Hạt giống Luanda

Hội nghị thượng đỉnh AU - EU lần thứ bảy ở Angola, châu Âu. Ảnh: DPA

Sự kiện có sự đồng chủ tọa của Tổng thống Angola João Lourenço (Chủ tịch luân phiên AU) và Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa, không chỉ đánh dấu 25 năm quan hệ đối tác chiến lược mà còn mở ra bước ngoặt tái định hình quan hệ bình đẳng, bền vững giữa hai khối. Hơn 80 đoàn đại biểu cấp cao, trong đó có gần 50 nguyên thủ quốc gia và chính phủ, cùng đại diện doanh nghiệp, tổ chức xã hội và giới trẻ đã biến Luanda thành một biểu tượng sống động của đối thoại Nam - Bắc trong bối cảnh thế giới đầy biến động.

Hội nghị năm nay mang ý nghĩa đặc biệt khi diễn ra trong bối cảnh địa chính trị phức tạp, chiến sự leo thang ở nhiều khu vực và cạnh tranh chiến lược gia tăng. Là diễn đàn cấp cao đầu tiên sau 3 năm gián đoạn vì đại dịch COVID-19 và xung đột, Hội nghị AU - EU 2025 được kỳ vọng củng cố vai trò cầu nối chiến lược giữa hai khu vực láng giềng, nơi EU vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của châu Phi. Theo thông cáo của AU, mục tiêu trọng tâm của hội nghị là “xây dựng một tương lai thịnh vượng và bền vững cho châu Phi và châu Âu thông qua hợp tác về hòa bình, an ninh và quản trị” - một thông điệp mang tính định vị lại cấu trúc hợp tác liên lục địa.

Kỳ vọng cho hội nghị đã được đặt ra từ rất sớm. Tại cuộc họp bộ trưởng AU - EU ở Brussels (5/2025), Chủ tịch Ủy ban AU Moussa Faki Mahamat nhấn mạnh mong muốn xây dựng “một quan hệ đối tác thực sự bình đẳng, nơi châu Phi không chỉ là nguồn cung ứng nguyên liệu thô mà là đối tác cùng sáng tạo giá trị”. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen khẳng định EU sẽ đồng hành với châu Phi trong thực hiện Nghị trình 2063 và triển khai Khu vực Thương mại tự do lục địa châu Phi (AfCFTA) thông qua đầu tư chiến lược và chuyển giao công nghệ. Các diễn đàn bên lề - diễn đàn thanh niên, diễn đàn kinh doanh - đã góp phần đưa tiếng nói của doanh nghiệp và thế hệ trẻ vào quá trình hoạch định chính sách, nhấn mạnh nhu cầu chuyển đổi từ mô hình “nhà tài trợ - người nhận” sang “đối tác cùng sáng tạo giá trị”. Năm 2025 cũng được AU tuyên bố là “Năm Bồi thường: Công lý cho người châu Phi và người gốc châu Phi thông qua bồi thường”, đưa vấn đề công lý lịch sử lên bàn nghị sự một cách rõ ràng hơn bao giờ hết.

Kết quả nổi bật nhất của hội nghị là Tuyên bố Luanda, văn kiện định hướng hợp tác AU - EU đến năm 2030. EU tái khẳng định dành 600 triệu euro từ Cơ chế Hòa bình châu Âu (EPF) cho các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của AU tại Sahel, Somalia và Mozambique. Thông qua chiến lược Team Europe, Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) và các nước thành viên cam kết gói đầu tư hơn 2 tỷ euro cho năng lượng tái tạo giai đoạn 2026 - 2027, hỗ trợ thủy điện, điện mặt trời, điện gió và nâng cấp lưới điện. Trong khuôn khổ Global Gateway, EU tiếp tục huy động nguồn lực cho hạ tầng giao thông - đặc biệt là hỗ trợ thực thi AfCFTA. Hai bên thống nhất thúc đẩy chế biến sâu khoáng sản chiến lược (lithium, coban, graphite), giảm xuất khẩu thô và từng bước tháo gỡ rào cản phi thuế quan đối với hàng hóa châu Phi.

Hành lang Lobito - tuyến đường sắt dài 1.300 km kết nối CHDC Congo, Zambia và Angola với Đại Tây Dương - tiếp tục được xác định là dự án biểu tượng, với tổng vốn đầu tư vượt 6 tỷ USD từ EU, Mỹ, Angola và khu vực tư nhân. Ngoài ra, Tuyên bố Luanda nhấn mạnh hợp tác về quản trị di cư nhân đạo, mở rộng các kênh di cư hợp pháp và đẩy mạnh chuyển đổi số, năng lượng sạch.

Một trong những điểm nhấn mang tính lịch sử của hội nghị là tinh thần bình đẳng được ghi nhận rõ ràng trong văn kiện chung. Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres, khách mời đặc biệt tại Luanda, gọi trục AU - EU là “một trong những điểm tựa trung tâm của chủ nghĩa đa phương thế kỷ XXI”. Sự hiện diện của lãnh đạo nhiều nước lớn tại châu Phi và châu Âu như Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Tổng thống Cộng hòa Dân chủ Congo Félix Tshisekedi, Tổng thống Senegal Bassirou Diomaye Faye, Thủ tướng Italy Giorgia Meloni, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa đã phát đi thông điệp mạnh mẽ rằng, trong bối cảnh phân cực gia tăng, hai lục địa lựa chọn hợp tác thay vì đối đầu.

Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng lặng. Hội nghị cũng ghi nhận những yêu cầu mạnh mẽ từ phía châu Phi. Tổng thống Senegal Bassirou Diomaye Faye kêu gọi EU đóng góp nhiều hơn cho Quỹ Tổn thất và Thiệt hại, nhấn mạnh châu Phi là nạn nhân lớn nhất của biến đổi khí hậu dù phát thải thấp nhất. Vấn đề bồi thường hậu quả thuộc địa và chế độ nô lệ - được AU xác định là “Ưu tiên của năm 2025” - dù đã được đưa lên bàn nghị sự nhưng vẫn cần lộ trình cụ thể. Nhiều ý kiến cho rằng cam kết tài chính của EU vẫn chưa tương xứng với nhu cầu phát triển của châu Phi, trong khi thương mại song phương tiếp tục mất cân bằng.

Dù còn những khoảng lặng, Tuyên bố Luanda đã phác họa lộ trình hợp tác hướng tới đầu tư mạnh mẽ vào năng lượng tái tạo, chuyển đổi số, giáo dục và tạo việc làm cho 30 triệu thanh niên châu Phi mỗi năm; đồng thời thúc đẩy các hành lang kinh tế như Lobito trở thành những “con đường tơ lụa” mới của thế kỷ XXI.

Có thể khẳng định, Hội nghị AU - EU 2025 tại Luanda không chỉ là thành công ngoại giao mà còn là cột mốc kiến tạo tương lai của quan hệ liên lục địa với một bên tràn đầy sức trẻ và tài nguyên và bên kia sở hữu công nghệ cùng kinh nghiệm quản trị. Trong những ngày cuối tháng 11 này, Luanda đã gieo những hạt giống đầu tiên của niềm tin và hợp tác. Hạt giống ấy có bén rễ vững chắc hay không phụ thuộc vào quyết tâm duy trì hành động thiết thực của cả hai phía trong những năm tới. Nhưng ít nhất, lần này, hai lục địa láng giềng đã cùng nắm tay nhau bước qua bóng tối của quá khứ, hướng về phía ánh sáng chung.

Hồng Minh (Phóng viên TTXVN tại châu Phi)