Hạn hán bủa vây Brazil

Trang trại cà phê ở Caconde (bang Sao Paulo, Brazil) tàn lụi do hạn hán. Nguồn: Bloomberg.

Kể từ năm 1950 khi Brazil bắt đầu thu thập thống kê về tình hình thiên tai hằng năm, năm nay là năm hạn hán tồi tệ nhất và tình trạng cháy rừng cũng ở mức kỷ lục. Trong các đợt hạn hán trước, chỉ có các vùng biệt lập phải hứng chịu chu kỳ hạn hán, nhưng lần này hiện tượng thời tiết khắc nghiệt lan rộng ở quy mô toàn quốc, từ miền Bắc sang Đông Nam đất nước.

Các nhà khoa học cho rằng nguyên nhân của thời tiết cực đoan là do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino làm nhiệt độ tăng cao và ít mưa, đặc biệt là ở khu vực phía Bắc Brazil. Theo thống kê của Viện Nghiên cứu quốc gia Brazil (INPE), các vụ cháy rừng tại Amazon trong tháng 8 vắt sang nửa đầu tháng 9 tăng tới 120% so với cùng kỳ năm ngoái, và tăng 234% so với tháng 7. Riêng trong tháng 8, rừng Amazon đã ghi nhận 38.270 vụ cháy, con số cao nhất trong vòng 1 tháng kể từ năm 2010, tập trung chủ yếu tại các bang Para, Amazonas và Mato Grosso.

Hạn hán kéo dài và trải rộng ảnh hưởng nghiêm trọng tới hoạt động của các nhà máy thủy điện, khiến nhiều nơi trên đất nước rộng lớn này buộc phải hạn chế lượng điện tiêu thụ. Đây là điều chỉ thấy vào 14 năm trước, nhưng lần này nghiêm trọng hơn. Hệ thống sông Rio Negro, một nhánh phía bắc của dòng sông Amazon cạn kiệt, khiến chính phủ buộc phải đóng cửa nhà máy thủy điện lớn thứ 4 đất nước.

Theo dữ liệu của LSEG - tập đoàn cung cấp dữ liệu và cơ sở hạ tầng tài chính toàn cầu có trụ sở tại London (Anh), độ ẩm đất tại các lưu vực sông chính được sử dụng để sản xuất thủy điện của Brazil đã giảm xuống mức thấp nhất trong gần 20 năm. Điều này cho thấy những tác động từ đợt hạn hán nghiêm trọng nhất trong lịch sử mà nước này đang phải hứng chịu. Mưa là nguồn cung cấp nước cho mạng lưới sông ngòi rộng lớn của Brazil, cho phép các nhà máy thủy điện tạo ra hơn 60% lượng điện của nước này. Lượng mưa sụt giảm đã gây tổn hại đến ngành thủy điện, đẩy giá điện tăng cao, kéo theo lạm phát.

Các nhà phân tích của LSEG cho rằng, ngay cả khi hơn 10 ngày còn lại của tháng 9 này mưa lớn thì việc làm đầy nước các hồ thủy điện vẫn là không tưởng.

Nhà phân tích Claudio Vallejos của LSEG cho biết, tác động nghiêm trọng của hạn hán đã ảnh hưởng đến hệ thống máy phát điện dọc theo các dòng sông. Nhà máy Santo Antonio ở miền Bắc Brazil, một trong những nhà máy thủy điện lớn nhất cả nước, đã phải đóng cửa một phần do lượng nước sông Madeira xuống thấp.

Hạn hán kéo dài từ giữa năm 2023 và lượng mưa ít hơn bình thường đã khiến mực nước sông Amazon phần thuộc Brazil giảm nhanh chóng, cản trở việc điều hướng của các sà lan chở ngũ cốc để xuất khẩu và cắt đứt các cộng đồng phụ thuộc vào vận tải đường sông. Cơ quan Địa chất Brazil (SGB) cảnh báo mực nước sông liên tục giảm kể từ tháng 6 năm nay và tất cả các con sông trong lưu vực sông Amazon sẽ còn giảm xuống dưới mức lịch sử từng ghi nhận. Nhiều nơi mực nước hiện thấp hơn gần 1m so với năm 2023.

Tại nhiều khu vực ở Brazil, người dân không thể di chuyển trên hệ thống đường thủy thuộc lưu vực Amazon. Nước sông cạn và bẩn khiến cư dân sống ven sông phải phụ thuộc vào nguồn cung cấp nước uống bên ngoài. Nhiều nhóm dân cư đã phải đối mặt với tình trạng cô lập do khó đi lại bằng thuyền trên sông. Không ít nơi người ta không thể đi mua thực phẩm trong khi mùa màng thất bát, cá chết hàng loạt trên các nhánh sông khô cạn, gây tổn hại cho các cộng đồng ven sông sống bằng nghề đánh bắt cá.

Mặc dù khu vực Amazon đã phải đối mặt với ít nhất 3 đợt hạn hán dữ dội trong 20 năm qua, nhưng quy mô của đợt hạn hán lần này là khốc liệt nhất khi nó ảnh hưởng đến toàn bộ lưu vực sông Amazon.

Điều đáng nói là Brazil vốn được coi là quốc gia được thiên nhiên ưu đãi “mưa thuận gió hòa”. Tuy nhiên, thực tế cho thấy biến đổi khí hậu đã làm thay đổi điều tưởng như vĩnh cửu đó. Hạn hán càng làm suy giảm khả năng phục hồi Amazon và đẩy nó đến gần hơn tới điểm bùng phát mà tại đó vùng rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới có thể biến đổi vĩnh viễn thành thảo nguyên.

Thanh Đức