Hoàn thiện chính sách, tiếp sức hành trình tri ân

Lễ an táng hài cốt liệt sĩ tại Nghĩa trang Liệt sĩ tỉnh Bình Phước.

Nhiều "điểm nghẽn" sau hơn 10 năm triển khai

Hiện nay, chế độ, chính sách cho tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ áp dụng theo Quyết định số 75/2013/QĐ-TTg ngày 6/12/2013 (Quyết định số 75) và Quyết định số 35/2017/QĐ-TTg ngày 25/7/2017 (Quyết định số 35) của Thủ tướng Chính phủ.

Lực lượng quy tập, dù ở trong hay ngoài nước, đều được hưởng chế độ phụ cấp, bồi dưỡng, hỗ trợ về phương tiện, trang thiết bị, bảo hộ lao động. Khi làm nhiệm vụ tại nước ngoài, họ còn được hỗ trợ học tiếng bản địa, chi phí điều trị y tế. Tuy có nhiều điểm tích cực, nhưng sau hơn 10 năm, một số quy định đã không còn phù hợp với thực tế.

Thượng tá Nguyễn Quốc Định, nguyên Đội trưởng K72 từng tham gia quy tập hài cốt liệt sĩ tại Campuchia, cho biết: Theo Quyết định số 75, mức bồi dưỡng cho lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ là 220.000 đồng/người/ngày (khoảng 37.400ria/người/ngày tại Campuchia). Với mức chi này, việc huy động lực lượng hỗ trợ đang gặp khó khăn do mức sống và giá nhân công ở cả Việt Nam và Campuchia đều đã tăng cao so với hơn 10 năm trước. Tại Campuchia, thu nhập trung bình của lao động phổ thông hiện khoảng 50.000 ria/ngày (xấp xỉ 300.000 VND); tại Việt Nam, thu nhập lao động phổ thông cũng đã vượt con số này.

Điều 3, Quyết định số 75 quy định: “Bồi dưỡng trực tiếp làm nhiệm vụ khảo sát, cất bốc, quy tập hài cốt liệt sĩ: mức 220.000 đồng/người/ngày thực tế làm nhiệm vụ”. Tuy nhiên, khái niệm “ngày thực tế làm nhiệm vụ” hiện nay chưa được hiểu và áp dụng thống nhất.

Trước năm 2020, cán bộ, chiến sĩ được hưởng chế độ từ ngày xuất cảnh đến ngày nhập cảnh, căn cứ theo quyết định của Ủy ban nhân dân tỉnh và kế hoạch do Bộ Tư lệnh Quân khu phê duyệt. Từ năm 2020 đến nay, cơ quan chuyên môn quy định chỉ những ngày trực tiếp đào tìm mộ mới được tính, đồng thời áp dụng thời gian làm việc theo Luật Lao động, không tính các ngày thứ bảy, chủ nhật, lễ, Tết.

Tuy nhiên, khi sang Campuchia làm nhiệm vụ, cán bộ, chiến sĩ làm việc không kể ngày đêm, không nghỉ thứ bảy, chủ nhật, lễ, Tết. Khi có thông tin, lực lượng lập tức lên đường, có khi làm xuyên đêm. Tại tỉnh Kratie, có đợt Đội K72 phải dùng máy phát điện để đào mộ xuyên đêm, làm liên tục gần một tháng dưới nền trường học đang thi công, nhằm đáp ứng tiến độ phía bạn yêu cầu.

Với thực tế đó, việc chỉ tính ngày đào tìm mộ là “ngày thực tế làm nhiệm vụ” liệu có hợp lý? Các ngày xuất, nhập cảnh, vận động, tuyên truyền, khám, chữa bệnh cho người dân có nên được tính là ngày thực tế làm nhiệm vụ hay không?

Theo Thượng tá Định, cách tính hiện nay không chỉ ảnh hưởng đến chế độ bồi dưỡng mà còn liên quan đến các khoản hỗ trợ cho lực lượng bảo vệ. Theo biên bản thỏa thuận giữa hai Chính phủ, Ban chuyên trách cấp tỉnh phía bạn có trách nhiệm cử người bảo vệ đội suốt thời gian làm nhiệm vụ, từ khi nhập cảnh đến khi xuất cảnh. Nếu phía Việt Nam chỉ chi trả theo số ngày làm việc thực tế, thời gian còn lại phía bạn phải tự chi trả. Vấn đề này cũng ảnh hưởng đến việc chi trả cho nhân chứng, nhất là những người dẫn đường từ tỉnh khác. Họ ăn ở, sinh hoạt, làm việc cùng đội, song chỉ được tính công theo ngày hành chính.

Bên cạnh đó, nhiều khoản chi thiết yếu chưa được quy định rõ, buộc các đơn vị phải xoay xở, ảnh hưởng đến hiệu quả nhiệm vụ. Lực lượng giải mã ký hiệu đơn vị, lập bản đồ, người cung cấp thông tin, dù đóng vai trò quan trọng, vẫn chưa được hưởng bất kỳ chế độ nào.

Trang thiết bị hư hỏng, lạc hậu, nhưng không được đầu tư sửa chữa hoặc thay thế, trong khi nhiệm vụ ngày càng đòi hỏi phương tiện hiện đại. Việc huy động nguồn lực ngoài ngân sách, nhất là từ xã hội hóa và kiều bào vẫn thiếu cơ chế khuyến khích và chưa linh hoạt trong triển khai.

