Hoàn thiện Luật Trợ giúp pháp lý: Bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho mọi công dân trong bối cảnh mới

Đây là sự kiện quan trọng nhằm tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp lý, bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế trong xã hội. Hội nghị ghi nhận nhiều ý kiến sâu sắc từ đại diện các bộ, ngành, chuyên gia và địa phương về hướng sửa đổi luật theo yêu cầu của thực tiễn và bối cảnh mới.

Hội nghị do Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc và ông Lê Vệ Quốc – Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý – chủ trì, với sự tham dự của đại diện một số bộ, ngành, tổ chức chính trị – xã hội và các Trung tâm TGPL địa phương. Thứ trưởng đề nghị các đại biểu đóng góp ý kiến thẳng thắn, thực chất để giúp Bộ Tư pháp và Tổ soạn thảo hoàn thiện hồ sơ dự án Luật với chất lượng và tiến độ tốt nhất.

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc khẳng định Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 sau gần 8 năm thực thi đã chứng minh được giá trị nhân văn sâu sắc, tạo cơ hội để các nhóm yếu thế tiếp cận pháp luật bình đẳng, đúng với tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau.” Hoạt động trợ giúp pháp lý thời gian qua không chỉ hỗ trợ hàng triệu lượt người dân mà còn góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, củng cố lòng tin vào hệ thống tư pháp và đóng góp tích cực cho quá trình hoàn thiện pháp luật.

Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh chóng của xã hội, nhiều quy định đã không còn phù hợp. Một số bất cập trong xác định đối tượng thụ hưởng, tiêu chuẩn đội ngũ trợ giúp viên, cơ chế phối hợp và mô hình tổ chức bộc lộ rõ trong quá trình áp dụng, đòi hỏi phải sửa đổi để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Trình bày tờ trình, bà Vũ Thị Hường – Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý – cho biết dự thảo Luật lần này tập trung sửa đổi nhằm khắc phục các bất cập của Luật 2017, mở rộng quyền tiếp cận TGPL cho người dân và nâng cao tính chuyên nghiệp của đội ngũ thực hiện TGPL. Một trong những nội dung đáng chú ý là mở rộng diện người được TGPL để bao quát đầy đủ hơn các nhóm yếu thế, bảo đảm phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Bà Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý báo cáo một số nội dung của dự thảo Luật.

Theo đó, dự thảo sửa đổi, bổ sung nhiều nhóm đối tượng. Người bị bạo lực gia đình được xác định theo cách tiếp cận thống nhất với Luật Phòng, chống bạo lực gia đình. Đối với người khuyết tật, dự thảo bỏ điều kiện phải “có khó khăn về tài chính”, theo hướng tất cả người khuyết tật đều được hưởng TGPL, nhằm bảo đảm họ được hỗ trợ phù hợp với những hạn chế đặc thù về thể chất hoặc tinh thần. Thân nhân liệt sĩ cũng được mở rộng diện thụ hưởng dựa trên chính sách tri ân người có công, không yêu cầu chứng minh điều kiện tài chính. Ngoài ra, dự thảo bổ sung đối tượng là người nước ngoài theo điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia và các nhóm đối tượng khác khi pháp luật mới ban hành có quy định.

Bên cạnh việc mở rộng đối tượng, dự thảo lần này cũng đặt ra yêu cầu hoàn thiện tiêu chuẩn của Trợ giúp viên pháp lý, chuẩn hóa đội ngũ cộng tác viên, mở rộng phạm vi TGPL ra ngoài lĩnh vực kinh doanh – thương mại và điều chỉnh mô hình tổ chức Trung tâm TGPL phù hợp yêu cầu cải cách tư pháp cũng như mô hình chính quyền địa phương.

Tại hội nghị, nhiều ý kiến đồng tình với việc mở rộng diện thụ hưởng TGPL nhưng nhấn mạnh cần quy định cụ thể để bảo đảm tính khả thi. Ông Đào Ngọc Chuyền – Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam – đánh giá cao việc bỏ yêu cầu chứng minh khó khăn tài chính đối với người khuyết tật, coi đây là bước tiến quan trọng khắc phục bất cập lâu nay. Tuy vậy, ông cũng lưu ý rằng việc bổ sung đối tượng là người nước ngoài và cụm từ “các đối tượng khác theo quy định của pháp luật” cần được quy định rõ hơn để tránh tình trạng quá rộng, gây khó khăn trong quá trình áp dụng.

Đại diện Sở Tư pháp Quảng Trị bày tỏ sự đồng thuận với việc mở rộng diện thân nhân liệt sĩ, coi đây là sự thể hiện đúng đắn chính sách tri ân. Địa phương cũng đề xuất bổ sung “hộ cận nghèo là bị hại” trong các vụ việc vào diện được TGPL mà không cần chứng minh điều kiện tài chính.

Ở khía cạnh tổ chức thực hiện, nhiều ý kiến cho rằng việc chuẩn hóa đội ngũ trợ giúp viên pháp lý, mở rộng mạng lưới cộng tác viên và xây dựng cơ chế thu hút các tổ chức xã hội – nghề nghiệp tham gia TGPL là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng dịch vụ.

Ông Lê Văn Hợp – Phó Trưởng ban Tư vấn pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Hội Luật gia Việt Nam) – cho biết dù hiện nay hệ thống trung tâm tư vấn pháp luật khá rộng nhưng việc tiếp nhận và thực hiện TGPL còn hạn chế do thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả. Vì vậy, dự thảo lần này cần tính toán các giải pháp để huy động tối đa nguồn lực xã hội.

Nhiều đại biểu đồng tình với phương án mỗi tỉnh, thành phố có một Trung tâm trợ giúp pháp lý, đồng thời cho phép thành lập chi nhánh hoặc trung tâm khu vực tùy đặc thù từng địa phương, tương tự mô hình của Tòa án hoặc Viện Kiểm sát. Cách tổ chức này được đánh giá là phù hợp bối cảnh cải cách tư pháp, đồng thời tạo điều kiện để đưa dịch vụ pháp lý đến gần người dân hơn.

Kết luận hội nghị, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc đánh giá cao các ý kiến tâm huyết, đa chiều, bám sát thực tiễn của các đại biểu. Thứ trưởng đề nghị các cơ quan, tổ chức tiếp tục gửi ý kiến bằng văn bản để Tổ soạn thảo nghiên cứu, tiếp thu và hoàn thiện dự thảo, bảo đảm dự luật đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, cải cách hành chính, phù hợp xu hướng chuyển đổi số, đồng thời mở rộng tối đa cơ hội tiếp cận TGPL cho người dân, nhất là nhóm yếu thế trong xã hội.

Trần An