Hoàn thiện khung pháp lý để giáo dục thực sự công bằng, nhân văn và hiện đại

Mở rộng cơ hội học tập cho mọi học sinh

Đại biểu Thái Văn Thành đánh giá, dự thảo Luật Giáo dục (sửa đổi) thể hiện rõ tư duy đổi mới căn bản, đặc biệt ở 3 điểm then chốt, gồm: mở rộng giáo dục bắt buộc đến hết trung học cơ sở; bỏ kỳ thi và bằng tốt nghiệp trung học cơ sở; và hình thành hệ thống trường trung học nghề trong lộ trình thống nhất hệ thống giáo dục quốc dân.

Theo đại biểu, việc mở rộng giáo dục bắt buộc từ tiểu học đến hết THCS là bước tiến quan trọng, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước đối với thế hệ trẻ, khẳng định cam kết không để học sinh nào bị bỏ lại phía sau trong quá trình học tập. Khi THCS trở thành bậc học bắt buộc, trách nhiệm không chỉ thuộc về học sinh và gia đình, mà còn là trách nhiệm của Nhà nước, ngành giáo dục và chính quyền các cấp trong việc bảo đảm đủ điều kiện để mọi học sinh được học và học tốt.

Đại biểu nhấn mạnh, việc mở rộng này đòi hỏi chính sách hỗ trợ cụ thể, từ miễn, giảm học phí, cấp học bổng, hỗ trợ phương tiện học tập đến đầu tư cơ sở vật chất, đội ngũ và học liệu ở vùng sâu, vùng xa, khu vực khó khăn. Chỉ khi đó, giáo dục bắt buộc mới thật sự công bằng và khả thi.

Một điểm mới quan trọng được đại biểu đề cập là bỏ kỳ thi và bằng tốt nghiệp THCS, thay vào đó là giấy chứng nhận hoàn thành chương trình do hiệu trưởng cấp... Theo đại biểu, đây là bước cải cách hợp lý và nhân văn, vừa tinh gọn thủ tục hành chính, vừa tránh hình thức trong đánh giá, song vẫn bảo đảm giá trị pháp lý và minh bạch của quá trình học tập. Việc giao quyền cho hiệu trưởng cấp giấy chứng nhận cũng đồng nghĩa với nâng cao trách nhiệm của cơ sở giáo dục, đòi hỏi đi kèm cơ chế kiểm tra, giám sát và giải trình rõ ràng để bảo đảm thống nhất trên phạm vi toàn quốc.

ĐBQH Thái Văn Thành (Nghệ An) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Bên cạnh đó, đại biểu Thái Văn Thành cũng đặc biệt nhấn mạnh đến việc hình thành hệ thống trường trung học nghề trong lộ trình đổi mới tổng thể hệ thống giáo dục quốc dân… Theo đại biểu, đây là hướng đi có ý nghĩa lớn, giúp phân luồng sớm, mở rộng cơ hội học tập, rút ngắn khoảng cách giữa giáo dục phổ thông và giáo dục nghề nghiệp, đồng thời đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao cho phát triển kinh tế – xã hội.

Đại biểu đề nghị Chính phủ quy định cụ thể về khung chương trình, cơ chế liên thông và thẩm quyền cấp bằng, bảo đảm học sinh tốt nghiệp trung học nghề được quyền học tiếp lên cao đẳng, đại học nếu có nguyện vọng... Đồng thời, cần xây dựng cơ chế kiểm định, giám sát chất lượng thống nhất, để các trường trung học nghề thực sự là cầu nối giữa giáo dục phổ thông và thị trường lao động, góp phần đào tạo nguồn nhân lực trẻ có tay nghề, đạo đức và tác phong công nghiệp.

“Cùng với việc mở rộng quy mô đào tạo, cần quy hoạch hợp lý mạng lưới trường trung học nghề, bảo đảm phù hợp quy hoạch ngành, vùng, địa phương, tránh dàn trải, trùng lặp, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực đầu tư”, đại biểu nhấn mạnh.

Thống nhất chương trình, tăng quyền chủ động cho địa phương

Với vai trò Giám đốc sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An, ĐBQH Thái Văn Thành đặc biệt quan tâm đến chương trình và sách giáo khoa; đồng thời, nhấn mạnh việc thống nhất một bộ sách giáo khoa trong toàn quốc là chủ trương đúng đắn và cần thiết.

Theo đại biểu, sự thống nhất này không chỉ bảo đảm cơ hội tiếp cận bình đẳng cho học sinh ở mọi vùng miền, mà còn tạo thuận lợi cho công tác quản lý nhà nước, bảo đảm tính nhất quán trong quản trị nhà trường, trong giảng dạy, và cả trong việc chuyển trường của học sinh.

Sự đồng bộ về chương trình và tài liệu học tập cũng giúp phụ huynh, giáo viên và các cơ sở giáo dục thuận lợi hơn trong tổ chức dạy và học, giảm áp lực lựa chọn sách, đồng thời bảo đảm công bằng học tập trên phạm vi toàn quốc.

Về chương trình giáo dục địa phương, đại biểu bày tỏ sự đồng tình với quy định mới trong dự thảo luật, trao quyền cho địa phương tự xây dựng, thẩm định, ban hành và tổ chức in ấn chương trình giáo dục địa phương… Đại biểu nhận định, đây là bước phân cấp hợp lý, thể hiện niềm tin và trách nhiệm của Trung ương đối với địa phương, giúp các tỉnh, thành chủ động hơn trong việc biên soạn nội dung gắn với văn hóa, lịch sử, bản sắc vùng miền, đồng thời bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp thực tiễn.

