Hiện thực hóa ước mơ 'đưa đàn sếu trở về'

Biểu tượng quý hiếm đang trên bờ vực tuyệt chủng

Đây là thành quả hợp tác giữa UBND tỉnh Đồng Tháp với các đối tác quốc tế gồm Tổ chức Công viên động vật học Thái Lan (ZPOT), Hiệp hội Vườn thú Việt Nam (VZA), Hiệp hội Sếu Quốc tế (ICF) và Công ty TNHH MTV Thảo Cầm Viên Sài Gòn.

6 cá thể sếu đầu đỏ khoảng 7 tháng tuổi, bao gồm 3 cá thể trống và 3 cá thể mái, được nhân nuôi tại Vườn thú Nakhon Ratchasima và vận chuyển về Việt Nam bằng đường hàng không. Sau khi kiểm tra sức khỏe, các cá thể sếu được chuyển về Thảo Cầm Viên Sài Gòn để cách ly theo quy định kiểm dịch động vật hoang dã, trước khi được đưa về Vườn Quốc gia Tràm Chim để tiếp tục chăm sóc và thực hiện công tác bảo tồn.

Ông Đỗ Minh Chánh, người đã tham gia bảo vệ Vườn Quốc gia Tràm Chim từ năm 1993

Sếu đầu đỏ là biểu tượng của Vườn Quốc gia Tràm Chim và tỉnh Đồng Tháp, một loài sinh vật quý hiếm có tên trong Sách Đỏ thế giới và đang trong tình trạng nguy cấp. Vườn Quốc gia Tràm Chim với diện tích 7.313 ha là hệ sinh thái đất ngập nước còn sót lại của Đồng Tháp Mười xưa, có tính đa dạng sinh học rất cao với 130 loài thực vật, 130 loài thủy sản nước ngọt và là nơi trú ngụ của 231 loài chim đặc hữu của vùng. Đây từng là vùng đất an lành, nơi sinh sống quen thuộc của sếu đầu đỏ, với những năm có hàng ngàn chim sếu di cư về sinh sống.

Ông Đỗ Minh Chánh (60 tuổi), người tham gia bảo vệ Vườn Quốc gia Tràm Chim từ năm 1993 cho biết: "Những năm đầu 1990, số lượng sếu đầu đỏ di cư về Tràm Chim có lúc lên đến hàng ngàn con. Năm nào sếu về, tôi cũng được gặp sếu. Vẻ đẹp của loài sếu quý hiếm bậc nhất thế giới khiến những người gắn bó với rừng như tôi cùng những người dân Tam Nông mê mẩn”.

Tuy nhiên, do tác động của biến đổi khí hậu, sự thay đổi chế độ thủy văn và nhiều tác động khác, hệ sinh thái Tràm Chim đã bị thay đổi đáng kể. Quần xã năng kim - thức ăn ưa thích của sếu đầu đỏ - bị thu hẹp dần, thành phần loài thủy sản cũng bị suy giảm về số lượng, làm ảnh hưởng đến nguồn thức ăn và môi trường sinh sống của sếu.

Việc canh tác nông nghiệp quá mức hiện nay cũng góp phần thu hẹp môi trường sống của sếu, dẫn đến quần thể sếu về Tràm Chim ngày càng ít dần. Từ sau năm 2001, số lượng sếu đầu đỏ về Tràm Chim thưa dần. Trong hai năm 2017-2018, sếu đầu đỏ quay lại nhưng chỉ cư ngụ thoáng chốc rồi đi. Năm 2019, sếu đầu đỏ lại về Tràm Chim nhưng đến năm 2020 thì vắng bóng. Năm 2021, chỉ có 3 con sếu di cư trở về, sau đó vắng bóng suốt 2 năm.

Kế hoạch phục hồi đàn sếu trong 10 năm

Năm 2023, UBND tỉnh Đồng Tháp đã phê duyệt Đề án Bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2022-2032. Việc triển khai đề án là tín hiệu tích cực nhằm phục hồi và phát triển đàn sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim. Đề án dự kiến triển khai trong 10 năm, với mục tiêu nuôi và thả khoảng 100 cá thể sếu, trong đó có 50 cá thể có khả năng sinh sống trong môi trường tự nhiên.

Các nhiệm vụ chính của đề án bao gồm: nhận nuôi dưỡng sếu chuyển giao từ Thái Lan, nghiên cứu sinh sản và tái thả sếu đầu đỏ về tự nhiên, cải tạo và phục hồi hệ sinh thái và sinh cảnh sống của sếu, xây dựng mô hình sản xuất nông nghiệp sinh thái bền vững kết hợp với đảm bảo sinh kế cho người dân và bảo vệ môi trường.

Vườn Quốc gia Tràm Chim đã tiến hành điều tiết nước theo kỹ thuật được nghiên cứu kỹ lưỡng, hạ mực nước theo đúng thiết kế để tái tạo lại hệ sinh thái tự nhiên. Nhờ điều kiện ngập - khô luân phiên - điều kiện sinh thái tự nhiên vốn có - hệ sinh thái đã phục hồi nhanh chóng, chất lượng nước được cải thiện rõ rệt, các loài thủy sinh vật phát triển tốt hơn.

