Hoàn thiện pháp luật về giám định tư pháp và phòng, chống tham nhũng đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Bảo đảm tính độc lập trong hoạt động giám định tư pháp

Các đại biểu đánh giá, sau hơn 10 năm thi hành, Luật Giám định tư pháp đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho hoạt động giám định, góp phần làm rõ chứng cứ, bảo đảm công lý trong tố tụng. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều vướng mắc, bất cập, đặc biệt trong các vụ án kinh tế, tham nhũng, chức vụ, khi giám định tư pháp trở thành điểm nghẽn trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Việc sửa đổi luật lần này vì vậy rất cần thiết để nâng cao chất lượng, tính độc lập, khách quan, hiệu quả của công tác giám định.

ĐBQH Võ Thị Minh Sinh (Nghệ An) chủ trì phiên thảo luận tổ. Ảnh: Phạm Thắng

Nhất trí với định hướng mở rộng phạm vi điều chỉnh bao quát toàn bộ hoạt động giám định phục vụ tố tụng hình sự, dân sự, hành chính, đại biểu Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) nhận định, dự thảo hiện còn chồng lấn giữa giám định tư pháp và giám định ngoài tố tụng. Do đó, cần tách bạch rõ ràng hai loại hình: giám định tư pháp phục vụ hoạt động tố tụng thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Giám định tư pháp; giám định ngoài tố tụng là hoạt động dịch vụ nên giao Chính phủ quy định chi tiết bằng nghị định, tránh tình trạng “vừa là cơ quan chuyên môn, vừa là đơn vị kinh doanh dịch vụ”. Điều này vừa bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, vừa ngăn ngừa xung đột lợi ích và nguy cơ thương mại hóa hoạt động giám định.

Đại biểu đánh giá dự thảo đã tích cực khi bổ sung nguyên tắc “độc lập trong quá trình giám định và đưa ra kết luận”, nhưng vẫn thiếu cơ chế bảo đảm thực chất cho sự độc lập này. Cần quy định rõ người giám định và tổ chức giám định tư pháp hoạt động độc lập về chuyên môn, không chịu sự can thiệp, chỉ đạo về nội dung kết luận từ bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào; đồng thời có chế tài xử lý nghiêm hành vi can thiệp, gây áp lực hoặc mua chuộc người giám định.

ĐBQH Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) phát biểu. Ảnh: HP

Về xã hội hóa hoạt động giám định thông qua văn phòng giám định tư pháp và tổ chức giám định theo vụ việc, đại biểu Dương Khắc Mai cho rằng đây là hướng đi đúng nhưng tiềm ẩn rủi ro nếu thiếu cơ chế kiểm soát chất lượng và đạo đức nghề nghiệp. Cần đặt ra tiêu chuẩn rõ ràng về điều kiện hành nghề, cấp phép, công nhận, đình chỉ, thu hồi; đồng thời bổ sung quy định về giám định độc lập, kiểm định chất lượng kết luận giám định thông qua hội đồng chuyên môn hoặc cơ quan chuyên trách thuộc Bộ Tư pháp… Đại biểu cũng đề nghị, xây dựng cơ chế đánh giá định kỳ năng lực giám định viên ngoài công lập để bảo đảm uy tín, chất lượng.

Về chi phí giám định, đại biểu Dương Khắc Mai cho rằng, quy định trong dự thảo còn thiếu cụ thể về nguồn chi, quy trình và trách nhiệm chi trả. Cần rút ngắn thời gian thanh toán, chi trả trực tiếp cho tổ chức, cá nhân giám định, xây dựng cơ chế tạm ứng và bảo đảm kinh phí kịp thời, nhất là với các vụ án trọng điểm; đồng thời quy định rõ chính sách bảo hiểm nghề nghiệp và bảo vệ người giám định tư pháp do họ thường chịu nhiều áp lực, thậm chí bị đe dọa trong các vụ án phức tạp.

Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng tham dự phiên họp. Ảnh: HP

Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng tham dự phiên họp. Ảnh: HP

Còn đại biểu Thái Thị An Chung (Nghệ An) thì cho rằng: dự thảo xác định phạm vi điều chỉnh chỉ giới hạn trong hoạt động giám định tư pháp, được thể hiện tại Điều 1, Điều 2 và phần giải thích từ ngữ. Tuy nhiên, trong một số điều khoản như Điều 7, Điều 16, Điều 21 và Điều 40 lại có nội dung liên quan đến hoạt động giám định ngoài tố tụng của các tổ chức giám định công lập và văn phòng giám định tư pháp. Cơ quan soạn thảo lý giải rằng việc bổ sung này nhằm tận dụng nhân lực, cơ sở vật chất, trang thiết bị Nhà nước đã đầu tư, đáp ứng nhu cầu xã hội.