Trước đây, dù các địa phương đã tự biên soạn nội dung giáo dục địa phương, song vẫn phải trình Bộ GD và ĐT thẩm định, dẫn tới chậm trễ, thiếu sách, thậm chí nhiều nơi phải sử dụng tài liệu photo. Khi luật mới được thông qua, quy định rõ thẩm quyền thuộc về địa phương sẽ giúp chủ động hơn, rút ngắn quy trình, đáp ứng kịp thời nhu cầu dạy – học, đặc biệt ở đầu năm học.

Tuy nhiên, để chính sách mới đi vào thực tiễn hiệu quả, đại biểu đề nghị Chính phủ sớm ban hành hướng dẫn cụ thể về cơ chế in ấn, nguồn kinh phí hoặc cơ chế xã hội hóa phù hợp, nhằm bảo đảm các địa phương có thể triển khai thuận lợi, đúng quy định và đúng thời điểm. Việc này không chỉ giúp học sinh có sách học chính thức, kịp thời, mà còn tránh tình trạng thiếu thống nhất hoặc lệch chuẩn nội dung giữa các địa phương.

Đối với Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), đại biểu Thái Văn Thành cho rằng: việc mở rộng quyền tự chủ đại học là xu hướng tất yếu, song phải đi đôi với trách nhiệm giải trình và kiểm soát chất lượng.

Tự chủ đại học không chỉ là quyền, mà còn là trách nhiệm về chương trình, nhân sự, tài chính, và hợp tác quốc tế. Đại biểu đồng tình với chủ trương bỏ cơ cấu Hội đồng trường kiêm “chủ sở hữu”, nhưng đề nghị cần có điều khoản chuyển tiếp hợp lý để bảo đảm ổn định hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của kiểm định chất lượng đào tạo, không chỉ ở cấp trường mà theo từng chương trình cụ thể, theo chuẩn khu vực và quốc tế, góp phần nâng cao uy tín, minh bạch, và năng lực cạnh tranh của đại học Việt Nam.

Đổi mới để giáo dục thực chất và nhân văn hơn

Đối với Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), đại biểu cho rằng luật cần phát huy mạnh hơn nữa vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo... Doanh nghiệp phải tham gia thực chất vào quá trình xây dựng chương trình, tổ chức thực hành, đánh giá tay nghề, và Nhà nước cần có cơ chế khuyến khích, ưu đãi để thúc đẩy gắn kết này.

Đại biểu đề nghị tăng thời lượng thực hành, quy định rõ tỷ lệ học tại doanh nghiệp, để bảo đảm sinh viên tốt nghiệp có năng lực nghề nghiệp thực tế, sẵn sàng đáp ứng yêu cầu thị trường lao động... Đồng thời, cần tôn vinh người thợ giỏi, nghệ nhân, lao động kỹ năng cao, coi đó là nguồn lực quý giá của quốc gia.

Theo đại biểu Thái Văn Thành, điểm nổi bật của lần sửa đổi luật này là tư duy đổi mới toàn diện nhưng gắn liền với tính khả thi. Mỗi điều chỉnh, dù nhỏ, đều hướng tới người học – trung tâm của quá trình giáo dục.

Từ việc mở rộng phạm vi giáo dục bắt buộc, trao quyền cho hiệu trưởng, phát triển trung học nghề, thống nhất chương trình – sách giáo khoa, đến việc phân quyền cho địa phương và thúc đẩy tự chủ giáo dục đại học, tất cả đều thể hiện rõ quan điểm nhân văn, lấy công bằng làm nền tảng và lấy chất lượng làm mục tiêu.

Đại biểu cũng nhấn mạnh: khi các luật được ban hành và triển khai đồng bộ, hệ thống giáo dục Việt Nam sẽ có cơ hội hoàn thiện ở cả ba trụ cột: công bằng, chất lượng và hiệu quả.

Công bằng để mọi trẻ em, dù ở miền núi hay đồng bằng, đều có cơ hội học tập như nhau. Đồng thời, chất lượng để học sinh không chỉ “được học” mà còn “học tốt”;... Và hiệu quả để giáo dục trở thành động lực phát triển con người, phục vụ sự nghiệp phát triển nhanh, bền vững của đất nước.

Từ thực tiễn quản lý giáo dục địa phương, đại biểu Thái Văn Thành cho rằng, các điều chỉnh trong dự thảo luật lần này phù hợp với yêu cầu phát triển và hội nhập, đồng thời thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược về xây dựng con người Việt Nam hiện đại, nhân ái, có năng lực tự học và sáng tạo.

Khi khung pháp lý được hoàn thiện, mỗi nhà trường, mỗi thầy cô và mỗi học sinh đều được trao thêm cơ hội và trách nhiệm để cùng thực hiện sứ mệnh chung: nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước.

"Với tinh thần đổi mới, nhân văn và thực chất... chính là bước đi cụ thể hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước về phát triển giáo dục toàn diện, hướng tới xây dựng xã hội học tập, tạo nền tảng vững chắc cho nguồn nhân lực chất lượng cao, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế", đại biểu Thái Văn Thành khẳng định.

Diệp Anh