Hiện thực hóa khát vọng sân bay Long Thành - Bài 1: Quyết liệt biến chủ trương thành hiện thực

LTS: Sau gần 10 năm kể từ khi Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư (năm 2015), dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành chuẩn bị đón chuyến bay kỹ thuật xuất phát từ Nội Bài vào ngày 19-12 tới. Đằng sau kết quả hôm nay là cả một hành trình dài đầy gian nan - từ khi hình thành chủ trương đến lúc triển khai thi công trên công trường. Việc đưa Cảng hàng không quốc tế Long Thành vào khai thác không chỉ là công trình hạ tầng giao thông trọng điểm mà còn là biểu tượng cho một giai đoạn phát triển mới của Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình.

Khi hạ tầng Cảng hàng không quốc tế Tân Sơn Nhất trở thành điểm nghẽn lớn nhất của ngành hàng không và cả kinh tế vùng, câu chuyện về một sân bay mới mang tầm quốc tế bắt đầu được đặt ra. Việt Nam cần một cửa ngõ trung chuyển hàng không của khu vực, một vị trí “hub” đủ lớn để kết nối Đông Nam Á với thế giới.

Tuy nhiên, câu hỏi “xây sân bay Long Thành hay mở rộng Tân Sơn Nhất” từng là cuộc tranh luận sôi nổi suốt nhiều năm. Có ý kiến cho rằng chỉ cần mở rộng sân bay hiện hữu để tiết kiệm chi phí. Tuy vậy, cũng có lập luận thuyết phục rằng sân bay Tân Sơn Nhất đã cạn dư địa phát triển, bị vây quanh bởi khu dân cư, không còn khả năng mở rộng hạ tầng đường băng, bãi đỗ, cũng như tiềm ẩn nguy cơ an toàn bay. Cuối cùng, với tầm nhìn chiến lược, Quốc hội đã “gật đầu” cho phép xây dựng Cảng hàng không quốc tế Long Thành - một dự án hạ tầng lớn bậc nhất lịch sử hàng không Việt Nam.

Cái “gật đầu” của Quốc hội và sự quyết liệt của Chính phủ

Ngày 25-6-2015, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành. Mục tiêu đặt ra rất rõ, đó là xây dựng sân bay Long Thành trở thành cảng hàng không quốc tế quan trọng của quốc gia, hướng tới trung tâm trung chuyển hàng không khu vực.

ACV cho biết đã huy động thêm 1.000 kỹ sư, công nhân, nâng tổng nhân sự trên công trường sân bay Long Thành lên hơn 15.000 người nhằm kịp tiến độ đón chuyến bay đầu tiên. Ảnh: VŨ HỘI

Ngay sau khi Quốc hội thông qua, Chính phủ bắt tay ngay vào triển khai các bước tiếp theo như phê duyệt dự án, giao đầu việc và ấn định thời gian hoàn thành cho các đơn vị. Mọi quy trình được đẩy nhanh nhưng Thủ tướng lưu ý là phải đúng quy định pháp luật, đảm bảo chặt chẽ từng bước.

Cũng như nhiều công trình hạ tầng quy mô lớn khác, vướng mắc đầu tiên chính là mặt bằng. Với 5.000 ha đất - trải dài qua sáu xã của huyện Long Thành cũ, công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trở thành “nút thắt cổ chai”.

Nếu thực hiện theo quy trình thông thường, Bộ GTVT (nay là Bộ Xây dựng) cho rằng khó có thể bàn giao mặt bằng sớm để khởi công. Nhận thấy điều đó, năm 2017, Chính phủ trình và được Quốc hội chấp thuận tách phần bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thành một dự án độc lập - giao tỉnh Đồng Nai thực hiện. Đây là một quyết định mang tính đột phá, mở đường cho công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) nhanh hơn. Tuy nhiên, như Chính phủ thừa nhận, “đột phá” không có nghĩa là “đũa thần”. Công tác bồi thường, tái định cư vẫn gặp muôn vàn khó khăn.