Theo đại biểu, việc bổ sung này có thể gây khó khăn trong tính toán chi phí, nhất là khi dự thảo đổi mới phương thức chi trả – ngân sách nhà nước cấp cho hoạt động giám định thay vì người yêu cầu giám định. Đại biểu Thái Thị An Chung đề xuất hai phương án giải quyết:

Phương án thứ nhất, nếu mở rộng phạm vi điều chỉnh để bao gồm cả hoạt động giám định ngoài tố tụng, cần đổi tên luật thành “Luật Hoạt động Giám định”, bổ sung quy định phân định rõ hai loại hình giám định và có thể thêm một chương riêng về giám định ngoài tố tụng để bảo đảm phù hợp.

Phương án thứ hai, giữ nguyên phạm vi truyền thống, chỉ điều chỉnh hoạt động giám định tư pháp, thì cần loại bỏ các nội dung về giám định ngoài tố tụng khỏi dự thảo và giao Chính phủ ban hành quy định riêng.

ĐBQH Thái Thị An Chung (Nghệ An) phát biểu. Ảnh: HP

Về khoản 4, Điều 17, quy định mở rộng nhiệm vụ giám định pháp y thương tích cho tổ chức giám định công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố, đại biểu Thái Thị An Chung dẫn số liệu tại Trung tâm Pháp y Nghệ An giai đoạn 2020–4/2025: tổng 3.852 trường hợp giám định, trong đó 3.052 trường hợp (80%) là giám định thương tích, 10% là giám định tử thi. Nếu giao thêm nhiệm vụ này cho lực lượng công an, khối lượng công việc của các trung tâm pháp y ngành y tế sẽ giảm mạnh, ước tính tới 80%, khiến hoạt động của các đơn vị vốn đã khó khăn càng thêm thách thức.

Các đơn vị giám định ngành y tế viện dẫn Nghị quyết 18 NQ/TW với nguyên tắc “một việc chỉ nên giao cho một cơ quan, đơn vị thực hiện”… Trên cơ sở đó, đại biểu cho rằng, cần cân nhắc kỹ để bảo đảm sự cân bằng, phát triển hài hòa giữa các trung tâm pháp y thuộc ngành y tế và các cơ quan giám định kỹ thuật hình sự thuộc ngành công an.

Củng cố niềm tin của nhân dân trong phòng, chống tham nhũng

Đối với Luật Phòng, chống tham nhũng, đại biểu Trần Thị Thu Hằng (Lâm Đồng) nhấn mạnh việc sửa đổi là cần thiết, nhất là trong bối cảnh mô hình chính quyền hai cấp. Trước khi sửa đổi, cần có báo cáo tổng thể, toàn diện kèm phụ lục số liệu cụ thể để các đại biểu có cơ sở đánh giá khách quan dự thảo.

ĐBQH Trần Thị Thu Hằng (Lâm Đồng) phát biểu. Ảnh: HP

Theo đại biểu, phòng, chống tham nhũng liên quan cả tổ chức và cá nhân, nên cần lấy ý kiến rộng rãi, có thể trực tuyến trên các nền tảng số, nhằm thu thập thêm ý kiến của người dân, tổ chức và chuyên gia. Việc này sẽ giúp dự thảo luật hoàn thiện, bao quát và khả thi hơn khi thực thi.

Về khoản 4, Điều 1 (sửa đổi, bổ sung Điều 4 của Luật), đại biểu đề nghị bổ sung thêm quy định về đánh giá thực trạng công tác phòng, chống tham nhũng, nêu rõ nguyên nhân, kết quả và đề xuất giải pháp cụ thể, khả thi hơn.

Đối với khoản d, Điều 17 về xử lý tham nhũng và thu hồi tài sản, thực tế cho thấy nhiều vụ án đã được phát hiện, xử lý nghiêm nhưng tỷ lệ thu hồi tài sản còn thấp, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân. Đại biểu kiến nghị cần có giải pháp căn cơ, đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản, củng cố niềm tin xã hội đối với công tác phòng, chống tham nhũng.

Toàn cảnh phiên thảo luận. Ảnh: HP

Đồng tình với ý kiến trên, đại biểu Dương Khắc Mai đề nghị Luật sửa đổi cần có quy định chặt chẽ, bảo đảm thu hồi tối đa tài sản do tham nhũng mà có hoặc bị thất thoát, nhằm thu hồi tài sản cho Nhà nước, bảo đảm công bằng và tăng cường niềm tin của nhân dân đối với cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

Diệp Anh