Kết quả bước đầu ghi nhận, năm 2024, hệ sinh thái dần phục hồi theo đúng bản chất, đặc trưng của hệ sinh thái vùng đất ngập nước tự nhiên, nhiều loài chim đến trú ngụ với số lượng lớn, các loài thực vật quan trọng như năng kim và lúa ma cũng bắt đầu hồi phục, tạo môi trường sinh sống và nguồn thức ăn phong phú cho sếu đầu đỏ. Tín hiệu đáng mừng là trong năm 2024, đã có 4 sếu đầu đỏ di cư trở về, một chỉ dấu cho thấy môi trường sống đã bắt đầu được cải thiện.

Ông Bùi Thanh Phong, Phó Giám đốc Vườn Quốc gia Tràm Chim cho biết: "Nhằm bảo tồn sếu đầu đỏ quý hiếm, từ lãnh đạo cho tới nhân viên tại Vườn Quốc gia Tràm Chim đều nỗ lực thực hiện những giải pháp như cải tạo lúa ma - môi trường phát triển rất tốt cho sếu, kiểm soát lại thủy văn theo khuyến cáo của nhà nước và các nhà khoa học để bảo đảm môi trường sinh thái giúp sếu phát triển đồng đều, cân đối, tạo nguồn thức ăn bền vững”.

Vườn Quốc gia Tràm Chim cũng chủ động thực hiện các biện pháp phòng cháy chữa cháy, đốt cỏ chủ động để năng kim và cỏ non phát triển - nguồn thức ăn quan trọng của sếu đầu đỏ. Song song đó là công tác vận động người dân chuyển sang sản xuất lúa sinh thái để bảo vệ môi trường, phát triển các loài động vật dưới ruộng lúa như ếch, nhái - nguồn thức ăn ưa thích khác của sếu.

Tiến sĩ Trần Triết, Giám đốc Chương trình Bảo tồn sếu Đông Nam Á (Hội Sếu quốc tế), người có hơn 30 năm kinh nghiệm trong hoạt động bảo tồn sếu đầu đỏ, bày tỏ vui mừng trước sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp và đặc biệt là người dân trong nỗ lực đưa đàn sếu trở về.

“Điều quan trọng là tái lập môi trường tự nhiên để sếu quay lại Tràm Chim như nó đã từng sống trước đây”, Tiến sĩ Trần Triết nhấn mạnh. Theo ông, muốn có đàn sếu định cư quanh năm, cần phải có nơi sống thích hợp, đặc biệt là trong mùa sinh sản - giai đoạn sếu đầu đỏ ra ruộng làm tổ, sinh đẻ, nuôi con và tìm thức ăn. Ruộng lúa phải đảm bảo chất lượng môi trường trong sạch, không có hóa chất độc hại, canh tác thân thiện với môi trường.

Sự đồng lòng từ cộng đồng

Đồng chí Lê Quốc Phong, Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp nhấn mạnh: “Người dân Đồng Tháp phải xem việc bảo tồn sếu là câu chuyện của mỗi người, trước mắt là của người dân ở huyện Tam Nông, những người trực tiếp có trách nhiệm bảo vệ, xem sếu như người bạn, là người thân để sếu có thể cùng sống với mình ở không gian của Tràm Chim, Tam Nông".

Thời gian qua, lãnh đạo tỉnh Đồng Tháp đã vận động nhiều hộ nông dân có tổng diện tích hơn 100ha ở vùng đệm của Vườn quốc gia Tràm Chim chuyển đổi mô hình canh tác lúa sang hữu cơ để tạo vùng đệm an toàn cho sếu. Đồng hành với nông dân còn có nhiều doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu lúa gạo tham gia cùng đề án.

Sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim. Ảnh tư liệu: Nguyễn Văn Hùng.

Thạc sĩ Nguyễn Hoài Bảo, giảng viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh), nhà khoa học nghiên cứu về sếu, nhấn mạnh rằng công cuộc phục hồi môi trường sống cho sếu là câu chuyện dài hơi, có thể kéo dài chục năm, thậm chí cả trăm năm. Để phục hồi nguyên bản môi trường Đồng Tháp Mười như trước kia rất khó, nhưng có thể chung tay để phục hồi được phần nào đó với mục tiêu trong suốt 10 năm.

Để sếu trở về, phải bắt tay vào phục hồi môi trường sống xung quanh Vườn Quốc gia Tràm Chim, phục hồi trong vùng lõi, phục hồi hệ sinh thái nông nghiệp và đặc biệt kêu gọi sự ủng hộ của người dân địa phương. Điều cốt lõi là tạo sinh kế, giúp người dân nhận thấy lợi ích của việc chuyển đổi từ canh tác truyền thống sang mô hình lúa sinh thái, để trên mỗi mảng xanh của lúa, sếu và các loài chim muông có thể sinh sống mà không sợ hóa chất cùng sự ô nhiễm môi trường đe dọa.

Với những nỗ lực không ngừng từ chính quyền và sự đồng lòng của cộng đồng, ước mơ "Đưa đàn sếu trở về" của tỉnh Đồng Tháp đang dần trở thành hiện thực, hứa hẹn một tương lai tươi sáng cho loài chim quý hiếm này tại Việt Nam.

Văn Vĩnh