Hệ thống thanh tra tổ chức theo 2 cấp gồm Chính phủ và tỉnh, bỏ thanh tra Bộ, Tổng cục, sở, huyện

Quốc hội Biểu quyết thông qua Luật Thanh tra (sửa đổi).

Với đa số đại biểu có mặt tán thành, sáng ngày 25/6, Quốc hội chính thức thông qua Luật Thanh tra sửa đổi. Luật Thanh tra sửa đổi có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.

Báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của đại biểu Quốc hội thảo luận tại tổ và hội trường về một số nội dung của dự thảo luật Thanh tra (sửa đổi), Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong cho biết về hệ thống cơ quan thanh tra, có ý kiến đại biểu tán thành với quy định tại khoản 3 Điều 7 của dự thảo vì ngoài những cơ quan thanh tra quy định tại khoản này còn những cơ quan thanh tra khác. Nếu quy định cứng tên các cơ quan thanh tra trong luật thì trường hợp phát sinh các cơ quan thanh tra khác sẽ phải sửa luật.

Với luật mới, hệ thống các cơ quan thanh tra được tổ chức theo 2 cấp gồm: Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh, thành phố (Thanh tra tỉnh).

Bên cạnh đó, có các cơ quan thanh tra đặc thù gồm: Cơ quan thanh tra trong công an, quân đội, Ngân hàng Nhà nước (Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan thanh tra khác trong quân đội, Công an nhân dân, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo quy định của Chính phủ); Thanh tra Cơ yếu; cơ quan thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế.

Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong.

Như vậy, so với luật hiện hành, đã lược bỏ quy định về thanh tra bộ; thanh tra tổng cục, cục thuộc bộ; cơ quan thanh tra ở cơ quan thuộc Chính phủ, thanh tra sở, thanh tra huyện, tổ chức và hoạt động của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành…

Chức năng của cơ quan thanh tra cũng có điểm mới khi bổ sung “phòng chống lãng phí”, theo luật mới cũng bổ sung điểm mới.

Cơ quan thanh tra có chức năng giúp cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền thực hiện quản lý nhà nước về công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; tiến hành thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo quy định của pháp luật.

Luật mới quy định thống nhất một khái niệm thanh tra, không phân biệt thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành.

Theo đó, “thanh tra là hoạt động xem xét, đánh giá, kết luận, kiến nghị xử lý của cơ quan thanh tra đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định”.

Chính phủ cho biết, khái niệm “thanh tra” đã bao quát toàn bộ hoạt động thanh tra, trong đó có thanh tra việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong các cơ quan hành chính Nhà nước và thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật với các đối tượng thuộc phạm vi quản lý Nhà nước.

Khái niệm trên cũng được kế thừa từ Luật Thanh tra năm 2022 và sửa đổi, hoàn thiện phù hợp với chủ trương, chính sách về thanh tra và thực tiễn của hoạt động thanh tra hiện nay.

Trên cơ sở đó, Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh tiến hành thanh tra theo trình tự, thủ tục thống nhất được pháp luật quy định và về phương thức cơ bản giống như hiện nay.

Luật quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ của Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh, Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước. Bởi, các cơ quan thanh tra này khác nhau về địa vị pháp lý, phạm vi quản lý Nhà nước.

Đáng chú ý, Luật Thanh tra sửa đổi bổ sung quy định nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan thanh tra nhằm tăng cường mối quan hệ giữa cơ quan thanh tra và các bộ, ngành, các sở và bảo đảm hiệu quả của công tác quản lý nhà nước.

Trong đó, Thanh tra Chính phủ thanh tra theo đề nghị của bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ; yêu cầu bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, UBND cấp tỉnh cử người có chuyên môn nghiệp vụ tham gia đoàn thanh tra của Thanh tra Chính phủ khi cần thiết.

Thanh tra tỉnh thanh tra theo đề nghị của giám đốc sở, chủ tịch UBND cấp xã; đề nghị giám đốc sở, Chủ tịch UBND cấp xã cử công chức có chuyên môn phù hợp tham gia đoàn thanh tra của thanh tra tỉnh khi cần thiết...

Luật cũng quy định bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn mới cho Thanh tra Chính phủ, thanh tra tỉnh.

Cụ thể, Thanh tra Chính phủ có quyền “thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân thuộc quyền quản lý của bộ với bộ không có Thanh tra Bộ”; “thanh tra việc chấp hành pháp luật trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của bộ không có Thanh tra bộ”.

Vụ việc phức tạp, liên quan đến trách nhiệm quản lý Nhà nước của nhiều bộ, cơ quan ngang bộ, UBND cấp tỉnh, cũng thuộc quyền thanh tra của Thanh tra Chính phủ.

Với Thanh tra tỉnh, luật quy định bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác và đơn vị sự nghiệp công lập thuộc UBND cấp tỉnh cho phù hợp với pháp luật về tổ chức chính quyền địa phương.

Liên quan đến hình thức thanh tra, thời hạn thanh tra, luật đã sửa cụm từ “ngày làm việc” thành “ngày như luật thanh tra hiện hành. Tại Điều 20 luật đã cắt giảm thời gian gia hạn cuộc thanh tra của Thanh tra Chính phủ từ 30 ngày xuống còn 20 ngày (khoảng 33%). Cuộc thanh tra của Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, Thanh tra tỉnh từ 30 ngày xuống còn 25 ngày. Cuộc thanh tra của Thanh tra cơ yếu, Thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế từ 15 ngày xuống còn 10 ngày.

Đồng thời luật mới bổ sung nguyên tắc xử lý chồng chéo, trùng lặp với hoạt động kiểm tra chuyên ngành, bổ sung quy định về thanh tra trên môi trường điện tử, thanh tra từ xa… để thể chế hóa yêu cầu tại Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Đỗ Phong