'Hộ chiếu vàng' đưa hàng Việt vươn xa

Xây dựng “chứng minh thư” cho hàng hóa

Ông Đặng Khánh Duy, Tổng giám đốc Công ty TNHH Tân Nhiên cho biết, với sứ mệnh nâng tầm đặc sản địa phương, từ những sản phẩm bánh tráng truyền thống, Tân Nhiên đã tiên phong phát triển dòng bánh tráng siêu mỏng không cần nhúng nước - tiện lợi, hiện đại và phù hợp với khẩu vị người tiêu dùng toàn cầu. Sản phẩm được sản xuất từ nguyên liệu sạch, không phụ gia, theo quy trình hiện đại, đạt hàng loạt tiêu chuẩn quốc tế như FSSC 22000, FDA Hoa Kỳ, Halal... hiện nay bánh tráng Tân Nhiên đã vươn tới hơn 8 quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Australia… và trở thành sản phẩm OCOP 5 sao đầu tiên của tỉnh Tây Ninh vào đầu năm 2025. Tân Nhiên còn xây dựng hệ sinh thái đặc sản Tây Ninh - từ muối tôm, bánh tráng trộn đến gia vị - tất cả đều được sản xuất trong hệ sinh thái đạt chuẩn quốc tế, hướng tới mục tiêu đưa đặc sản quê hương hiện diện trong căn bếp toàn cầu.

Truy xuất nguồn gốc bảo vệ uy tín doanh nghiệp và quyền lợi của người tiêu dùng

"Minh bạch xuất xứ không còn là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn, đặc biệt với những doanh nghiệp vừa và nhỏ và đang trên hành trình khẳng định mình. Ý thức rõ điều đó, Tân Nhiên đã đầu tư bài bản vào quy trình sản xuất và hệ thống truy xuất nguồn gốc, để mỗi sản phẩm không chỉ chinh phục người tiêu dùng trong nước mà còn đáp ứng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn xuất khẩu quốc tế", ông Đặng Khánh Duy nói.

Ông Bùi Văn Tuấn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Vina Electric, thẳng thắn nhìn nhận: Doanh nghiệp làm thật đang chịu thiệt thòi lớn trước vấn nạn hàng giả, hàng nhái ngày càng tinh vi. Trong khi các sản phẩm chính hãng phải đầu tư nghiêm túc vào công nghệ, nguyên liệu và quy trình - với chi phí cao - thì hàng nhái lại len lỏi khắp thị trường, khiến cuộc cạnh tranh ngày càng bất công nếu thiếu cơ chế truy xuất nguồn gốc rõ ràng và bảo vệ phù hợp. “Tôi kỳ vọng Bộ Công Thương sẽ sớm xây dựng một cổng thông tin điện tử chính thống để xác thực, tôn vinh những doanh nghiệp đạt chuẩn - nơi mỗi sản phẩm mang dấu chứng nhận của Bộ trở thành “tấm hộ chiếu niềm tin” giúp hàng Việt vững vàng hơn trên thị trường”, ông Tuấn đề xuất.

Hiện Vina Electric đang kiểm soát chất lượng thông qua đơn hàng và hợp tác chuỗi cung ứng, tuy chưa áp dụng tem truy xuất nguồn gốc. Tuy nhiên, ông Tuấn khẳng định: “Chúng tôi sẽ chủ động triển khai giải pháp truy xuất trong thời gian tới. Mỗi sản phẩm khi đến tay người tiêu dùng sẽ mang theo ‘chứng minh thư’ về chất lượng - không chỉ là cam kết minh bạch, mà còn là lời khẳng định của doanh nghiệp với hàng Việt chất lượng cao”.

Ở góc độ quản lý, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho rằng, truy xuất nguồn gốc không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý, mà là trách nhiệm chung của cả doanh nghiệp và người tiêu dùng. Chỉ khi sản phẩm có “chứng minh thư” rõ ràng về xuất xứ, quy trình sản xuất và hành trình lưu thông, thị trường mới có thể vận hành minh bạch và phát triển bền vững.

Dù công tác chống hàng giả, gian lận thương mại và hàng hóa không rõ nguồn gốc đã được tăng cường, tình hình vẫn phức tạp với thủ đoạn ngày càng tinh vi, đặc biệt trên các nền tảng thương mại điện tử. Trước thực tế đó, việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc hiện đại, đồng bộ và thống nhất là yêu cầu cấp bách, giúp không chỉ quản lý hiệu quả mà còn tạo môi trường minh bạch, công bằng cho doanh nghiệp.

“Định danh và truy xuất nguồn gốc là hai trụ cột của quản lý thị trường hiện đại. Khi kết hợp, chúng sẽ tạo nên một hệ sinh thái giao thương minh bạch, nơi mọi giao dịch đều có thể kiểm chứng”, ông Linh nhấn mạnh.

