Hiểu đúng về luật sư công: Góc nhìn thực tiễn từ Úc, Hoa Kỳ

Bạn có thể ngạc nhiên về điều này, nhưng ở Nghị viện bang Victoria (Australia) nơi tôi làm việc, tất cả dự luật, và kể cả các sửa đổi nếu có, đều được soạn bởi Văn phòng Tư vấn Lập pháp của Chính phủ, nơi mọi chuyên viên soạn thảo đều phải là luật sư.

Không chỉ ở bang Victoria, đây là cách làm được áp dụng trên toàn nước Úc, cấp liên bang cũng như tiểu bang. Luật luôn được soạn bởi các văn phòng soạn thảo luật và do các luật sư đảm nhiệm.

Nhìn rộng hơn, soạn thảo luật chỉ là một phần nhỏ trong phạm vi công việc của đội ngũ luật sư làm việc trong bộ máy nhà nước. Họ hỗ trợ pháp lý cho quá trình đề xuất chính sách và thực thi chính sách, tư vấn pháp lý trong quá trình vận hành bộ máy, hỗ trợ cho các yêu cầu tranh tụng phát sinh từ hoạt động công vụ, và thực hiện trợ giúp pháp lý cho người nghèo, người yếu thế.

Họ chính là các luật sư công, tức là luật sư nhưng làm việc trong khu vực công và phục vụ lợi ích công.

Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo về Đề án “Nghiên cứu xây dựng chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa VIệt Nam hiện nay" hôm 9-6. Ảnh: BTP

Cần cách hiểu đúng

Những ngày gần đây, có nhiều ý kiến trái chiều về đề án thí điểm luật sư công ở Việt Nam. Không ít người cho rằng mô hình này không cần thiết và sẽ làm phức tạp thêm hệ thống nghề luật.

Điều đáng chú ý là những ý kiến tranh luận này không xuất phát từ nội dung của đề án, mà chủ yếu xoay quanh cách hiểu rằng sẽ có một chức danh nghề nghiệp mới, nghề “luật sư công”, và có một chương trình đào tạo riêng, “chương trình đào tạo luật sư công”. Chính những ấn tượng này làm dấy lên những lo ngại về sự phức tạp hệ thống hay sự mở rộng của bộ máy.

Nhưng thực ra luật sư công không phải là một nghề mới. Luật sư công không phải là một chức danh.

Theo thông lệ quốc tế, luật sư công vẫn là luật sư, nhưng làm việc cho nhà nước và thực thi các nghiệp vụ pháp lý phát sinh trong bộ máy nhà nước.

Sự khác biệt không nằm ở tên gọi, mà ở nơi làm việc và đối tượng phục vụ. Nếu bạn hành nghề độc lập, làm việc cho doanh nghiệp hay tổ chức xã hội, bạn là luật sư tư. Nếu bạn làm việc trong bộ máy nhà nước, phục vụ lợi ích công, bạn là luật sư công. Không có một “nhánh nghề” mới nào được tạo ra từ sự phân biệt này.

Bà Trần Thị Hồng Quang.

Sẽ có người đặt câu hỏi: Vì sao Nhà nước cần luật sư công, và cần rất nhiều?

Câu trả lời là Nhà nước vận hành bằng pháp luật. Vì vậy, các nghiệp vụ pháp lý là nền tảng của toàn bộ hệ thống. Trong quá trình vận hành, Nhà nước cần luật sư để rà soát, chỉnh lý văn bản pháp luật; đánh giá tác động chính sách và rủi ro pháp lý trong các dự án công; phân tích các tình huống pháp lý phức tạp phát sinh trong quản lý nhà nước; bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho nhóm yếu thế…

Những công việc này đòi hỏi phải được thực hiện bởi những người làm việc ổn định, chuyên nghiệp và hiểu sâu cách hệ thống vận hành. Nhà nước có thể, và cần huy động các luật sư khi cần, nhưng không thể chỉ dựa vào cơ chế thuê luật sư theo vụ việc.

