Hệ thống thoát nước còn thiếu đồng bộ, không theo kịp tốc độ đô thị hóa
Hệ thống thoát nước của các đô thị của Việt Nam đều được hình thành từ khá lâu, trải qua nhiều thời kỳ cũng đã được cải tạo, nâng cấp nhưng còn chắp vá, thiếu đồng bộ.
Một số tuyến đường phố của Hà Nội bị ngập úng sau những trận mưa lớn. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)
Nhấn mạnh tình trạng ngập úng tại các đô thị đã và đang gây ra tác động lớn tới giao thông, sản xuất, đời sống người dân... và gây ra thiệt hại kinh tế đáng kể, đại diện các cơ quan quản lý Nhà nước đã đưa ra các giải pháp và kiến nghị thu hút nguồn lực đầu tư hệ thống thoát nước.
Tần suất ngập úng tăng lên, mưa vừa đã ngập
Tại buổi Tọa đàm “Ngập úng đô thị: Hiện trạng, nguyên nhân và giải pháp” do Bộ Xây dựng tổ chức vào sáng 29/10, theo ông Trần Quốc Khánh, Ủy viên thường trực Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương ví von: “Ngập úng đô thị là vấn đề nóng, chưa bao giờ nguội” vì tần suất xuất hiện ngập úng đang ngày càng tăng lên, chỉ cần mưa vừa đã ngập.
Ông Khánh đưa ra dẫn chứng, những năm 2020 cả thành phố Hà Nội ngập thì khu Ngoại giao đoàn không ngập, nhưng gần đây địa điểm này đã ngập nặng và người dân không thể đi lại.
“Ngập rút rất chậm, trước đây 2-3 tiếng rút nhưng hiện tại ngồi nhà tới 2 ngày. Ngập úng trở lại là một biểu hiện bất cập của tiến trình đô thị hiện đại,” ông Khánh nhấn mạnh.
Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) thừa nhận, hệ thống thoát nước của các đô thị của Việt Nam đều được hình thành từ khá lâu, trải qua nhiều thời kỳ cũng đã được cải tạo, nâng cấp nhưng còn chắp vá, thiếu đồng bộ. Đặc biệt, hệ thống thoát nước của các đô thị hiện nay chủ yếu là thoát nước chung (thoát nước mưa nước thải cùng chung hệ thống) nên khả năng tiêu thoát nước mưa tràn mặt bị hạn chế hơn là hệ thống thoát nước riêng. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng úng ngập đô thị khi có mưa lớn.
Theo ông Vinh, tại một số đô thị, thực tế đã có nhà máy xử lý nước thải tập trung nhưng chưa đạt công suất thiết kế do tỷ lệ đấu nối thoát nước từ các hộ gia đình còn thấp hoặc mạng lưới thu gom chưa được đầu tư đồng bộ; tính dự báo của các quy hoạch thoát nước hiện nay không theo kịp thực tiễn của tác động biến đổi khí hậu và hiện tượng thời tiết cực đoan.
Bên cạnh tốc độ đô thị hóa, ông Vinh đánh giá việc đầu tư xây dựng mới, nâng cấp cải tạo năng lực tiêu thoát nước của hệ thống thoát nước các đô thị chưa được quan tâm nhiều dẫn đến tình trạng không theo kịp tốc độ phát triển của đô thị, tốc độ tăng dân số cơ học cũng là một trong những nguyên nhân làm giảm năng lực tiêu thoát nước mưa dẫn đến úng ngập đô thị.
Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng). (Ảnh: Việt Hùng/Vietnam+)
Ngoài ra, trong những năm gần đây, hiện tượng thời tiết cực đoan ngày một tăng, mưa lớn, kéo dài, đột ngột diễn ra ngày càng nhiều, lượng mưa vượt quá tần suất thiết kế hệ thống thoát nước đô thị cũng như kết hợp mực nước biển dâng cao hình thành tổ hợp gồm: lũ sông-mưa-bão-triều cường làm hệ thống thoát nước của một số đô thị hoàn toàn tê liệt dẫn đến hiện tượng ngập úng kéo dài trên diện rộng.
