Hoàn thiện pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Kỳ 2: Tháo gỡ 'điểm nghẽn', khơi thông nguồn lực

Phát biểu tại Phiên khai mạc Kỳ họp thứ 8, QH khóa XV, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh yêu cầu chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo. (Ảnh: CTTĐTQH)

Bảo đảm vừa quản lý, vừa kiến tạo phát triển

Với quan điểm “nhìn thẳng sự thật, nói đúng sự thật” để tìm ra phương hướng, nhiệm vụ giải quyết căn bản những bất cập, tồn tại - nhất là công tác hoàn thiện thể chế, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã đề ra một hệ thống quan điểm sâu sắc, định hướng cho công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, tổ chức thi hành pháp luật; yêu cầu đặt ra là phải đổi mới mạnh mẽ tư duy trong xây dựng pháp luật (XDPL). Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị về định hướng chương trình XDPL nhiệm kỳ Quốc hội (QH) khóa XV cũng nêu rõ: việc xây dựng, ban hành luật phải thận trọng, chắc chắn, làm tốt từng khâu, đặt yêu cầu cao về chất lượng, không chạy theo số lượng; phải bám sát và kịp thời đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

Phát biểu tại Phiên khai mạc Kỳ họp thứ 8, QH khóa XV diễn ra mới đây, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước (nay là Tổng Bí thư) Tô Lâm nhấn mạnh yêu cầu chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý Nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển. Bám sát thực tiễn, đứng trên mảnh đất thực tiễn Việt Nam để xây dựng các quy định pháp luật phù hợp. Đồng thời, tư duy quản lý không cứng nhắc, dứt khoát từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”. Các quy định của luật phải mang tính ổn định, có giá trị lâu dài…

Trên tinh thần này, ngày 25/10/2024, Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp đã tổ chức Hội nghị quán triệt những định hướng, chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Ban Cán sự Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh khẳng định, những quan điểm, định hướng, phát biểu của Tổng Bí thư về xây dựng thể chế nói chung, xây dựng pháp luật nói riêng trong thời gian gần đây đã trở thành lời hiệu triệu, có sức lan tỏa rất lớn trong toàn Đảng, toàn dân, toàn xã hội. Những quan điểm, định hướng đó đều mang tầm nhìn chiến lược, hướng tới giải quyết bài toán thực tiễn của đất nước với cách tiếp cận thực tế, gắn với xu thế tiến bộ của thời đại.

“Những quan điểm, định hướng nêu trên sẽ tạo ra không ít thách thức, áp lực cho Bộ, ngành Tư pháp trong công tác tham mưu hoàn thiện pháp luật, thể chế. Song, cũng là cơ hội lớn để chúng ta khẳng định và nâng cao vị thế vì mục tiêu phát triển chung của đất nước”, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh.

Sửa một luật, điều chỉnh nhiều luật

Trong thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đặc biệt chú trọng công tác xây dựng thể chế, số lượng các cuộc họp về công tác này rất nhiều, cách làm cũng có nhiều điểm mới. Đã rất nhiều lần Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu các thành viên Chính phủ, lãnh đạo các Bộ, ngành trong quá trình hoàn thiện các dự án luật phải xuất phát từ thực tiễn, lấy thực tiễn làm thước đo; bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân, doanh nghiệp (DN). Thủ tướng yêu cầu các Bộ, ngành tập trung cao nhất cho việc hoàn thiện các luật, sửa đổi, bổ sung các quy định, nhằm đưa ra giải pháp mang tính đột phá để “cởi trói”, tháo gỡ “điểm nghẽn”, khơi thông mọi nguồn lực cho phát triển.

Chỉ tính riêng 9 tháng của năm 2024, Chính phủ đã tổ chức 9 phiên họp chuyên đề về XDPL, 3 phiên họp Ban Chỉ đạo về rà soát, xử lý các vấn đề, vướng mắc pháp lý, với mục tiêu hướng đến là kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, “nút thắt” về thể chế, khơi dậy mọi tiềm năng và khơi thông mọi nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội. Những việc làm cụ thể đó, cùng với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong công tác xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội thời gian qua. GDP quý III tăng 7,4%; 9 tháng đầu năm 2024, kinh tế vĩ mô ổn định, lạm phát được kiểm soát, các cân đối lớn được bảo đảm.

Trước một số khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện các văn bản pháp luật về tài chính, Chính phủ đã khẩn trương rà soát, tổng kết, đánh giá tình hình thực hiện các Luật trong lĩnh vực tài chính - ngân sách và đã xác định 7 Luật cần sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Cụ thể, Chính phủ đã trình dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán; Luật Kế toán; Luật Kiểm toán độc lập; Luật Ngân sách nhà nước; Luật Quản lý, sử dụng tài sản công; Luật Quản lý thuế; Luật Dự trữ quốc gia (1 luật sửa 7 luật) theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Tại Kỳ họp thứ 8 đang diễn ra, bên cạnh việc thảo luận, cho ý kiến về 1 luật sửa đổi 7 luật nói trên, Quốc hội cũng dành nhiều thời gian thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật đầu tư theo phương thức đối tác công - tư và Luật Đấu thầu (1 luật sửa 4 luật). Các đại biểu QH nhất trí cho rằng, việc làm này nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp gắn với kiểm tra, giám sát, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc có tính chất cấp bách, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh.