Nhiều hộ dân không có đủ giấy tờ pháp lý về đất, nhiều trường hợp phải xác minh lại nguồn gốc sử dụng. Cán bộ làm công tác bồi thường thay đổi liên tục, có thời điểm việc điều hành thiếu quyết liệt.

Đến cuối năm 2021, Đồng Nai mới hoàn thành khoảng 85% diện tích bàn giao. Trước thực tế này, Chính phủ báo cáo và được Quốc hội đồng ý lùi thời gian thực hiện dự án GPMB từ giai đoạn 2017-2021 sang 2017-2023, tức chậm ba năm so với kế hoạch ban đầu.

Sân bay Long Thành thực hiện công tác vệ sinh đường cất hạ cánh (đường băng) và đường lăn, chuẩn bị cho chuyến bay kỹ thuật đầu tiên vào ngày 19-12. Ảnh: VŨ HỘI

Bên cạnh đó, dịch COVID-19 bùng phát cũng khiến nhiều khâu bị gián đoạn: Đo đạc, kiểm đếm, lập phương án bồi thường đều đình trệ. Dù vậy, nhờ sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ, phần mặt bằng phục vụ thi công chính vẫn được ưu tiên bàn giao kịp thời, bảo đảm dự án không phải “vừa xây vừa chờ đất”.

Tiến độ xây dựng “nâng lên đặt xuống”

Cùng với công tác GPMB, dự án lại đối mặt với một thách thức khác - lựa chọn nhà thầu cho hạng mục nhà ga hành khách, được xem là “đường găng” của toàn dự án.

Cuộc đấu thầu lần đầu bị hủy do hồ sơ không đạt yêu cầu. Việc tổ chức đấu thầu lại khiến tiến độ chậm thêm gần nửa năm. Trong khi đó, các công trình phụ trợ thuộc dự án thành phần 2, 4 do Bộ GTVT và Tổng Công ty Quản lý bay Việt Nam chủ trì cũng chậm trễ với lý do “đây là lần đầu triển khai hình thức lựa chọn nhà đầu tư trong lĩnh vực hàng không, quy định pháp lý phải vừa làm vừa hoàn thiện”.

Trước tình hình đó, ngay trong những ngày làm việc đầu tiên của năm 2023 - mùng 8 Tết Nguyên đán Quý Mão (29-1-2023), Thủ tướng Phạm Minh Chính dẫn đầu đoàn công tác Chính phủ trực tiếp đến công trường Long Thành. Tại buổi kiểm tra, Thủ tướng bày tỏ sự thất vọng khi “cách đây một năm, tôi đã kiểm tra tình hình triển khai dự án và có các chỉ đạo, giải quyết các vướng mắc, khó khăn song trên thực tế, sự biến chuyển vẫn chưa như mong muốn”.

Người đứng đầu Chính phủ nhìn nhận: Dự án thành phần 2 và 3 có ý nghĩa quyết định với toàn dự án. Mặc dù đã bố trí được ngân sách mà gói thầu phần thân nhà ga vẫn bị hủy thầu. Vấn đề lớn nhất là phối hợp, tổ chức thực hiện, Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) là chủ đầu tư và Bộ GTVT, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp chịu trách nhiệm đối với việc này.

Thủ tướng nhấn mạnh nếu không làm được cần nói ngay từ đầu: “Đã hứa phải làm, đã cam kết phải thực hiện. Dứt khoát không để tình trạng kéo dài, chậm tiến độ và chưa rõ hướng xử lý khả thi, hiệu quả như vừa qua”.

Ngay tại buổi làm việc, Thủ tướng lập Tổ công tác của Chính phủ do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà làm tổ trưởng, chịu trách nhiệm đôn đốc, khớp nối các đầu việc giữa các bộ, ngành, địa phương và chủ đầu tư. Chỉ sau bảy tháng, vào ngày 31-8-2023, nhà ga hành khách chính thức khởi công - đánh dấu bước ngoặt quan trọng sau nhiều năm chuẩn bị.