Nỗ lực vượt khó

Dù nhiều vướng mắc, lực lượng quy tập hài cốt liệt sĩ vẫn kiên trì thực hiện nhiệm vụ với. Khi đến ấp Măng Cải, xã Lộc Thiện và khu vực sân bay quân sự Lộc Ninh, huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước, chúng tôi phần nào cảm nhận được những vất vả, hy sinh thầm lặng của lực lượng quy tập.

Phạm vi tìm kiếm có diện tích rộng mấy chục nghìn mét vuông, nằm trong rừng cao su và trong vườn nhà dân, khiến nhiều vị trí tìm kiếm, các chiến sĩ chỉ có thể đào thủ công bằng cuốc, xẻng.

Đại tá Trần Văn Long, Chính ủy Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Bình Phước cho biết, Bình Phước là địa bàn chiến lược trong các cuộc kháng chiến, nơi hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ đã hy sinh. Theo thống kê toàn tỉnh có hơn 16.000 hài cốt liệt sĩ, trong đó, hơn 8.000 hài cốt đã được quy tập, an táng tại 5 nghĩa trang liệt sĩ. Riêng Đội K72 đã tìm kiếm, quy tập được gần 400 hài cốt liệt sĩ ở trong nước kể từ năm 2013.

Tại Campuchia, đơn vị phụ trách địa bàn hai tỉnh: Kratie và Kampong Thom, với diện tích gần 25.000km². Bất chấp khó khăn, các cán bộ, chiến sĩ vẫn kiên trì thực hiện nhiệm vụ. Từ năm 2001 đến nay, đơn vị đã tổ chức hàng trăm đợt tìm kiếm, đưa hơn 3.000 liệt sĩ trở về đất mẹ. Trong đó, hàng trăm trường hợp đã được xác định danh tính, được “đoàn tụ” cùng gia đình. “Ngoài các chế độ theo quy định, các dịp lễ, Tết, Bộ Quốc phòng, Quân khu 7, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, Ủy ban nhân dân tỉnh hỗ trợ tiền, vật chất để động viên cán bộ, chiến sĩ Đội K72”, Đại tá Trần Văn Long cho biết.

Tại Bình Dương, lực lượng tìm kiếm dù không chuyên trách, quân số mỏng, thiếu phương tiện song vẫn nỗ lực hoàn thành tốt nhiệm vụ. Đến nay, đội đã tìm được gần 350 hài cốt liệt sĩ. Tỉnh Bình Dương cũng chủ động tăng ngân sách hỗ trợ hoạt động tìm kiếm và an táng hài cốt liệt sĩ.

Tuy nhiên, công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Số lượng hài cốt chưa tìm thấy còn rất lớn, khi thông tin ngày càng khan hiếm, thiếu chính xác. Thêm vào đó, địa hình biến đổi, thiên nhiên khắc nghiệt, khiến việc xác định và quy tập ngày càng phức tạp.

Cần nghị định mới

Tại Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện các quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chế độ, chính sách và công tác bảo đảm đối với tổ chức, cá nhân làm nhiệm vụ tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ, do Bộ Quốc phòng tổ chức tháng 5/2024, nhiều bất cập đã được các đại biểu nêu rõ.

Nguyên nhân chủ yếu là các quyết định được ban hành từ hơn 10 năm trước, khi hệ thống pháp luật còn chưa hoàn thiện. Trong khi đó, điều kiện kinh tế-xã hội, mặt bằng giá cả có nhiều biến động, khiến không ít nội dung lạc hậu, không còn phù hợp thực tiễn.

Thiếu tướng Trần Vinh Ngọc, Phó Chính ủy Quân khu 7, Trưởng ban Chỉ đạo 515 Quân khu kiến nghị: Nâng mức chi cho lực lượng làm nhiệm vụ, nhóm hỗ trợ phía Campuchia và người cung cấp thông tin; làm rõ cơ chế đền bù, thuê phương tiện; trang bị mới những thiết bị đã hư hỏng hoặc quá niên hạn, nhằm bảo đảm hiệu quả và an toàn trong quá trình thực hiện.

Ban Chỉ đạo 515 của sáu tỉnh, thành phố thuộc Quân khu 4 (gồm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế) đề xuất tăng chi phí cho hoạt động cất bốc hài cốt liệt sĩ tại nước ngoài; bổ sung kinh phí sửa chữa, thay thế phụ tùng xe và phương tiện chuyên dụng; cấp ngân sách mua thuốc điều trị bệnh thông thường cho cán bộ, chiến sĩ…

Trên cơ sở tổng hợp đề xuất từ các địa phương, quân khu, Văn phòng Ban Chỉ đạo 515 quốc gia đã kiến nghị Chính phủ ban hành văn bản pháp lý mới, thay thế các quyết định cũ, nhằm đáp ứng yêu cầu hiện nay.

Theo tìm hiểu của phóng viên, các cơ quan chức năng đang lấy ý kiến đóng góp cho dự thảo nghị định mới về chế độ, chính sách và bảo đảm nhiệm vụ tìm kiếm, Đoàn công tác liên Bộ đã tiến hành khảo sát thực tế tại Quân khu 4 và Quân khu 9; đồng thời tiếp tục lấy ý kiến bằng văn bản từ các cơ quan chức năng của các bộ, ngành liên quan để hoàn thiện dự thảo nghị định.

Bảo đảm chính sách cho lực lượng tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước, mà còn là sự tri ân đối với người đã hy sinh vì Tổ quốc và những người đang thầm lặng làm nhiệm vụ thiêng liêng. Việc điều chỉnh chính sách kịp thời, phù hợp thực tiễn sẽ tạo động lực giúp hành trình tri ân được tiếp nối một cách bền bỉ, hiệu quả hơn.

ANH THƠ