Hiệu quả của mô hình '4 tại chỗ' trong hỗ trợ nạn nhân mua bán người

Tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác hỗ trợ nạn nhân mua bán người do Cục Bảo trợ xã hội, Bộ Y tế tổ chức.

Tạo bước chuyển rõ rệt trong chăm sóc, hỗ trợ nạn nhân

Trong những năm gần đây, khi các vụ việc mua bán người ngày càng trở nên phức tạp và số lượng người cần trợ giúp có xu hướng gia tăng, nhiều địa phương đã chú trọng đổi mới cách thức tiếp nhận và hỗ trợ nạn nhân mua bán người. Một trong những hướng tiếp cận được đánh giá cao là mô hình phối hợp “4 tại chỗ”, bao gồm tiếp nhận, chăm sóc, phối hợp liên ngành và hỗ trợ toàn diện ngay tại cơ sở.

Theo Cục Bảo trợ xã hội, Bộ Y tế, tại một số trung tâm bảo trợ xã hội tuyến tỉnh, mô hình “4 tại chỗ” bắt đầu được triển khai thử nghiệm trong hai năm gần đây với sự phối hợp của ngành lao động, y tế, công an và hội phụ nữ.

Ghi nhận từ các cơ sở cho thấy những thay đổi tích cực bước đầu. Khi nạn nhân được tiếp nhận, các hoạt động đánh giá sức khỏe, hỗ trợ tâm lý, thu thập thông tin ban đầu và bảo đảm nhu cầu khẩn cấp đều được triển khai ngay tại trung tâm, thay vì phải chờ đợi lực lượng hỗ trợ từ nơi khác đến. Thời gian xử lý vì thế được rút ngắn.

Theo các cán bộ tham gia trực tiếp, trước đây phải mất nhiều giờ, thậm chí một buổi, để tập hợp đủ các lực lượng, còn nay mọi việc gần như được thực hiện liên tục, nhờ đội ngũ trực tại cơ sở đã được tập huấn kỹ.

Nhiều trường hợp ghi nhận nạn nhân được tiếp nhận trong trạng thái suy kiệt, hoảng loạn hoặc thiếu an toàn về tâm lý. Mô hình “4 tại chỗ” giúp các trung tâm chủ động xử lý kịp thời những nguy cơ này. Nhân viên y tế của trung tâm có thể thăm khám ngay lập tức, điều mà trước đây thường phải chuyển tuyến hoặc chờ xe y tế đến hỗ trợ.

Các chuyên viên tư vấn, nhờ có lịch trực theo ca, có thể trò chuyện, trấn an nạn nhân ngay trong thời điểm họ cần nhất. Nhiều cán bộ cho biết việc lực lượng hỗ trợ có mặt đúng lúc, không bị gián đoạn bởi các thủ tục chờ đợi, đã giúp nạn nhân ổn định tinh thần nhanh hơn và hạn chế nguy cơ rời khỏi cơ sở khi chưa được bảo vệ đầy đủ.

Trao đổi mô hình phối hợp hỗ trợ tại Tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác hỗ trợ nạn nhân mua bán người.

Sự phối hợp liên ngành cũng trở nên chặt chẽ hơn. Tại một số tỉnh miền núi phía bắc, đại diện công an và đại diện ngành y tế có mặt ngay tại trung tâm khi tiếp nhận vụ việc, tạo điều kiện trao đổi thông tin trực tiếp và thống nhất phương án xử lý. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những trường hợp phức tạp, khi hồ sơ cần được hoàn thiện trong thời gian ngắn để bảo đảm quyền lợi ban đầu cho nạn nhân. Cách làm này được một số địa phương đánh giá là “giảm được một nửa thời gian chờ đợi” so với trước.

