Hé lộ kiến trúc thành cổ Luy Lâu sau 8 lần khai quật

Hiện trường khai quật di tích thành cổ Luy Lâu năm 2025.

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia vừa phối hợp với Sở VH,TT&DL Bắc Ninh và Đại học Đông Á (Nhật Bản) tổ chức báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích thành cổ Luy Lâu năm 2025. Chủ trì đợt khai quật này là GS Hoàng Hiểu Phấn (Đại học Đông Á, Nhật Bản) và ông Lê Văn Chiến (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia).

Rãnh nước hình chữ V, tường đất nhồi gạch

Đợt khai quật di tích thành cổ Luy Lâu lần thứ 8 được tiến hành từ ngày 25/3 đến hết tháng 4/2025. Vị trí chọn mở hố khai quật trên tường thành Ngoại phía Tây, gần chùa Phi Tướng.

Hố khai quật được mở giáp với hố khai quật năm 2022, tổng diện tích khai quật khoảng 76m2, mở theo 2 hướng: Dọc theo tường thành để nghiên cứu phế tích kiến trúc đã tìm thấy của đợt 7 (tháng 11/2022); hướng thứ hai cắt ngang tường thành về phía bờ sông Dâu xưa để tìm hiểu địa tầng các lớp đắp thành.

Kết quả khai quật đợt này được tiếp nối từ những phát hiện trong đợt khai quật tại hố T14 (năm 2022). Diện tích được mở rộng, đã bổ sung rất nhiều hiểu biết mới có giá trị về quá trình xây dựng, tồn tại, biến đổi và niên đại của thành Luy Lâu và việc xây dựng tường thành Ngoại.

Căn cứ vào địa tầng, di tích xuất lộ, giới nghiên cứu phát hiện dấu tích mặt bằng sinh hoạt xuất lộ ở độ sâu 2,4m - là lớp phù sa sông có các dấu vết tro than, xương răng động vật, các mảnh vụn gạch ngói và một ít mảnh đồ dùng sinh hoạt.

Trong quá trình khai quật, các nhà khảo cổ phát hiện rãnh thoát nước hướng tiến về phía Bắc và Nam, mặt cắt ngang gần giống hình thang úp ngược, rộng từ 100 - 84cm. Đây là công trình được hình thành trước khi xây dựng bức tường, niên đại xây rãnh vào khoảng thế kỷ thứ 4.

Sau khi kết nối các kết quả nghiên cứu trước đây ở tường thành Ngoại phía Bắc trong đợt nghiên cứu năm 2000 của TS Nishimura tại vị trí khai quật ký hiệu Lũng Khê 4 và hố khai quật T11 (tháng 5/2022), đều tìm thấy trong địa tầng lát cắt thành có một rãnh đất, đào vát dạng chữ V dọc theo tường thành.

Chính vì vậy, giới nghiên cứu cho rằng các rãnh này có liên quan đến nhau và rất có thể là hệ thống thoát nước cho mặt bằng khi xây đắp tường thành Ngoại ở phía Bắc và phía Tây.

Trong đợt khai quật này, di tích tường gạch được tìm thấy năm 2022 tiếp tục xuất lộ chạy dọc về hướng Bắc có chiều dài 11m, đoạn còn khá nguyên vẹn ở phía Nam dài 4,8m, đoạn ở phía Bắc chỉ còn lại đế móng không liền mạch. Chân móng rộng khoảng 2,2m, chỗ cao nhất khoảng 2m, đáy móng tường được gia cố bằng một lớp đất sét.

Các loại gạch sử dụng xây tường có nhiều kích cỡ khác nhau, trang trí các loại hoa văn hình ô trám dạng lưới, vòng tròn đồng tâm, chữ S... niên đại khoảng từ thế kỷ 1 - 5, các viên có kích thước lớn, còn khá nguyên vẹn được sử dụng xây dựng mặt ngoài. Trong ruột tường xây bằng gạch vỡ nhỏ hơn, xếp thành từng lớp tương ứng với các hàng bên ngoài, mạch to nhồi đất.

