Hệ thống DRS nếu được thiết kế phù hợp có thể là công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc thực thi các quy định trong Luật Bảo vệ môi trường

Lễ công bố diễn ra trong khuôn khổ chuỗi tọa đàm "Nói chuyện về Nhựa 2025" do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) thông qua Chương trình Đối tác hành động quốc gia về nhựa (NPAP) Việt Nam cùng Đại sứ quán Na Uy tổ chức hưởng ứng Ngày Môi trường Thế giới 2025 với thông điệp "Đánh bại ô nhiễm nhựa”. Đây là nghiên cứu thiết kế khả thi cũng như chi phí và tác động của hệ thống đặt cọc hoàn trả phù hợp áp dụng với các loại bao bì đồ uống dùng một lần tại Việt Nam. Báo cáo được nhận định là những gợi ý thiết thực, khả thi, phù hợp với điều kiện thực tiễn tại Việt Nam, qua đó cung cấp thông tin dẫn chứng làm cơ sở để Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện các nghiên cứu trong tương lai và xây dựng, hoàn thiện chính sách hướng tới áp dụng Hệ thống DRS trong tương lai gần nhằm hiện thực hóa cam kết trong lộ trình xây dựng nền kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.

Tại sự kiện Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường - Nguyễn Hưng Thịnh chia sẻ: “Hệ thống Đặt cọc – Hoàn trả là một công cụ hỗ trợ đắc lực, có thể tạo nên những chuyển biến rõ rệt trong công tác quản lý chất thải, đặc biệt khi được tích hợp đồng bộ trong chính sách EPR. Việc triển khai Hệ thống DRS không chỉ góp phần thu hồi vật liệu hiệu quả mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng, từ đó thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn phát triển mạnh mẽ hơn".

Hệ thống DRS có thể giúp các doanh nghiệp tối ưu chi phí thu gom, nâng cao hiệu quả tái chế và minh bạch hơn trong thực hiện trách nhiệm pháp lý

Nghiên cứu cho biết áp dụng phương pháp tiếp cận kết hợp, bao gồm việc xem xét các tài liệu học thuật và tài liệu không công bố (ví dụ: báo cáo và tài liệu từ các tổ chức phi chính phủ và đơn vị tư vấn); phân tích dữ liệu do các đối tác cung cấp, phỏng vấn các bên liên quan chính (bao gồm cả các đại diện từ khối phi chính thức) và tổ chức hai hội thảo.

Theo Báo cáo tại Việt Nam nếu được áp dụng thành công Hệ thống DRS có thể sẽ là là công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc thực thi các quy định trong Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi các năm 2000 và 2024) liên quan đến trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất. Việc tham gia hệ thống DRS sẽ giúp các doanh nghiệp tối ưu chi phí thu gom, minh bạch hơn trong thực hiện trách nhiệm pháp lý và nâng cao hiệu quả tái chế. Trên cơ sở các lập luận mang tính khoa học, Báo cáo nghiên cứu này chỉ ra rằng mô hình này hoàn toàn khả thi tại Việt Nam nếu được điều chỉnh phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, hạ tầng quản lý chất thải và đặc điểm thị trường đồ uống trong nước.

Cụ thể Báo cáo đưa ra khuyến nghị phạm vi Hệ thống Đặt cọc Hoàn trả phù hợp cho Việt Nam đối với chai PET và 80% đối với lon nhôm), khu vựa mà phần lớn vật liệu được thu gom đều bị tái chế hạ cấp thành các sản phẩm khác. Ví dụ, một nghiên cứu cho thấy chỉ 1% lon nhôm được thu gom tại Việt Nam được xuất khẩu để tái chế tuần hoàn khép kín (“từ lon nhôm sang lon nhôm”), phần còn lại bị tái chế hạ cấp hoặc thải bỏ. Hệ thống DRS có thể đảo ngược việc này bằng cách giúp thu gom khối lượng lớn vật liệu tái chế chất lượng cao, đạt tiêu chuẩn thực phẩm để tái chế tuần hoàn khép kín.

Hệ thống DRS có thể giúp thu gom khối lượng lớn vật liệu tái chế chất lượng cao, đạt tiêu chuẩn thực phẩm để tái chế tuần hoàn khép kín.

Tuy nhiên vì Việt Nam khác biệt về mặt xã hội, kinh tế và cơ sở hạ tầng so với các khu vực mà DRS đã được (hoặc sắp được) triển khai, nên Báo cáo đưa ra khuyến nghị quan trọng là hệ thống DRS cho Việt Nam phải được thiết kế cẩn thận, xem xét bối cảnh cụ thể của quốc gia. Trong đó bao gồm việc xem xét thị trường đồ uống, các quy trình quản lý chất thải rắn hiện có, khối phi chính thức, chính trị, kinh tế, văn hóa và địa lý. Theo Báo cáo hiện chưa có quốc gia Đông Nam Á nào triển khai hệ thống DRS trên toàn quốc cho các bao bì đồ uống dùng một lần, nên sự thành công của mô hình này tại Việt Nam có thể trở thành mô hình mẫu cho các nước láng giềng.