Nhiều chuyên gia pháp luật đánh giá, sử dụng công cụ một luật sửa nhiều luật là một trong nhiều việc chúng ta phải làm và làm thường xuyên hơn, chứng tỏ sự bức thiết từ cuộc sống và để đáp ứng yêu cầu từ cuộc sống. XDPL phải trên cơ sở thực tiễn phát triển của Việt Nam để huy động nguồn lực đầu tư cơ sở hạ tầng, các lĩnh vực đột phá phục vụ phát triển kinh tế, xã hội. Nói như Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Hội nghị Thường trực Chính phủ làm việc với các DN, tổ chức ngày 21/9/2024, đó là: “Tháo gỡ cho DN là góp phần tháo gỡ khó khăn cho nền kinh tế, DN phát triển là đất nước phát triển, tinh thần là vướng ở đâu thì ở đó phải tháo gỡ, mắc ở đâu thì ở đó phải tháo gỡ, không đùn đẩy, né tránh; không gây phiền hà, sách nhiễu”.

“Đúng vai, thuộc bài”, sẵn sàng lắng nghe

Có thể nói, Kỳ họp thứ 8, QH khóa XV có số lượng nội dung, đề án nhiều nhất kể từ đầu nhiệm kỳ, bởi vậy, cách làm luật và phương án tiếp cận có nhiều đổi mới. Theo đó, tài liệu được gửi đại biểu QH sớm hơn các phiên trước. QH cũng thống nhất giảm thời gian đọc tài liệu trên hội trường, dành thêm thời gian để QH thảo luận; tăng thời gian thảo luận ở tổ, đặc biệt là tinh thần sẵn sàng lắng nghe: “Chính phủ trình lúc nào, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) xem lúc đó” và “UBTVQH sẵn sàng làm cả buổi tối” - Phó Chủ tịch QH Nguyễn Khắc Định thông tin tại họp báo về dự kiến chương trình Kỳ họp thứ 8, QH khóa XV. Ông cho biết, Luật sắp tới sẽ rất ngắn nhưng cũng sẽ đủ cơ sở pháp lý để vừa quản lý tốt, vừa khơi thông nguồn lực, tạo hành lang để các cơ quan quản lý thỏa sức sáng tạo, phát triển, “tránh tình trạng thay đổi một tí lại phải sửa luật”.

Vẫn theo Phó Chủ tịch QH Nguyễn Khắc Định, trong quá trình xây dựng pháp luật có nhiều khâu, từ xây dựng chương trình đến dự thảo, thẩm tra, thẩm định, thảo luận rồi đến tiếp thu, hoàn chỉnh, ban hành…, đồng thời có rất nhiều cơ quan tham gia. Cơ quan nào làm tốt việc của cơ quan đó thì cơ quan sau đỡ “khổ”. Với tinh thần như vậy, QH làm đúng việc của QH, những việc của Chính phủ thì Chính phủ làm. “Tinh thần là việc của ai thì trả về cho người đó, ai làm tốt nhất thì giao cho người đó làm, kèm theo giao việc gắn với bảo đảm điều kiện thực hiện”, Phó Chủ tịch QH nói.

Với mong muốn cuối cùng là “luật, nghị quyết ra đời phải có chất lượng và tuổi thọ”, tại Phiên họp thứ 37 của UBTVQH (tháng 9/2024), Chủ tịch QH Trần Thanh Mẫn lưu ý, gốc XDPL phải từ các Bộ, ngành. Bộ trưởng, Thứ trưởng và các Vụ có liên quan phải ngồi nhiều lần, nhiều cuộc, phải xem từng khoản, từng điều, từng chương của luật, nghị quyết thì luật, nghị quyết mới có chất lượng. Phải làm tốt từng khâu, từng đoạn, đạt yêu cầu về chất lượng, không chạy theo số lượng, lấy quyền lợi, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, DN làm trọng tâm.

Nhắc lại Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác XDPL, Chủ tịch QH Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh: “Chúng ta siết chặt kỷ luật, kỷ cương, không bị chi phối, tác động bởi bất cứ một lợi ích nhóm cục bộ nào trong XDPL”; đồng thời đề nghị làm rõ phương án để xử lý tình trạng chậm ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành luật, gắn trách nhiệm nợ ban hành văn bản với trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan.

Phát biểu tại Phiên họp thứ 37 của UBTVQH, Chủ tịch QH Trần Thanh Mẫn lưu ý, gốc XDPL phải từ các Bộ, ngành. Bộ trưởng, Thứ trưởng, các Vụ có liên quan phải ngồi nhiều lần, nhiều cuộc, phải xem từng khoản, từng điều, từng chương của luật, nghị quyết thì luật, nghị quyết mới có chất lượng và tuổi thọ.

Vân Anh - Quang Minh