Hành trình trả lại tên các liệt sĩ Viện K20

Đại diện các gia đình liệt sĩ Viện K20 nhận Thông báo kết quả giám định ADN hài cốt liệt sĩ. (Ảnh TRẦN HẢI)

Năm 2020, Báo Nhân Dân nhận được thư của thân nhân liệt sĩ đề nghị hỗ trợ tìm kiếm phần mộ người thân hy sinh tại Campuchia. Từ những dòng thư đó, phóng viên vào cuộc xác minh, tìm kiếm nhân chứng, tiếp cận hồ sơ và làm việc với cơ quan chức năng.

Nhân chứng quan trọng đầu tiên chúng tôi tìm được là cựu chiến binh Phan Ngọc Huân (ở xã Uar, tỉnh Gia Lai), nguyên Tiểu đội trưởng Tổ điều trị Ban 2-Viện K20, người từng chăm sóc, chứng kiến và chôn cất nhiều đồng đội. Một nhân chứng khác là Đại tá Vũ Văn Sơn, nguyên Đội trưởng Đội K52 (Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Gia Lai), người trực tiếp quy tập hài cốt liệt sĩ Viện K20.

Từ đề nghị của báo, Cục Chính sách - Tổng cục Chính trị đã cung cấp bản danh sách 128 quân nhân hy sinh, từ trần tại xã Ochalong (huyện Siem Bouk, tỉnh Stung Treng, Campuchia), nơi Viện K20 đóng quân. Cơ quan này đề nghị Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Gia Lai báo cáo Ban Chỉ đạo 515 tỉnh và Quân khu 5; chỉ đạo các đơn vị liên quan và Đội K52 phối hợp kiểm tra, xác minh quá trình tìm kiếm, quy tập, bàn giao và an táng số hài cốt liệt sĩ Viện K20.

Tháng 10/2020, Báo Nhân Dân đăng loạt bài “Gian nan hành trình xác định danh tính liệt sĩ”, phản ánh việc các liệt sĩ hy sinh tại Viện K20, Campuchia, đã được quy tập về Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Đức Cơ, nhưng chưa được định danh. Báo cũng đề nghị cơ quan chức năng sớm lấy mẫu sinh phẩm để xác minh danh tính.

Sau khi báo đăng, Cục Người có công có văn bản đề nghị Sở Lao động-Thương binh và Xã hội tỉnh Gia Lai (cũ) phối hợp Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh xác minh thông tin. Kết quả xác minh, trong hai mùa khô 2009- 2010 và 2010-2011, Đội K52 được ông Phan Ngọc Huân dẫn đường tìm kiếm và cất bốc 99 hài cốt liệt sĩ đã hy sinh tại Viện K20, Campuchia, đưa về nước và an táng tại Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Đức Cơ.

Ngày 4/1/2021, Cục Người có công phối hợp Viện Pháp y quốc gia (Bộ Y tế) tiến hành lấy mẫu sinh phẩm hài cốt. Kết quả: 93 trong số 99 hài cốt đủ điều kiện giám định ADN.

Ngày 18/11/2022, Cục Người có công có văn bản trả lời Báo Nhân Dân: Đến ngày 22/9/2022, Viện Pháp y quốc gia hoàn tất phân tích và xác định được danh tính của 15 liệt sĩ hy sinh tại Viện K20.

Sau khi cơ quan chức năng tổ chức gắn bia mộ và gửi giấy báo tin, 15 liệt sĩ được đón về quê nhà.

Cảm động nhất là trường hợp cụ Trần Thị Mèn, 92 tuổi, mẹ liệt sĩ Nguyễn Cửu Sinh, ở phường Chương Mỹ, Hà Nội. Sáng sớm 22/12/2022, hài cốt liệt sĩ Sinh về đến nhà, cụ Mèn đã ngồi đợi bên thềm. Từ giây phút ấy, cụ cứ lặng lẽ ôm chiếc tiểu sành đựng di cốt con mình. Hai tháng trước, cụ nằm liệt giường, tưởng chừng không qua khỏi, nhưng cụ đã gắng gượng sống thêm, chỉ để được nhìn thấy con trở về. Tròn 1 tháng sau khi liệt sĩ Sinh yên nghỉ tại quê nhà, cụ Mèn cũng thanh thản ra đi.

Từ cuối năm 2022, công tác giám định ADN xác định danh tính hài cốt liệt sĩ phải tạm dừng. Tiến sĩ Nguyễn Đức Nhự, Viện trưởng Viện Pháp y quốc gia cho biết: 93 mẫu hài cốt liệt sĩ Viện K20 đều được phân tích, hơn 80% trong số đó thu được trình tự ADN. Viện đã nhận khoảng 50 mẫu sinh phẩm của thân nhân để đối chiếu.

