Hàng Việt khó xuất khẩu nếu không đáp tiêu chuẩn tái chế, bảo vệ môi trường
Để kinh tế tuần hoàn (KTTH) lan tỏa, yếu tố quyết định không chỉ nằm ở công nghệ hay chính sách, mà còn ở thay đổi nhận thức của toàn xã hội và mỗi doanh nghiệp cần có chiến lược phát triển, không phải trách nhiệm tuân thủ.
Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam: Cần đột phá ở khâu thực thi. Ảnh: BTC
Tại Diễn đàn “Thực hiện KTTH tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động” do Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) tổ chức ngày 10/11, Luật sư Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch Hội đồng Quản trị (HĐQT) Công ty Cổ phần Shinec, người tiên phong phát triển Khu công nghiệp (KCN) sinh thái Nam Cầu Kiền (Hải Phòng) cho biết, doanh nghiệp Việt Nam sẵn sàng tham gia vào KTTH, bởi đây là xu thế tất yếu của toàn cầu.
“Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc đều đã triển khai mạnh mẽ mô hình này. Với Việt Nam, các hiệp định thương mại tự do như Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã quy định chặt chẽ về tiêu chuẩn tái chế và môi trường. Nếu không đáp ứng, hàng hóa Việt Nam sẽ khó xuất khẩu”, ông Phạm Hồng Điệp nhấn mạnh.
Đại diện Công ty Cổ phần Shinec cho rằng, Việt Nam không thiếu công nghệ, máy móc hay năng lực sản xuất mà cần nhất hiện nay là hành lang pháp lý và chính sách nhất quán.
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 (có hiệu lực từ năm 2022) chỉ đề cập sơ lược đến kinh tế tuần hoàn. Nghị định 35/2022/NĐ-CP về KCN, khu kinh tế cũng mới nhắc đến KCN sinh thái, nhưng các quy định còn thiếu tính đồng bộ với Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư và nhiều luật khác.
Hiện nay, nhiều mô hình như DEEP C và Nam Cầu Kiền đã được quốc tế công nhận đạt chuẩn KCN sinh thái toàn cầu, nhưng tại trong nước vẫn chưa được thừa nhận do vướng mắc pháp lý và tư duy quản lý cũ. Ông Phạm Hồng Điệp nêu ví dụ, một địa phương muốn phát triển KCN sinh thái phải có quy hoạch xử lý chất thải, tái chế nhưng nhiều nơi hiện chưa tích hợp nội dung này.
“Chủ trương đã có nhưng quy hoạch thiếu khiến dự án không thể triển khai. Tôi đề xuất Quốc hội và Chính phủ cần ban hành Luật riêng hoặc Nghị định chuyên biệt về KTTH nhằm tạo hành lang pháp lý thống nhất cho doanh nghiệp yên tâm đầu tư”, ông Phạm Hồng Điệp đề xuất.
Hướng tới tương lai, mục tiêu của Shinec là giảm 40.000 tấn CO2 phát thải mỗi năm khi hệ thống điện mặt trời toàn khu được hoàn thiện. Trong vai trò tư vấn, doanh nghiệp này đã ký bản thỏa thuận hợp tác tại Vladimir (Nga) đầu năm 2025, bước đi đầu tiên để xuất khẩu mô hình “Xanh – Số – Tuần hoàn” ra thế giới. Dự án quốc tế không chỉ khẳng định năng lực mà còn mang giá trị bền vững của Việt Nam đến với cộng đồng toàn cầu.
Đề cập về khó khăn khi thực hiện, một số doanh nghiệp cho rằng, chi phí đầu tư cho công nghệ xanh và quy trình tái chế còn cao, cùng với rào cản pháp lý và hạn chế nhận thức của thị trường đối với sản phẩm tái chế, khiến mô hình kinh doanh tuần hoàn khó phát triển mạnh mẽ.
Tại Diễn đàn đã ghi nhận nhiều đề xuất về việc hoàn thiện cơ chế tài chính xanh, ưu đãi thuế, hỗ trợ tiếp cận vốn và thúc đẩy đổi mới mô hình kinh doanh dựa trên vòng đời sản phẩm.
GS TS Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.
Theo GS.TS Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, KTTH là con đường tất yếu để Việt Nam giảm phụ thuộc tài nguyên, cắt giảm phát thải, nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng và vật liệu; đồng thời mở ra thị trường, việc làm và chuỗi giá trị mới mang tính bền vững.
Chia sẻ về KTTH trong nông nghiệp, ông Triệu Thanh Quang, Viện Địa lý nhân văn và phát triển bền vững cũng cho biết, mỗi năm ngành trồng trọt tạo ra khoảng 95 - 98 triệu tấn phụ phẩm và phế thải nông nghiệp, trong đó riêng rơm và trấu từ sản xuất lúa chiếm khoảng 52 triệu tấn. Đây là nguồn tài nguyên dồi dào có thể chuyển hóa thành phân hữu cơ, năng lượng sinh học và vật liệu sinh khối. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50 lượng rơm rạ được tái sử dụng, phần còn lại bị đốt bỏ gây lãng phí và phát thải khí nhà kính.
“Các mô hình tái sử dụng phụ phẩm lúa gạo như sản xuất nấm rơm, ép viên sinh khối, hoặc ủ compost vi sinh đang cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc tạo thêm thu nhập cho nông dân và giảm chi phí đầu vào. Việc nâng tỷ lệ tái sử dụng rơm rạ và phụ phẩm cây trồng là cơ hội lớn để giảm phát thải, tăng giá trị nội dung và phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp tuần hoàn”, ông Triệu Thanh Quang chia sẻ.
Để mô hình KTTH thực sự phát huy hiệu quả, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần triển khai đồng bộ một số nhóm giải pháp then chốt. Theo đó, cần hoàn thiện thể chế và khung pháp lý để bảo đảm thống nhất từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt các tiêu chuẩn kỹ thuật về tái chế, tái sử dụng và thiết kế sản phẩm; thúc đẩy đổi mới công nghệ và ứng dụng chuyển đổi số trong giám sát vòng đời vật liệu, từ đó minh bạch hóa dòng nguyên liệu và giảm thất thoát tài nguyên; phát triển thị trường tín chỉ carbon và cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ xanh.
Bên cạnh đó, cần tăng cường vai trò của các tổ chức trung gian như trung tâm đổi mới sáng tạo xanh, mạng lưới doanh nghiệp tuần hoàn và các liên minh tái chế theo ngành hàng. Đặc biệt, truyền thông và giáo dục thay đổi hành vi tiêu dùng đóng vai trò quyết định trong việc hình thành văn hóa tuần hoàn trong cộng đồng.
TS Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội:
KTTH được xem là trụ cột quan trọng của mô hình phát triển mới, nhất là khi Việt Nam đang nỗ lực thực thi các cam kết quốc tế về giảm phát thải và nâng cao chất lượng tăng trưởng. Sự tham gia phối hợp giữa các bên liên quan ở cấp Quốc hội, cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và cộng đồng doanh nghiệp được đánh giá là yếu tố quyết định để đảm bảo khả năng chuyển hóa chính sách vào thực thi hiệu quả.