Báo cáo đề xuất phí dịch vụ DRS được tính dựa trên chi phí mà các nhà bán lẻ thông thường phải chịu (chi phí không gian, nhân công và hoàn trả tự động – nếu có)...

Nghiên cứu từ Báo cáo cũng chỉ ra nếu Hệ thống DRS được áp dụng thành công tại Việt Nam mỗi năm Việt Nam có thể thu gom tái chế thêm 21.000 đến 77.000 tấn bao bì đồ uống sau sử dụng, giảm đáng kể lượng rác chôn lấp, đốt hoặc thải bỏ lộ thiên. Theo đó ước tính, hệ thống sẽ giúp cắt giảm 265.000 tấn CO₂ tương đương mỗi năm, đồng thời giảm mạnh ô nhiễm nhựa đại dương. Về mặt kinh tế xã hội, DRS có thể tạo thêm khoảng 6.400 việc làm chính thức trong chuỗi cung ứng ngành đồ uống. Tác động gián tiếp về môi trường từ việc giảm phát thải khí nhà kính, giảm ô nhiễm không khí, nước và đất giúp Việt Nam tiết kiệm khoảng 1.400 tỷ đồng mỗi năm.

Áp dụng Hệ thống DRS nhiều nước đạt tỷ lệ tái chế cao lên đến 90%

Na Uy được biết đến là một trong những quốc gia đi đầu trong việc triển khai hệ thống DRS, đặc biệt đối với các sản phẩm như nhựa, pin, xe hết hạn sử dụng, lốp xe và bao bì. Tại Na Uy, các doanh nghiệp lập ra các Tổ chức trách nhiệm của nhà sản xuất (PRO), được giao quyền thiết lập và vận hành hệ thống thu hồi sản phẩm và bao bì sau tiêu dùng, nhờ đó đạt được tỷ lệ tái chế rất cao – ví dụ với chai nhựa là trên 90%.

Tại sự kiện bà Hilde Solbakken - Đại sứ Na Uy tại Việt Nam, cho biết đối với Na Uy, đại dương sạch và lành mạnh là ưu tiên quốc gia và là trách nhiệm toàn cầu. Theo đó, từ năm 2018, Chính phủ Na Uy đã khởi động chương trình chống rác thải nhựa và vi nhựa trên biển với khoản tài trợ ban đầu lên tới 100 triệu USD. Năm 2024, Na Uy tiếp tục cam kết tài trợ thêm 100 triệu USD để hỗ trợ các nỗ lực toàn cầu trong lĩnh vực này. Nhận định Việt Nam là một trong những quốc gia tích cực tham gia chương trình, với Bộ Nông nghiệp và Môi trường là đối tác chính của Na Uy tại khu vực. Theo đó bà Hilde Solbakken nhận định: "Hệ thống đặt cọc hoàn trả có thể đóng vai trò đột phá trong việc hiện thực hóa các mục tiêu này, đồng thời góp phần vào cam kết phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam vào năm 2050".

Thực tế các Hệ thống DRS được thiết kế tốt có thể đạt tỷ lệ thu gom trên 90% và thường là hệ thống bắt buộc. Đồng thời việc triển khai hệ thống DRS tạo ra nhiều việc làm khác nhau trong các lĩnh vực thu gom, phân loại và quản trị.

Bà Solbakken nhấn mạnh DRS không chỉ là giải pháp môi trường mà còn là công cụ triển khai hiệu quả chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). “Người gây ô nhiễm phải trả tiền” – đó là nguyên tắc nền tảng của EPR, và cơ chế đặt cọc hoàn trả sẽ giúp biến rác thải thành nguồn tài nguyên có giá trị, đồng thời huy động trách nhiệm khu vực tư nhân một cách chủ động và hiệu quả.

Nghiên cứu cho biết DRS được công nhận là một giải pháp hiệu quả đã được kiểm chứng, hiện có hơn 40 vùng lãnh thổ trên thế giới đã áp dụng hệ thống DRS cho các loại bao bì đồ uống dùng một lần, bao gồm châu Âu, châu Mỹ, châu Phi, Trung Đông và châu Đại Dương. Thực tế các Hệ thống DRS được thiết kế tốt có thể đạt tỷ lệ thu gom trên 90% và thường là hệ thống bắt buộc. Đồng thời việc triển khai hệ thống DRS tạo ra nhiều việc làm khác nhau trong các lĩnh vực thu gom, phân loại và quản trị. Mặc dù thường có quan điểm phản đối cho rằng hệ thống DRS đối với bao bì đồ uống dùng một lần có thể ảnh hưởng tiêu cực đến doanh số bán đồ uống, tuy nhiên chưa có bằng chứng xác thực cho quan điểm này.

Minh Hà