Bộ Công Thương đang gấp rút hoàn thiện hành lang pháp lý, trong đó có dự thảo Nghị định về tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông trong nước - văn bản quan trọng nhằm phân biệt hàng thật, hàng giả, hàng Việt và hàng nhập khẩu. Bộ cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ tiên tiến như blockchain, IoT, mã QR, mã số mã vạch GS1… đảm bảo khả năng truy xuất chính xác.

“Chúng tôi hướng tới việc xây dựng một cơ sở dữ liệu truy xuất tập trung, nơi doanh nghiệp, cơ quan quản lý và người tiêu dùng có thể cùng tra cứu, giám sát. Khi dữ liệu minh bạch, niềm tin thị trường sẽ được củng cố - và chính người tiêu dùng sẽ trở thành ‘giám sát viên thông minh’ cho thị trường”, ông Trần Hữu Linh chia sẻ.

“Lá chắn số” bảo vệ thương hiệu, người tiêu dùng

Tại Diễn đàn “Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc - Nâng tầm hàng Việt”, do Bộ Công Thương chủ trì, Báo Công Thương tổ chức mới đây, Đại tá Hà Nam Trung, Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia (Bộ Công an) cho rằng, định danh và truy xuất nguồn gốc không thể tách rời khỏi an ninh dữ liệu và chủ quyền số quốc gia. Theo đó, khi thương mại chuyển sang nền tảng số, “biên giới hàng hóa” cũng trở thành “biên giới dữ liệu” và bảo vệ hàng thật chính là bảo vệ dữ liệu thật. Cách tiếp cận đó cho thấy mối liên kết chặt chẽ giữa Bộ Công Thương - đơn vị kiến tạo thị trường minh bạch và Bộ Công an - cơ quan bảo đảm nền tảng an ninh dữ liệu, xác thực và chống giả mạo trong không gian số.

“Nếu không bảo đảm được an ninh dữ liệu, chúng ta không thể có không gian mạng an toàn và, chúng ta không thể bảo vệ chủ quyền số quốc gia”, ông Trung nói.

Từ sự đồng hành đó, một tầm nhìn chung được định hình: Xây dựng hệ sinh thái dữ liệu quốc gia về hàng hóa Việt, nơi mỗi sản phẩm không chỉ có tem, mã, hay QR, mà còn có “hộ chiếu số” mang theo danh tính, nguồn gốc và uy tín của quốc gia sản xuất.

Theo Đại tá Hà Nam Trung, trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, dữ liệu đã trở thành “nguồn năng lượng” của mọi ngành kinh tế. Mỗi thông tin về sản phẩm, chuỗi cung ứng, xuất xứ hàng hóa đều mang giá trị kinh tế, pháp lý và an ninh. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra không chỉ là xây dựng hệ thống truy xuất minh bạch, mà còn phải kiểm soát, bảo vệ và xác thực dữ liệu ở cấp độ quốc gia. Đây cũng là lý do Trung tâm Dữ liệu Quốc gia được Chính phủ giao nhiệm vụ chủ trì xây dựng Nghị định về định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc hàng hóa,… văn bản pháp lý mang tính nền tảng, mở đường cho quản trị dữ liệu quốc gia trong thương mại và công nghiệp.

“Nền tảng định danh và truy xuất nguồn gốc quốc gia sẽ được phát triển dựa trên ba trụ cột chiến lược, hướng tới xây dựng hệ sinh thái dữ liệu hàng hóa thống nhất, minh bạch và an toàn. Từ đó, sẽ trở thành nền móng cho “lá chắn số” quốc gia, nơi dữ liệu được bảo vệ, hàng thật được khẳng định và niềm tin người tiêu dùng được củng cố bằng công nghệ và pháp lý”, Đại tá Hà Nam Trung cho hay.

Theo đó, hình thành hệ thống dữ liệu tập trung, thống nhất và liên thông giữa các bộ, ngành và địa phương, bảo đảm việc quản lý và chia sẻ thông tin về hàng hóa được thực hiện xuyên suốt, chính xác, có thể kiểm chứng. Ứng dụng các công nghệ lõi như chuỗi khối (blockchain), trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán hiệu năng cao (HPC) nhằm tăng cường khả năng xác thực, chống giả mạo và truy xuất nguồn gốc tức thời với độ tin cậy tuyệt đối.

Thiết lập cơ chế giám sát dữ liệu toàn diện, gắn chặt với quy định của Luật Dữ liệu năm 2024, bảo đảm mọi giao dịch từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng đều minh bạch, an toàn và tuân thủ pháp luật.

“Định danh và xác thực không chỉ giúp hàng hóa có mã số, mà còn giúp tạo niềm tin. Khi hệ thống định danh hàng hóa được tích hợp với nền tảng định danh số công dân (Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Đề án 06/CP), Việt Nam sẽ sở hữu chuỗi dữ liệu liên thông, từ người sản xuất, doanh nghiệp, thị trường đến người tiêu dùng. Mỗi giao dịch, mỗi sản phẩm sẽ mang một “dấu vân tay số” không thể làm giả, qua đó vừa bảo vệ thương hiệu, vừa khẳng định vị thế hàng Việt trên bản đồ thương mại toàn cầu”, Đại tá Hà Nam Trung nhấn mạnh.

