Hệ thống an sinh xã hội Pháp đối mặt khủng hoảng

Người dân tránh nắng nóng bên vòi phun nước ở Paris, Pháp. Ảnh: THX/TTXVN

Các quỹ bảo hiểm y tế, hưu trí và trợ cấp xã hội đều chi vượt thu, trong khi nợ tích tụ ngày càng lớn. Vấn đề này, dù được tạm gác trong bối cảnh chính trị căng thẳng, sớm muộn cũng buộc Quốc hội phải đối diện và đưa ra những quyết định khó khăn.

Theo dự báo, mức thâm hụt của hệ thống an sinh xã hội trong năm 2025 sẽ ở mức khoảng 23 tỷ euro (26,66 tỷ USD), dù không có khủng hoảng kinh tế hay đại dịch nào. Các khoản chi cho y tế và hưu trí tiếp tục tăng nhanh hơn nguồn thu do dân số già hóa và các bệnh mạn tính ngày càng phổ biến.

Ngay cả với các biện pháp tiết kiệm được áp dụng nhiều năm qua, không có dấu hiệu nào cho thấy hệ thống có thể cân bằng trở lại. Cơ quan Kiểm toán Nhà nước nhận định mức thâm hụt khoảng 17 tỷ euro mỗi năm đến ít nhất năm 2029 là “cơ bản mang tính cơ cấu”.

Từ năm 1996, để xử lý nợ tích tụ, Pháp thành lập Quỹ xóa nợ an sinh xã hội (Cades), được tài trợ bằng hai khoản thu đặc biệt là CRDS và CSG – đánh trên thu nhập của toàn dân. Mục tiêu là không để thế hệ con cháu gánh nợ thay thế hệ cha mẹ. Tuy nhiên, cơ chế vốn chỉ mang tính tạm thời này đã bị kéo dài nhiều lần, gần đây nhất đến năm 2033. Khi đó, Cades dự kiến sẽ xóa được tổng cộng khoảng 400 tỷ euro nợ an sinh xã hội.

Từ năm 2020, do Cades sắp kết thúc nhiệm vụ, việc quản lý nợ ngắn hạn được chuyển cho Cơ quan Quản lý ngân sách an sinh xã hội (Acoss). Cơ quan này đã phải vay vốn trên thị trường tài chính để trang trải chi tiêu thường xuyên. Vấn đề là, mỗi năm thâm hụt lại tăng khiến Acoss phải vay ngày càng nhiều. Quốc hội Pháp đã nhiều lần phải nâng trần vay và mở rộng quyền vay dài hạn để duy trì thanh khoản của Acoss.

Tuy vậy, hệ thống này rất mong manh. Cơ quan Kiểm toán Nhà nước đã cảnh báo về “rủi ro thanh khoản”, cho rằng thị trường mà Acoss đang huy động là “không thể mở rộng vô hạn”. Nếu một ngày nào đó không tìm được nhà đầu tư, hệ thống có thể gặp khó khăn trong việc chi trả các khoản hưu trí hay trợ cấp y tế – một kịch bản được coi là “ác mộng tài chính”.

Bài học năm 2020 vẫn còn đó: khi đại dịch COVID-19 bùng phát khiến thị trường trái phiếu đóng băng, an sinh xã hội Pháp từng phải cầu cứu Caisse des Dépôts (Quỹ đầu tư công của Nhà nước Pháp) và các ngân hàng thương mại để có tiền chi trả. Dù khủng hoảng khi ấy được kiểm soát, sự cố đó cho thấy “đường ống” tài chính của hệ thống không thể vận hành mãi như hiện nay, nhất là trong bối cảnh lãi suất vay tăng cao.

Một giải pháp được nhắc đến là chuyển thêm nợ sang Cades, nhưng điều đó đồng nghĩa với việc phải tăng các khoản thu – tức tăng thuế xã hội. Cách khác là kéo dài thời gian hoạt động của Cades, song việc này đòi hỏi phải thông qua luật mới trong bối cảnh Quốc hội đang bị chia rẽ sâu sắc. Và về nguyên tắc, việc đó đi ngược mục tiêu ban đầu là không đẩy gánh nặng nợ nần cho thế hệ mai sau.

Trên thực tế, hệ thống an sinh xã hội Pháp đang đứng trước một ngã rẽ: hoặc tăng nguồn thu, hoặc cắt giảm chi tiêu, hoặc phải làm cả hai. Câu hỏi đặt ra là phạm vi bảo trợ của Nhà nước sẽ được xác định lại đến đâu, trong khi nhu cầu hỗ trợ của người dân ngày càng lớn.

Thế nhưng, trong quá trình thảo luận ngân sách hiện nay, những câu hỏi then chốt này vẫn bị gác lại. Chính phủ tiếp tục đề xuất mở rộng quyền lợi, như chế độ “nghỉ sinh con” mới, trong khi lại tăng phần chi phí y tế do người dân tự chi trả. Về phần mình, Quốc hội vừa tạm hoãn cải cách hưu trí đến năm 2027 – một quyết định có thể khiến tình trạng mất cân đối thêm trầm trọng.

Tại lễ kỷ niệm 80 năm thành lập hệ thống an sinh xã hội, nghị sĩ Jérôme Guedj (đảng Xã hội) châm biếm: “Ở tuổi 80, đó cũng là lúc con người bắt đầu đối mặt với nguy cơ mất tự chủ” - một lời nhắc ẩn dụ nhưng thấm thía cho chính hệ thống an sinh xã hội của nước Pháp hôm nay.

Hữu Chiến/vnanet.vn