Kỹ thuật xây dựng này được các nhà khoa học đánh giá là từng sử dụng trong xây dựng các bức tường dày ở những di tích có niên đại muộn hơn, như trong ruột tường tháp Chăm Hòa Lai (Ninh Thuận). Căn cứ vào địa tầng, vật liệu, nhóm khai quật nhận định đoạn tường thành Luy Lâu được xây dựng vào thời Nam Triều (thế kỷ 5).

Một số di vật mảnh khuôn đúc trống từng phát hiện tại Luy Lâu. Ảnh: BTLSQG.

Nhiều phát hiện mới từ các di vật

Một phát hiện quan trọng trong đợt khai quật lần thứ 8, giới nghiên cứu đã tìm thấy dấu tích của một lối đi sát với chân tường gạch ở phía trong thành, được xếp bằng một lớp gạch vỡ, rộng khoảng 1,3m.

Đặc biệt, lớp đất đắp thành được mở rộng bề mặt tường thành, trùm lên thân tường. Phía Đông trong lòng thành được đắp bằng đất thịt lẫn ít gạch ngói và được lèn chặt, dày khoảng 1,5m, mặt tường rộng 8m. Phía Tây được gia cố kỹ hơn với các lớp gia cố bằng gạch ngói đập nhỏ đầm lèn lẫn đất xen kẽ với lớp đất sét màu trắng.

Các lớp gia cố tạo thành các băng từ sát chân tường gạch và mở rộng ra phía bờ sông Dâu. Bước đầu giới nghiên cứu nhận định, có thể vì giáp sông Dâu nên việc đắp được chú ý và coi trọng hơn để tránh trôi trượt vào mùa mưa lũ. Lớp đắp này cũng được xác định niên đại vào khoảng cuối thế kỷ 5 đầu thế kỉ 6.

Đến thời Tùy Đường, mặt bằng thành Ngoại phía Tây có giai đoạn đã được sử dụng để xây các công trình. Từ thời Tùy Đường về sau, tường thành chỉ được tu bổ, đắp cao thêm. Với độ cao hiện nay được xác định khoảng 2m, thì tường thành Ngoại Luy Lâu đắp vào giai đoạn Lục Triều có lẽ chỉ mang chức năng là tường bao ngăn cách nội thành với bên ngoài, đồng thời là một con đê ngăn nước.

Dấu tích bó móng thời Tùy Đường phát lộ tại thành cổ Luy Lâu.

Di vật thu được trong hố khai quật gồm có vật liệu xây dựng là các loại gạch chữ nhật, gạch múi bưởi, hoa văn trang trí khá phong phú như: Ô trám dạng lưới, vòng tròn đồng tâm, chữ S... có màu vàng nhạt, đỏ và xám xanh, có những viên có ký tự chữ Hán

Bên cạnh đó là các mảnh đồ gia dụng bằng đất nung, sành và gốm men thuộc các loại hình như bát, đĩa, bình, vò... Ngoài ra, ở nửa phía Tây trong lớp đất đắp thành thời Lục Triều tìm thấy một số tiền đồng Ngũ Thù, mũi tên đồng 3 - 4 cạnh, mảnh đồng, xỉ đồng... Các di vật thu được trong hố khai quật có niên đại kéo dài từ thế kỷ thứ 1 đến đầu thế kỷ 20, nằm trong các lớp đất đắp thành.

Có thể nói, đây là lần đầu tiên phát hiện tại Luy Lâu tường thành Ngoại phía Tây khi khởi dựng được xây bằng gạch. Vì vậy, nhóm khảo cổ kiến nghị các cơ quan chuyên môn có phương án bảo vệ để trong tương lai, sau khi nghiên cứu có thể phát huy trưng bày nhằm giới thiệu lan tỏa lịch sử thành Luy Lâu.

Trần Hòa