Hoàn thiện khung pháp lý ứng phó tình huống khẩn cấp

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, ngày 3/12, Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp đánh dấu một bước tiến quan trọng trong tư duy hoạch định chính sách của Nhà nước. Đây không chỉ là việc hoàn thiện pháp luật, mà còn là sự chủ động của quốc gia trước các rủi ro có thể tác động trực tiếp đến sự an toàn của nhân dân và ổn định xã hội.

Xây dựng hành lang pháp lý thống nhất cho tình huống đặc biệt

Với kết cấu gồm 6 chương, 42 điều, dự thảo luật quy định đầy đủ về khái niệm, phạm vi áp dụng, thẩm quyền ban bố – bãi bỏ, các biện pháp được phép triển khai, nguyên tắc thực thi và trách nhiệm của các cơ quan, luật tạo ra một khuôn khổ vận hành thống nhất cho toàn bộ hệ thống chính trị khi đất nước đối diện tình huống đặc biệt.

Điểm quan trọng là luật phân định rõ các nhóm tình trạng khẩn cấp, gắn với ba lĩnh vực chính: thiên tai – thảm họa, an ninh – trật tự và quốc phòng. Việc phân loại này giúp thiết lập cơ chế ứng phó phù hợp từng kịch bản, tránh áp dụng các biện pháp vượt quá mức cần thiết hoặc không tương xứng với mức độ nguy cơ.

Một trong những nội dung then chốt được xác định rất rõ là thẩm quyền ban bố và bãi bỏ tình trạng khẩn cấp. Theo đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội là cơ quan có thẩm quyền quyết định; Chủ tịch nước công bố. Trường hợp đặc biệt cấp bách khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội chưa thể họp, Chủ tịch nước có quyền quyết định và báo cáo lại để xem xét.

Cách thiết kế này vừa đảm bảo tính chủ động, kịp thời trong ứng phó, vừa duy trì được nguyên tắc kiểm soát quyền lực – yếu tố đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các biện pháp được phép áp dụng trong tình trạng khẩn cấp có thể tác động trực tiếp đến quyền công dân.

Đi đôi với đó là các quy định rõ ràng về nguyên tắc hạn chế quyền: mọi biện pháp chỉ được phép thực hiện khi có mục đích chính đáng, tương xứng, cần thiết và dựa trên cơ sở pháp lý. Đây là điểm thể hiện rõ tư duy Nhà nước pháp quyền, đồng thời tạo niềm tin cho người dân rằng các biện pháp cao nhất của Nhà nước vẫn luôn phải đặt lợi ích và quyền lợi của nhân dân làm trung tâm.

Minh bạch thông tin – chìa khóa tránh hoang mang và tăng hiệu lực quản trị

Dự thảo luật cũng dành sự quan tâm đặc biệt vào trách nhiệm công khai, minh bạch thông tin. Khi tình trạng khẩn cấp được công bố, thông tin phải được truyền đạt ngay tới người dân, cơ quan, tổ chức bằng các hình thức phù hợp; đồng thời đảm bảo thông tin chính xác, thống nhất, tránh gây hoang mang hoặc tạo cơ hội cho tin giả lan rộng.

Minh bạch thông tin chính là cách nâng cao năng lực quản trị, củng cố sự đồng thuận xã hội và bảo đảm hiệu quả của các biện pháp ứng phó. Khi người dân hiểu đúng, đủ về tình hình và trách nhiệm, họ sẽ hợp tác tốt hơn với cơ quan chức năng, hạn chế tối đa những hệ lụy phát sinh.

Một điểm đáng chú ý là luật tạo tiền đề cho sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trung ương và địa phương, giữa lực lượng vũ trang với hệ thống hành chính, giữa các bộ, ngành liên quan. Tình trạng khẩn cấp thường đòi hỏi nguồn lực lớn, sự phối hợp đồng bộ, thống nhất trong chỉ huy. Việc luật hóa cơ chế phối hợp giúp trách nhiệm được phân định rõ ràng, quy trình xử lý được chủ động và nhất quán hơn.

Ngoài ra, quy định về hợp tác quốc tế trong phòng chống thiên tai, cứu trợ khẩn cấp, chia sẻ thông tin, hỗ trợ kỹ thuật… phản ánh tư duy mở và chủ động của Việt Nam trong việc tận dụng nguồn lực toàn cầu để bảo vệ người dân.

Việc thông qua luật mới chỉ là điểm khởi đầu. Để Luật Tình trạng khẩn cấp phát huy tác dụng, công tác chuẩn bị nguồn lực – từ con người, trang thiết bị, cơ sở vật chất đến năng lực chỉ huy – cần được thực hiện nghiêm túc và bài bản. Các bộ, ngành và địa phương phải xây dựng phương án ứng phó phù hợp với từng loại hình khẩn cấp, đảm bảo khả năng huy động nhanh và triển khai hiệu quả.

Bên cạnh đó, yếu tố con người – từ lực lượng quản lý đến các lực lượng tuyến đầu như y tế, cứu hộ, công an, quân đội – cần được đào tạo liên tục, sẵn sàng trong mọi tình huống. Chỉ khi bộ máy vận hành trơn tru, luật mới phát huy giá trị thực chất, không chỉ dừng lại ở định hướng chính sách.

Trong mọi kịch bản khẩn cấp, sự hợp tác của người dân luôn là điều kiện then chốt. Vì vậy, việc tuyên truyền, hướng dẫn, nâng cao nhận thức cộng đồng phải được coi trọng. Người dân cần hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình khi tình trạng khẩn cấp xảy ra; đồng thời tin tưởng vào cơ chế điều hành của Nhà nước.

Khiếu Hương