Do thiếu nguồn lực nên đầu tư không đồng bộ giữa mạng lưới đường thoát nước và nhà máy xử lý nước thải nên không khai thác hết công suất thiết kế nhà máy xử lý nước thải, giảm hiệu quả đầu tư công trình. Nhiều hệ thống thoát nước mưa (nước mặt) tại các đô thị bị vượt tải, khả năng thoát nước không theo kịp thực tiễn của tác động biến đổi khí hậu và hiện tượng thời tiết cực đoan.
Một số dự án thoát nước chống ngập được đầu tư nhưng triển khai còn chậm và hiệu quả chưa cao, chưa xử lý cơ bản tình trạng ngập úng tại một số địa phương và theo kịp với dự báo tình hình trước diễn biến thời tiết, biến đổi khí hậu; cơ sở dữ liệu của hệ thống thoát nước chưa đồng bộ với dữ liệu với các công trình khác như: giao thông, điện, nước sạch, cáp viễn thông,...
Hút nguồn lực đầu tư hệ thống thoát nước
Tại buổi tọa đàm, các cơ quan quản lý Nhà nước, chuyên gia đưa ra những giải pháp then chốt để quản lý tổng thể, giải quyết các vấn còn tồn tại của lĩnh vực thoát nước, đặc biệt là cơ chế đầu tư để có thể thu hút các nguồn lực đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước.
Ông Lê Văn Du, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng cấp, thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội) kiến nghị Bộ Xây dựng nghiên cứu bổ sung quy chuẩn, trách nhiệm của các nhà đầu tư dự án phát triển đô thị trong việc xây dựng các công trình chứa nước, giảm tải hệ thống thoát nước đô thị
Ông Phạm Quang Quỳnh, Chủ tịch Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Thoát nước Hải Phòng cho rằng cơ quan quản lý Nhà nước cần tích hợp quy hoạch thoát nước với quy hoạch sử dụng đất, giao thông và thủy lợi; rà soát điều chỉnh quy hoạch thoát nước, có kế hoạch ưu tiên nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực thoát nước; rà soát, xác định cao độ nền khống chế cho toàn đô thị…
Ông Nguyễn Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam đưa ra công thức “10T” gồm: tách (chia tách lưu vực để giảm tải cho hạ lưu và phân đợt xây dựng theo khả năng tài chính); thấm (tăng cường các bề mặt thấm nước); trữ (hồ điều hòa, bể nước mưa,…); thoát (cống đủ lớn, đúng cao độ); thông (kết nối tốt giữa các hạng mục, đồng bộ); trung chuyển (bơm cưỡng bức nếu không thể tự chảy); thông minh (dự báo, cảnh báo sớm rủi ro, tối ưu hóa vận hành); thích ứng (người dân có ý thức tự cứu mình); tiền (nhiều nguồn); trách nhiệm (ưu tiên cho thoát nước, chính sách phù hợp để huy động nguồn lực).
Trạm bơm Yên Sở (Hà Nội) là công trình tiêu thoát nước có vai trò quan trọng trong việc giải quyết tình trạng ngập úng khu vực nội thành khi có mưa lớn xảy ra. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)
Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng cho biết, Bộ Xây dựng sẽ chỉnh lý, hoàn thiện Dự án Luật Cấp, thoát nước trình Chính phủ năm 2026 và trình Quốc hội ban hành năm 2027; tập trung rà soát sửa đổi, bổ sung Nghị định số 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải trình Chính phủ tháng 6/2026.
“Nguồn vốn đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước theo quy hoạch của các địa phương không đáp ứng được như cầu đầu tư của các địa phương, trong khi đó nhu cầu đầu tư đến năm 2030 khoảng 250.000-300.000 tỷ đồng. Điều này đặt ra Nhà nước cần có nguồn vốn đầu tư từ ngân sách hoặc kêu gọi nguồn vốn khác nhằm đáp ứng cầu của các địa phương,” ông Vinh cho hay.
Do vậy, ông Vinh kiến nghị Bộ Tài chính xây dựng cơ chế PPP cho các dự án thoát nước và xử lý nước thải; xem xét tăng tỷ lệ bố trí vốn ngân sách Trung ương cho các dự án thoát nước chống ngập, dự án thu gom và xử lý nước thải của các địa phương./.
