và trí tuệ của công dân thời đại số.

Hơn thế, văn hóa đọc còn là nền tảng tinh thần vững chắc giúp học sinh và người dân nói chung hình thành khả năng chọn lọc, kiểm chứng thông tin trong bối cảnh mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến ngày càng chi phối đời sống. Đây cũng là một yếu tố quan trọng trong việc lan tỏa “quyền lực mềm” của quốc gia thông qua tri thức.

Một nền văn hóa đọc phát triển giúp nâng cao dân trí trong nước và đóng góp vào việc sản sinh ra những giá trị tri thức có sức lan tỏa quốc tế, từ đó nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế. Vì vậy, việc đầu tiên là làn tỏa văn hóa đọc tới thế hệ trẻ thông qua xây dựng tiết đọc sách trong nhà trường.

Đức Huy