Khi các 'bộ óc' hàng đầu tháo chạy khỏi nước Mỹ
Từng là ngọn hải đăng của khoa học thế giới, nước Mỹ giờ đây ngày càng trở thành mảnh đất thù địch với việc học, giảng dạy và nghiên cứu. Theo khảo sát của tạp chí Nature, có tới 3/4 số nhà khoa học Mỹ được hỏi cho biết họ đang cân nhắc rời khỏi nước này vì chính sách của Tổng thống Donald Trump.
Danielle Beckman, nhà khoa học thần kinh người Brazil sống tại California, có kế hoạch rời Mỹ sau khi chính quyền Trump cắt giảm tài trợ nghiên cứu. Nguồn Danielle Beckman
Lớn lên ở Brazil, nhà thần kinh học Danielle Beckman luôn mơ ước được sang Mỹ làm việc. Vì thế, khi cơ hội đến vào năm 2017 để gia nhập Trung tâm Nghiên cứu Linh trưởng Quốc gia California tại UC Davis, cô đã không do dự.
“Tôi đã rất phấn khích”, Beckman nhớ lại. “Mỹ luôn là giấc mơ. Luôn là nơi đáng đến, nơi đầu tư cho khoa học nhiều nhất.”
Theo CNN, chỉ vài tháng sau khi Tổng thống Donald Trump bước vào nhiệm kỳ hai, khi chính quyền ông phát động cuộc chiến chưa từng có tiền lệ nhằm vào các trường đại học và cơ sở nghiên cứu hàng đầu, Beckman không còn cảm thấy Mỹ là mảnh đất chào đón cô hay nghiên cứu của cô - lĩnh vực chuyên sâu về tác động của virus, như Covid-19, lên não bộ. Beckman nói với CNN rằng cô đang lên kế hoạch rời Mỹ và tìm kiếm cơ hội ở Đức hoặc Pháp.
Beckman chỉ là một trong số ngày càng nhiều các học giả, nhà khoa học và nhà nghiên cứu đang rời khỏi nước Mỹ – điều mà nhiều chuyên gia cảnh báo có thể là “cuộc chảy máu chất xám” lớn nhất mà nước này chứng kiến trong nhiều thập kỷ.
Món quà "trời cho" từ Mỹ
Sự mất mát của Mỹ có thể lại là món quà trời cho của các nước khác.
Khi chính quyền Tổng thống Trump đóng băng và cắt giảm hàng tỷ USD tiền tài trợ nghiên cứu, can thiệp vào chương trình đào tạo và đe dọa sinh viên quốc tế, thì các chính phủ, đại học và viện nghiên cứu ở Canada, châu Âu và châu Á đang chạy đua để thu hút làn sóng nhân tài đang tháo chạy khỏi nước Mỹ.
Liên minh châu Âu (EU) đã cam kết chi 500 triệu euro (562 triệu USD) trong 3 năm tới để “biến châu Âu thành thỏi nam châm hút các nhà nghiên cứu.”
Tại Marseille, Pháp, một trường đại học đang chào đón các học giả bị đàn áp thông qua chương trình “Nơi trú ẩn an toàn cho khoa học”. Tổ chức nghiên cứu y tế lớn nhất Canada đang đầu tư 30 triệu đô la Canada (21,8 triệu USD) để thu hút 100 nhà khoa học trẻ từ Mỹ và các nơi khác. Hội đồng Nghiên cứu Nauy cũng đã lập quỹ 100 triệu kroner (9,8 triệu USD) nhằm thu hút các nhà nghiên cứu mới. Chủ tịch Đại học Công nghệ Nanyang của Singapore thậm chí nói trong một hội nghị rằng trường ông đang chủ động “săn” các nhà nghiên cứu ngôi sao từ Mỹ và gửi lời mời chỉ sau một ngày.
Viện Hàn lâm Khoa học Australia cũng đã tung ra chương trình thu hút nhân tài nhằm tuyển mộ các nhà khoa học Mỹ chán nản và khuyến khích người Australia trở về nước.
“Chúng tôi biết những người này có trình độ cao, tài năng và có rất nhiều điều để cống hiến”, bà Anna-Maria Arabia, giám đốc điều hành Viện Hàn lâm nói, và cho biết chương trình đã nhận được “sự quan tâm rất đáng khích lệ.”
Bà Arabia cho biết thêm rằng, làn sóng các tổ chức học thuật đổ xô lấp chỗ trống do Mỹ để lại phản ánh một “cơn khát toàn cầu” đối với nhân lực trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.
Mỹ có thể đánh mất lợi thế khoa học
Từ lâu, Mỹ là siêu cường về nghiên cứu và phát triển (R&D), thu hút nhân tài toàn cầu nhờ ngân sách khổng lồ, mức lương hấp dẫn và các phòng thí nghiệm tối tân.
