'Hộ chiếu' giúp đặc sản vùng biên vươn xa

Lúa nếp Cay Nọi ở Quang Chiểu đang trở thành cây trồng chủ lực của bà con khi sản phẩm được công nhận OCOP và được thị trường ưa chuộng.

Từ hạt nếp Cay Nọi, thịt trâu gác bếp ...

Nếp Cay Nọi, đặc sản của xã Quang Chiểu là minh chứng rõ nét cho hành trình một nông sản địa phương vươn thành sản phẩm hàng hóa. Loại gạo này nổi tiếng bởi độ dẻo, vị ngọt và hương thơm đặc trưng, song nhiều năm qua bà con đồng bào Thái chỉ trồng để ăn hoặc làm bánh phục vụ ngày lễ, tết. Diện tích gieo cấy ít, mỗi năm chỉ một vụ, năng suất đạt thấp, từ 35 - 40 tạ/ha. Phải đến năm 2021, khi nếp Cay Nọi được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, giá trị và vị thế của giống lúa này mới thực sự được nhiều người biết đến. Chị Lương Thị Nồng, người Thái ở bản Pùng, xã Quang Chiểu đã mạnh dạn thành lập Hợp tác xã nông lâm Chung Thành, liên kết hơn 30 hộ dân sản xuất gạo nếp Cay Nọi theo tiêu chuẩn OCOP.

Các hộ dân khi tham gia hợp tác xã sẽ được hỗ trợ kỹ thuật, phân bón, đồng thời bao tiêu sản phẩm với giá ổn định. Cách làm này đã tạo niềm tin để người dân yên tâm mở rộng diện tích, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Trung bình mỗi vụ hợp tác xã thu hoạch khoảng 100 tấn lúa nếp Cay Nọi, tương đương giá trị 700 - 800 triệu đồng. Với mức giá ổn định, bà con thu lãi 3 - 3,5 triệu đồng/sào/vụ, tương đương 70 triệu đồng/ha, cao gấp nhiều lần so với các cây trồng bản địa khác.

“Nhờ chất lượng tốt và được hỗ trợ kết nối đầu ra với các đầu mối miền xuôi, sản lượng tiêu thụ gạo nếp Cay Nọi không ngừng tăng qua các năm. Sản xuất đến đâu, tiêu thụ hết đến đó”, chị Nồng chia sẻ.

Tương tự, tại xã Mường Lát, bà Lò Thị Quyến, chủ cơ sở sản xuất thịt trâu gác bếp Dì Ốc cho biết: Thịt trâu gác bếp là món ăn truyền thống của đồng bào vùng cao. Nhờ hương vị đặc trưng, giá trị dinh dưỡng cao, món ăn được mệnh danh là “đệ nhất” ẩm thực miền Tây xứ Thanh và được nhiều người tiêu dùng lựa chọn. Để sản phẩm có thương hiệu, bà Quyến tham gia chương trình OCOP, đưa thịt trâu gác bếp Dì Ốc được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao năm 2022. Bà Quyến cho rằng, “từ khi được công nhận OCOP, tôi chủ động quảng bá thương hiệu, lập website thittraugacbepdioc.com, trang Facebook Dì Ốc Dì Ốc, tham gia các hội chợ kết nối giao thương, Phiên chợ Mai An Tiêm... nhờ đó, giá trị sản phẩm tăng khoảng 30%”.

Theo bà Quyến, chứng nhận sản phẩm OCOP đã giúp sản phẩm lan tỏa mạnh mẽ hơn, khẳng định chất lượng và uy tín trên thị trường. Đây không chỉ là sự ghi nhận cho nỗ lực gìn giữ nghề truyền thống của gia đình bà, mà còn mở ra cơ hội mở rộng thị trường, nâng cao thu nhập, tạo thêm việc làm cho lao động địa phương.

Đến người “thắp lửa” thương hiệu gà đen bản địa

Nếu nếp Cay Nọi là niềm tự hào của đồng bào Thái ở Quang Chiểu, thì ở xã Trung Lý, người Mông nơi đây lại khẳng định thương hiệu gà đen bản Khằm, sản phẩm được công nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh năm 2024. Anh Giàng A Vành, Bí thư chi bộ bản Khằm 2 là người tiên phong đưa giống gà đặc sản này trở thành sản phẩm hàng hóa. Nhận thấy gà đen có giá trị dinh dưỡng cao, thịt ngon, dễ nuôi, anh mở rộng quy mô chăn nuôi lên 200 - 300 con mỗi lứa; đầu tư khu ấp trứng, lò giết mổ vệ sinh, đóng gói hút chân không để sản phẩm đạt tiêu chuẩn thương mại. Trung bình mỗi lứa gà, anh thu lãi tới hơn 200 triệu đồng - một con số chưa từng nghĩ tới trước đây.

Không giữ riêng cho mình, anh Vành còn vận động hơn 20 hộ dân trong vùng cùng phát triển chăn nuôi gà đen bản địa theo chuỗi. Mô hình liên kết này giúp nhiều hộ có thu nhập ổn định, mỗi lứa gà cho lãi hàng chục triệu đồng.

“Tham gia OCOP giúp chúng tôi làm ăn bài bản hơn, biết cách quảng bá, mở rộng thị trường tiêu thụ. Giờ đây, gà đen bản địa không chỉ bán quanh xã mà còn có đơn hàng từ các địa phương khác trong tỉnh”, anh Vành chia sẻ.

Theo Chủ tịch UBND xã Trung Lý Trần Văn Thắng, "sau khi sản phẩm gà đen bản Khằm được công nhận OCOP 3 sao, giá trị và đầu ra của sản phẩm tăng rõ rệt. Việc này không chỉ giúp người dân có thêm thu nhập ổn định, mà thương hiệu gà đen bản địa còn góp phần quảng bá hình ảnh xã vùng cao biên giới Trung Lý đến với các địa phương khác".

Từ những điển hình trên cho thấy, việc các sản phẩm được công nhận OCOP không chỉ là chương trình hỗ trợ kinh tế đơn thuần, mà còn là “đòn bẩy” giúp người dân vùng cao thay đổi tư duy sản xuất, từ tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa gắn với thị trường. Những sản phẩm như nếp Cay Nọi, thịt trâu gác bếp hay gà đen bản Khằm... không chỉ mang giá trị kinh tế, mà còn là “đại sứ văn hóa”, góp phần lan tỏa hình ảnh vùng cao Thanh Hóa đến với bạn bè khắp nơi.

Bài và ảnh: Đình Giang