Hiện nay, các hành vi giả mạo, mạo danh thương hiệu, làm giả giấy tờ điện tử, gian lận trong giao dịch trực tuyến ngày càng tinh vi và mang tính xuyên biên giới. Nếu không chủ động kiến tạo lá chắn an ninh dữ liệu ngay từ bây giờ, thiệt hại không chỉ là tiền bạc, mà là niềm tin và chủ quyền. Trung tâm Dữ liệu Quốc gia đang triển khai đồng bộ các công nghệ như watermark số, trí tuệ nhân tạo nhận diện, phân tích hành vi bất thường và cơ chế cảnh báo sớm, nhằm hình thành lá chắn số cho toàn bộ hệ sinh thái giao dịch, sản xuất và tiêu dùng.

Theo Đại tá Hà Nam Trung, Nhà nước cần sớm hoàn thiện thể chế, ban hành nghị định, tiêu chuẩn kỹ thuật và cơ chế vận hành hệ thống truy xuất hàng hóa quốc gia. Cùng đó, doanh nghiệp phải xem việc đầu tư vào định danh và xác thực là chiến lược sinh tồn, không phải chi phí tạm thời; nhất là báo chí và hiệp hội ngành hàng, phải lan tỏa nhận thức về tiêu dùng hàng thật, hàng minh bạch, hàng có truy xuất nguồn gốc.

Trung tâm Dữ liệu Quốc gia - Bộ Công an sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ Công thương trong quản lý thị trường, giám sát dữ liệu và bảo vệ thương hiệu Việt; kết nối với Bộ Khoa học và Công nghệ để chuẩn hóa quy trình, tiêu chuẩn và nền tảng công nghệ lõi. “Chỉ khi ba yếu tố Nhà nước - doanh nghiệp - xã hội vận hành trong cùng hệ thống dữ liệu tin cậy mới thực sự nói đến chủ quyền số, an ninh dữ liệu và thương hiệu Việt bền vững”, Đại tá Hà Nam Trung nói.

Theo Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham), một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi Hiệp định EVFTA hiện nay là Quy tắc xuất xứ - yếu tố then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Dù đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. Mặc dù Hiệp định EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.

Nền tảng định danh và truy xuất nguồn gốc quốc gia sẽ được phát triển dựa trên 3 trụ cột chiến lược, hướng tới xây dựng hệ sinh thái dữ liệu hàng hóa thống nhất, minh bạch và an toàn

Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa (Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương) cho biết, Việt Nam đã tham gia 19 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 17 FTA đã có hiệu lực và 2 FTA đang chuẩn bị đàm phán. Đây là cơ hội lớn để hàng Việt thâm nhập sâu vào thị trường toàn cầu, tận dụng ưu đãi thuế quan và gia tăng lợi thế cạnh tranh. Tuy nhiên, để hưởng các ưu đãi từ FTA, điều kiện tiên quyết là doanh nghiệp phải chứng minh được xuất xứ hợp lệ - giống như “hộ chiếu” bắt buộc khi sản phẩm bước ra thế giới. Ví dụ, gạo Việt xuất khẩu sang EU nếu không có giấy chứng nhận xuất xứ sẽ bị áp thuế 175 euro/tấn, trong khi có chứng nhận hợp lệ thì được miễn 100% thuế.

Trên môi trường thương mại điện tử, ông Nguyễn Văn Thành, Trưởng phòng Chính sách - Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cho biết: Thương mại điện tử đang phát triển nhanh, nhưng cũng kéo theo nhiều hệ lụy, đặc biệt là vấn nạn hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc với quy mô ngày càng tinh vi và phức tạp hơn so với môi trường truyền thống. “Để ngăn chặn hàng giả trên môi trường số, truy xuất nguồn gốc cần được triển khai theo hướng toàn trình - từ nguyên liệu đầu vào đến toàn bộ chuỗi cung ứng”. Theo ông, đây là mô hình nhiều quốc gia đã áp dụng hiệu quả và Việt Nam cần hướng tới.

Bộ Công Thương đã và đang vận hành các đề án về truy xuất nguồn gốc, đồng thời phối hợp, kết nối hệ thống dữ liệu với Bộ Khoa học và Công nghệ. Trong thời gian tới, các đề án sẽ tiếp tục được nâng cấp, bám sát tốc độ phát triển của công nghệ nhằm tăng hiệu quả quản lý và minh bạch thị trường thương mại điện tử. “Cộng đồng doanh nghiệp, hộ kinh doanh và người tiêu dùng cùng tham gia và ủng hộ việc truy xuất nguồn gốc trên nền tảng số. Chỉ khi toàn xã hội chung tay, việc minh bạch hóa thương mại điện tử mới thực sự phát huy hiệu quả”, ông Thành khẳng định.

Lưu Hiệp