Một nền hành chính minh bạch và hiệu quả đòi hỏi phải được hỗ trợ bởi một đội ngũ những luật sư chuyên nghiệp, có tư duy và kỹ năng luật sư, chứ không chỉ “biết luật”.

Không phải là tạo nghề mới mà là nâng chuẩn

Vậy luật sư công khác gì đội ngũ cán bộ pháp chế hiện nay? Sự khác biệt thực chất không nằm ở tên gọi, mà ở chuẩn nghề. Các nghiệp vụ pháp lý đã nêu ở trên đòi hỏi năng lực phân tích, đánh giá, lập luận và viết pháp lý. Đó là những kỹ năng cốt lõi của nghề luật.

Ở Úc hay Hoa Kỳ, dù làm tư vấn, tranh tụng, soạn thảo luật, hay là thẩm phán, công tố viên, ngoài tấm bằng cử nhân luật thì phải được đào tạo về thực hành nghề và tham dự kỳ thi “bar” để lấy chứng chỉ hành nghề luật sư.

Sau đó, bạn có thể chọn lĩnh vực làm việc. Nếu hành nghề khu vực tư, bạn là luật sư tư. Nếu làm việc trong bộ máy nhà nước, bạn là luật sư công. Luật sư công không phải là một chức danh hành chính, mà chỉ là một cách gọi thông thường để phân biệt, dựa vào nơi bạn làm việc và đối tượng mà bạn phục vụ.

Bức tranh này chỉ ra một cách hiểu rộng và thực chất hơn về nghề luật sư: đó là những người thực hành nghề luật, không phụ thuộc họ làm việc ở khu vực công hay tư.

Từ những phân tích ở trên, có thể thấy rằng việc phát triển đội ngũ luật sư công thực chất là nâng chuẩn kỹ năng nghề cho những người làm công tác pháp luật trong bộ máy nhà nước. Chuẩn đó chính là kỹ năng nền của những người thực hành nghề luật. Các yêu cầu nghiệp vụ theo yêu cầu công vụ có thể được bổ sung bởi những lớp bồi dưỡng nghiệp vụ, chứ không phải một chương trình đào tạo “luật sư công” riêng biệt.

Và để làm được điều đó, chúng ta cần một chương trình đào tạo thực hành nghề luật toàn diện, trang bị những kỹ năng nền cho tất cả những người làm nghề.

Việc những người làm công tác pháp luật, không phân biệt khu vực công hay tư, đều thực hành nghề dựa trên một nền tảng kiến thức và kỹ năng cốt lõi sẽ giúp cho việc thực thi pháp luật giữa khu vực công và khu vực tư trở nên đồng bộ. Đó chính là điều chúng ta cần để xây dựng một hệ thống pháp quyền.

Chế định luật sư công không nhằm tạo ra một nhánh nghề mới. Chế định này nhằm xây dựng một nền pháp quyền mạnh hơn.

Nếu chúng ta mong muốn các đạo luật được ban hành hợp lý và khả thi, mong muốn pháp luật được thực thi hiệu quả, mong muốn người yếu thế có chỗ dựa pháp lý thực chất, thì bộ máy nhà nước không thể thiếu một lực lượng luật sư lành nghề.

Chúng ta không cần một chức danh luật sư mới. Nhưng chúng ta cần nâng chuẩn những người làm công tác pháp luật trong khu vực công theo chuẩn nghề luật sư.

Một Nhà nước pháp quyền vững mạnh cần những đạo luật tốt và được thực thi tốt. Và một đội ngũ luật sư phục vụ công chúng, đủ năng lực, đủ chính trực và đủ bản lĩnh, là yếu tố không thể thiếu để đạt được những giá trị này.

(*) Tác giả Trần Thị Quang Hồng hiện đang làm việc tại Nghị viện bang Victoria, Australia.Bà từng là Trưởng ban Pháp luật Kinh tế và Dân sự , Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp).

TRẦN THỊ QUANG HỒNG (*)