Công nhân đang thi công trên công trường sân bay Long Thành. Ảnh: V.LONG

“Không có gì là không thể”

Nhưng tưởng từ đây con đường sẽ bằng phẳng, thực tế vẫn còn nhiều thách thức. Theo hợp đồng, tiến độ thi công nhà ga là 39 tháng, tức phải đến ngày 31-11-2026 mới hoàn thành.

ACV - chủ đầu tư dự án - cùng liên danh nhà thầu VIETUR nhận định thời gian này gần như “không thể rút ngắn” do nhiều hạng mục phụ thuộc vào thiết bị nhập khẩu từ nước ngoài: Hệ thống xử lý hành lý, soi chiếu an ninh, cầu dẫn hành khách… Những lô thiết bị đầu tiên chỉ có thể về Việt Nam từ giữa năm 2025 đến cuối năm 2026. Điều kiện thời tiết cũng là trở ngại. Công trường sân bay Long Thành nằm trong khu vực chịu hai mùa rõ rệt, mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, ảnh hưởng mạnh đến tiến độ thi công ngoài trời.

Trước khó khăn đó, Chính phủ đã báo cáo Quốc hội và được chấp thuận điều chỉnh thời hạn hoàn thành “chậm nhất là cuối năm 2026, thay vì năm 2025”. Dù vậy, Thủ tướng khẳng định: “Mục tiêu cơ bản hoàn thành vào cuối năm 2025 vẫn giữ nguyên. Đây là chỉ đạo của Chính phủ và cũng là kết luận của Trung ương”.

Tinh thần ấy được quán triệt đến từng cán bộ, từng nhà thầu. Thủ tướng yêu cầu tất cả cơ quan, cá nhân liên quan phát huy cao nhất trách nhiệm: “Không nói không, không nói khó, không nói có mà không làm. Ai bàn lùi thì đứng sang một bên để người khác làm, không để người thiếu trách nhiệm cản đường”. Với quyết tâm và chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ GTVT đã xử lý kỷ luật một số cá nhân để làm gương, đồng thời rà soát toàn bộ chuỗi quản lý, xác định rõ trách nhiệm từng cấp.

Cùng với đó, Thủ tướng liên tục xuống công trường kiểm tra. Mỗi chuyến kiểm tra, mỗi cuộc họp đều kéo theo chuyển biến rõ rệt: Từ tiến độ san nền, đường băng, móng nhà ga đến khu vực dẫn đậu máy bay. “Không có gì là không thể, vấn đề là có quyết tâm hay không, có biết cách làm hay không” - Thủ tướng nói trong lần kiểm tra gần đây nhất.

Chính tinh thần ấy đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho cả dự án. Không khí lao động trên công trường luôn sôi động, hàng ngàn kỹ sư, công nhân làm việc ba ca liên tục. Mỗi ngày trôi qua, sân bay Long Thành lại một bước tiến gần hơn tới hình hài của sân bay hiện đại nhất Việt Nam.

Các công nhân đang thi công phần mái nhà ga sân bay Long Thành. Ảnh: V.LONG

Nhìn lại gần 10 năm kể từ “cái gật đầu” năm 2015, có thể thấy hành trình sân bay Long Thành là một chuỗi nỗ lực bền bỉ - nơi thể hiện rõ nhất tinh thần dám nghĩ, dám làm của Chính phủ. Từ quyết định tách dự án giải phóng mặt bằng đến việc lập Tổ công tác đặc biệt, từ kỷ luật cán bộ để dự án chậm trễ đến những chuyến kiểm tra không hẹn trước - tất cả đều cho thấy một thái độ nhất quán: Làm thật, làm đến cùng.

Sự quyết liệt ấy không chỉ giúp tháo gỡ nút thắt cho dự án tầm quốc gia, mà còn tạo ra một hình mẫu mới trong điều hành các công trình hạ tầng lớn: Minh bạch, linh hoạt nhưng nghiêm kỷ luật. Thủ tướng từng nói: “Quản lý, lãnh đạo, chỉ huy phải với tinh thần tư tưởng thông, quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt”.