Kể từ thập niên 1960, ngân sách R&D của chính phủ liên bang Mỹ đã tăng hơn gấp đôi, từ 58 tỷ USD năm 1961 lên gần 160 tỷ USD năm 2024 (đã điều chỉnh theo lạm phát). Nếu tính cả vốn từ khu vực tư nhân, con số này ước tính vượt 900 tỷ USD vào năm 2023.
Sự đầu tư lớn này đã giúp Mỹ có ảnh hưởng vượt trội trên trường quốc tế: nước này đã giành hơn 400 giải Nobel – gấp đôi nước xếp thứ hai là Anh. Hơn 1/3 số giải Nobel của Mỹ là do người nhập cư giành được.
“Chúng ta được cả thế giới kính trọng suốt nhiều thập kỷ vì đã đào tạo ra nhiều thế hệ nhà nghiên cứu tiên phong”, giáo sư chính sách giáo dục Kenneth Wong tại Đại học Brown nói.
Nhưng nhiệm kỳ hai của Tổng thống Trump đã đảo lộn hoàn toàn mối quan hệ giữa chính phủ liên bang và giới học thuật.
Chính sách đối với các cơ quan y tế và khoa học liên bang của ông Trump đã gây ra làn sóng mất việc và cắt giảm tài trợ trên diện rộng, trong đó có Viện Y tế Quốc gia (NIH), nơi cấp gần 50 tỷ USD mỗi năm cho nghiên cứu y học tại các trường đại học, bệnh viện và viện nghiên cứu.
Từ cuối tháng 2 đến đầu tháng 4, chính quyền Tổng thống Trump đã hủy gần 700 khoản tài trợ của NIH trị giá 1,8 tỷ USD, theo một phân tích đăng trên Journal of the American Medical Association. Chính quyền cũng đề xuất cắt ngân sách NIH tới 40% vào năm 2026.
Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF) cũng đã cắt gần 1,4 tỷ USD tài trợ. Hôm 28/5, 16 bang của Mỹ đã kiện chính quyền Trump vì cho rằng động thái này cản trở “nghiên cứu khoa học đột phá” và “đe dọa an ninh quốc gia, kinh tế và sức khỏe cộng đồng”.
Bên cạnh đó, chính quyền Tổng thống Trump còn không ngừng tấn công các trường đại học danh giá, nổi bật là Harvard.
Ngay lập tức, các trường đại học nước ngoài đã nhảy vào chào đón sinh viên Harvard đang mắc kẹt trong thế lưỡng nan pháp lý. Hôm 26/5, Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong tuyên bố sẽ tiếp nhận bất kỳ sinh viên Harvard nào muốn chuyển trường, cũng như những người có thư trúng tuyển từ Harvard.
“Tôi xem đây là cuộc khủng hoảng lớn nhất mà các trường đại học từng đối mặt kể từ Thế chiến II”, Giáo sư Wong nói.
Từng là ngọn hải đăng của khoa học thế giới, nước Mỹ giờ đây ngày càng trở thành mảnh đất thù địch với việc học, giảng dạy và nghiên cứu. Theo khảo sát của tạp chí Nature hồi tháng 3, có tới 3/4 số nhà khoa học Mỹ được hỏi cho biết họ đang cân nhắc rời khỏi nước này vì chính sách của ông Trump.
Một số người đã hành động. Các giáo sư Jason Stanley, Marci Shore và Timothy Snyder – những học giả hàng đầu tại Đại học Yale – tuyên bố rời sang Đại học Toronto, Canada vì cho rằng chính quyền Trump đã vi phạm nghiêm trọng tự do học thuật.
Theo CNN, trước đây, nhiều quốc gia thường không ưu tiên đầu tư vào nghiên cứu vì Mỹ đã làm thay phần đó. Nhưng xu thế này đang thay đổi.
Chi tiêu cho R&D ở Trung Quốc đã tăng vọt trong vài thập kỷ qua và hiện đang tiến sát Mỹ. Theo dữ liệu của OECD, Trung Quốc đã chi hơn 780 tỷ USD cho R&D trong năm 2023. Liên minh châu Âu cũng đẩy mạnh đầu tư, tăng từ khoảng 336 tỷ USD năm 2007 lên 504 tỷ USD năm 2023.
Beckman nói rằng có lúc cô đã định từ bỏ nghiên cứu về Covid-19 vì lĩnh vực này bị chính trị hóa nặng nề dưới thời Tổng thống Trump nhiệm kỳ 1. Nhưng rồi cô bắt đầu nhận được lời mời phỏng vấn từ các viện nghiên cứu ở nước ngoài. “Hiện giờ, cả thế giới đều quan tâm đến virus học - trừ nước Mỹ”.