Tuy nhiên, sau khi trả kết quả cho 15 trường hợp, việc giám định phải tạm dừng do Cục Người có công chưa thanh toán phí giám định của năm 2021; 2022, khiến Viện không có nguồn kinh phí tiếp tục công việc. (Vấn đề này được Báo Nhân Dân phản ánh trong bài viết “Khắc phục tình trạng chậm trễ trong giám định hài cốt liệt sĩ” ngày 1/7/2024).

Sau một năm triển khai Kế hoạch 356/KH-BCA-C06, Bộ Công an đã giám định hơn 11.000 mẫu ADN thân nhân liệt sĩ. Từ thông tin do Cục Người có công cung cấp, Bộ Công an phối hợp Viện Pháp y quốc gia đối khớp dữ liệu và xác định danh tính 16 liệt sĩ Viện K20.

Liệt sĩ Trịnh Quang Lâm (xã Nga An, tỉnh Thanh Hóa) là một trong số đó. Ông Trịnh Văn Tuấn, em trai liệt sĩ Lâm kể: Ông Lâm xung phong đi bộ đội, dù gia đình có một người anh hy sinh. Tháng 1/1971, gia đình nhận được giấy báo tử, nhưng vẫn hy vọng ông Lâm còn sống. Chỉ sau ngày đất nước thống nhất, không thấy ông Lâm trở về, gia đình mới chấp nhận sự thật và bắt đầu hành trình đi tìm mộ.

Sau nhiều năm tìm kiếm trong vô vọng, gia đình phát hiện một ngôi mộ mang tên Trịnh Quang Lâm tại Nghĩa trang Liệt sĩ tỉnh Đồng Nai, với nhiều thông tin trùng khớp. Tin là mộ anh, nhiều năm qua, ông Tuấn và người thân thường xuyên vào thăm viếng mộ. Đến khi Bộ Công an triển khai việc lấy mẫu sinh phẩm thân nhân, kết quả khiến cả gia đình bất ngờ, xúc động khi biết mộ liệt sĩ Lâm đang yên nghỉ tại Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Đức Cơ (Gia Lai).

Trong danh sách 16 liệt sĩ Viện K20 mới được định danh, còn có liệt sĩ Phạm Văn Chăng, quê ở Tứ Kỳ, Hải Dương (nay thuộc thành phố Hải Phòng). Ông Nguyễn Văn Trung, cháu họ liệt sĩ Chăng kể: Năm 18 tuổi, dù đã có giấy báo trúng tuyển Đại học Sư phạm Hà Nội, ông Chăng vẫn tình nguyện nhập ngũ, rồi hy sinh.

Liệt sĩ Nguyễn Quốc Hội, trước khi nhập ngũ vào tháng 1/1971, cũng là một thầy giáo. Đêm trước ngày lên đường vào chiến trường, ông được về thăm gia đình. Trong bữa cơm đoàn viên cuối cùng, ông dặn người thân giữ gìn chiếc xe đạp, để sau này khi xuất ngũ trở về, ông có phương tiện đi dạy học. Nhưng chỉ 1 năm, tháng 5/1972, gia đình nhận được giấy báo tử ông hy sinh. Nhiều năm sau, gia đình lặn lội đi khắp các nghĩa trang tìm mộ nhưng vô vọng, cho đến khi Bộ Công an lấy mẫu sinh phẩm thân nhân để đối khớp thông tin.

Ông Nguyễn Văn Hải, em trai liệt sĩ Nguyễn Văn Yên ở xã Duyên Hà, tỉnh Hưng Yên kể rằng, gia đình tìm kiếm đủ mọi cách, nhưng vẫn không biết mộ ông nằm ở đâu. Khi có kết quả giám định ADN, mộ liệt sĩ Yên mới được xác định. Theo danh sách do Cục Chính sách-Tổng cục Chính trị cung cấp, cả 4 liệt sĩ kể trên đều hy sinh năm 1971 tại Viện K20, do sốt rét ác tính.

Sau hàng thập kỷ tìm kiếm, danh tính 31 liệt sĩ Viện K20 đã được xác định. Thành quả ấy không chỉ nhờ công nghệ giám định ADN, mà còn là kết quả của hành trình bền bỉ kết nối các cơ quan, nhân chứng và thân nhân liệt sĩ, khởi đầu từ một bức thư gửi Báo Nhân Dân. Việc xác định danh tính 31 liệt sĩ Viện K20 không chỉ giúp các anh trở về trong tâm thức người thân, mà còn thể hiện nỗ lực bền bỉ xoa dịu nỗi đau chiến tranh bằng lòng tri ân sâu sắc

ANH THƠ