Và chính điều đó đã biến sân bay Long Thành từ bản vẽ thành hình hài cụ thể, từ việc lùi dự án sang cuối năm 2026 đến nỗ lực hoàn thành cơ bản trong năm 2025 càng minh chứng cho câu nói của Thủ tướng: “Không có gì là không thể”.

Hoàn thành các công tác trước ngày 19-12

ACV cho biết để chuẩn bị đón chuyến bay kỹ thuật, các đơn vị đang lắp đặt hệ thống check-in tự động (CUSS, SBD), các kiosk in thẻ và ký gửi hành lý đến hệ thống hiển thị thông tin LED, video wall... dự kiến hoàn thành trước ngày 19-12.

Các thiết bị nhận diện sinh trắc học tại quầy thủ tục và cửa eGate khu vực quốc nội cũng sẽ hoàn thành trước thời điểm này. Hệ thống camera an ninh tại khu vực soi chiếu hành lý, quầy thủ tục cũng đang được lắp đặt gấp rút. Hai tuyến đường kết nối sân bay cũng được đẩy nhanh: Tuyến số 1 đã thông xe kỹ thuật ngày 30-4, tuyến số 2 đạt 90% thảm nhựa, dự kiến hoàn thành toàn bộ trong tháng này.

Nhà ga hàng hóa số 1 đã cơ bản hoàn thành phần kết cấu và mái, chuẩn bị đồng bộ cùng nhà ga hành khách để khai thác vào tháng 6-2026. Hạng mục nhà để xe cũng đang thi công phần thô, phấn đấu hoàn thiện phần mặt ngoài đồng bộ với nhà ga trước ngày 19-12 tới.

Với đường băng số 2 - được bổ sung thi công sớm trong giai đoạn 1, các nhà thầu đã huy động hơn 280 kỹ sư, công nhân, tổ chức nhiều mũi thi công nền, móng, thoát nước song song để kịp tiến độ.

Sẵn sàng đón chuyến bay đầu tiên

Trao đổi với PV, đại diện Tổng Công ty Quản lý bay Việt Nam (VATM), cho biết dự án đang bám sát tiến độ, hệ thống radar đã hoàn thành, đài kiểm soát không lưu đã gần như sẵn sàng, đường cất hạ cánh cũng đã sáng đèn.

Đáng chú ý, vừa qua đơn vị phối hợp với Cục Hàng không Việt Nam, Công ty TNHH Kỹ thuật Quản lý bay (ATTECH) và ACV triển khai bay kiểm tra, hiệu chuẩn và đánh giá phương thức bay tại sân bay Long Thành.

Theo đó, từ ngày 26-9 đến 29-10, Trung tâm Bay kiểm tra hiệu chuẩn đã hoàn tất toàn bộ nội dung bay kiểm tra và đánh giá phương thức bay. Việc hoàn thành công tác bay kiểm tra, hiệu chuẩn tại Long Thành là nhiệm vụ kỹ thuật then chốt, bắt buộc trước khi sân bay khai thác thương mại dự kiến vào năm 2026.

Chuyên gia Học viện Dẫn đường hàng không Cộng hòa Czech - đơn vị phối hợp thực hiện bay hiệu chuẩn nhận xét: “Chúng tôi đánh giá cao môi trường hợp tác quốc tế, quy trình bài bản và trình độ kỹ thuật của đội ngũ Việt Nam. Các tiêu chuẩn của hệ thống radar, ADS-B đều đạt hoặc vượt chuẩn ICAO và châu Âu, đủ điều kiện khai thác thương mại quốc tế”.

Với chuyến bay kỹ thuật ngày 19-12, đại diện VATM đã hoàn thành công tác đào tạo, huấn luyện cho lực lượng kiểm soát viên không lưu tại Long Thành. Sau quá trình huấn luyện tại chỗ (OJT) và diễn tập, 100% nhân viên được đánh giá năng định, đáp ứng các yêu cầu khắt khe về chuyên môn.

“Đến giờ phút này chúng tôi công tác chuẩn bị cho chuyến bay kỹ thuật đầu tiên đã hoàn tất” - đại diện VATM cho hay.

VIẾT LONG