Một điểm nổi bật khác là khả năng cung cấp dịch vụ liên tục. Khi nạn nhân cần hỗ trợ tâm lý, y tế hoặc tư vấn pháp lý, các cơ sở không phải chờ lịch công tác của chuyên viên từ bên ngoài mà có thể kích hoạt mạng lưới hỗ trợ tại chỗ hoặc kết nối nhanh qua các đơn vị đã ký kết phối hợp. Có nơi đã bố trí phòng tư vấn riêng, phòng chăm sóc sức khỏe ban đầu và khu vực tách biệt an toàn cho những trường hợp đặc biệt dễ tổn thương như phụ nữ mang thai, trẻ em hoặc nạn nhân bị bạo lực kéo dài.

Hướng tới xây dựng hệ thống hỗ trợ chuyên nghiệp, bài bản

Trên thực tế, việc triển khai mô hình “4 tại chỗ” còn gặp không ít thách thức. Nhiều trung tâm bảo trợ - đặc biệt là các cơ sở tuyến huyện và các tỉnh còn khó khăn - vẫn chưa có đủ nhân lực để duy trì trực 24/24 giờ theo yêu cầu của mô hình. Việc bố trí nhân viên tư vấn tâm lý chuyên sâu cũng là “bài toán nan giải”, bởi hầu hết các cơ sở mới chỉ có cán bộ công tác xã hội kiêm nhiệm hoặc phải mời chuyên gia từ bên ngoài theo từng buổi.

Cơ sở vật chất cũng ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả hỗ trợ, với những vấn đề như: Phòng tiếp nhận khẩn cấp còn chật hẹp, thiết bị y tế thiếu thốn, khu vực bảo đảm sự riêng tư chưa được đầu tư đúng mức khi việc tiếp nhận nạn nhân trong tình trạng tinh thần bất ổn đòi hỏi không gian tách biệt và an toàn tuyệt đối…

Bên cạnh đó, khuôn khổ quản lý cho mô hình “4 tại chỗ” vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Một số cán bộ phản ánh rằng họ phải tự xây dựng quy trình nội bộ dựa trên kinh nghiệm. Do chưa có hướng dẫn thống nhất nên cách làm giữa các trung tâm cũng có thể khác nhau, dẫn đến khó bảo đảm chất lượng đồng đều.

Dù còn tồn tại những hạn chế nhưng những kết quả đạt được cho thấy mô hình phối hợp “4 tại chỗ” có khả năng tạo ra bước chuyển rõ rệt trong hệ thống hỗ trợ nạn nhân mua bán người. Việc được tiếp nhận, chăm sóc kịp thời, đồng bộ và liên tục ngay tại cơ sở đã giúp giảm thiểu đáng kể các nguy cơ sang chấn, đồng thời tạo điều kiện để nạn nhân có thể bước vào giai đoạn phục hồi lâu dài với tâm thế an toàn hơn. Theo đánh giá của những cán bộ từng tham gia tiếp nhận chia sẻ, chỉ cần nạn nhân cảm nhận được sự hiện diện kịp thời của người hỗ trợ, hành trình tái hòa nhập của họ sau đó cũng nhẹ nhàng hơn.

Để mô hình tiếp tục phát huy hiệu quả và có thể nhân rộng trong thời gian tới, nhiều chuyên gia cho rằng cần đầu tư đồng bộ hơn cho các trung tâm tuyến cơ sở nhằm nâng cấp cơ sở vật chất; đội ngũ nhân sự cần được đào tạo bài bản về công tác xã hội, tâm lý, y tế và hỗ trợ pháp lý; đồng thời cơ chế phối hợp liên ngành cần được cụ thể hóa bằng quy trình thống nhất, tránh phụ thuộc vào tính linh hoạt của từng địa phương.

Nếu được triển khai một cách bài bản và có sự đầu tư đúng mức, mô hình “4 tại chỗ” không chỉ góp phần nâng cao chất lượng hỗ trợ nạn nhân mà còn tạo nền tảng quan trọng để hệ thống bảo vệ nạn nhân mua bán người trở nên chuyên nghiệp, nhân văn và hiệu quả hơn.

ANH HUY