Hoàn thiện pháp luật về tương trợ tư pháp: Cần rõ ràng, thực tiễn và bảo đảm an toàn thông tin

Quốc hội thảo luận tại Hội trường sáng 23/6

Tại Tổ thảo luận số 11 gồm đại biểu các Đoàn Long An, Sơn La, Bắc Kạn, Vĩnh Long, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An nhấn mạnh rằng, việc xây dựng dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự và dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự dựa trên nền tảng kế thừa các quy định của Luật Tương trợ tư pháp hiện hành là cần thiết và phù hợp với thực tiễn. Việc tách thành hai luật riêng biệt là xu hướng tất yếu nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

Theo đại biểu, việc ban hành hai luật này sẽ giúp làm rõ trình tự, thủ tục, thẩm quyền và trách nhiệm trong xử lý các vụ việc dân sự và hình sự có yếu tố nước ngoài, đặc biệt khi Việt Nam đã tham gia nhiều điều ước, cam kết quốc tế về tương trợ tư pháp.

Chia sẻ về thực tiễn triển khai trong thời gian qua, đại biểu cho biết các cơ quan tư pháp gặp nhiều khó khăn khi xử lý các vụ án, vụ việc dân sự liên quan đến yếu tố nước ngoài. Dù Tòa án nhân dân cấp tỉnh trở lên có thẩm quyền, nhưng quá trình thu thập thông tin, tài liệu từ cá nhân, tổ chức nước ngoài thường rất phức tạp và mất thời gian.

Đại biểu dẫn chứng thực tế trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình, nhiều trường hợp công dân Việt Nam kết hôn với người nước ngoài nhưng không lưu giữ giấy tờ liên quan sau khi đăng ký kết hôn ở nước ngoài. Khi xảy ra mâu thuẫn và người vợ muốn ly hôn tại Việt Nam nhưng không có giấy tờ chứng minh, Tòa án buộc phải gửi yêu cầu sang nước ngoài để thu thập thông tin, gây tốn kém thời gian, công sức.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra trong các tranh chấp dân sự về tài sản, thừa kế hoặc hợp tác kinh doanh với đối tác nước ngoài. Mặc dù Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 đã quy định cơ chế gửi yêu cầu hỗ trợ tư pháp, song trong thực tế nhiều yêu cầu không nhận được phản hồi, khiến các vụ việc kéo dài, không thể giải quyết dứt điểm.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An, phát biểu thảo luận tại Tổ

Góp ý cụ thể cho dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, đại biểu Mỹ Dung đề xuất sửa đổi Điều 24 theo hướng giao thẩm quyền thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp của nước ngoài cho Tòa án nhân dân khu vực, thay vì Tòa án nhân dân cấp tỉnh. Đề xuất này phù hợp với chủ trương tổ chức lại hệ thống tòa án theo hướng thành lập tòa án khu vực.

Bên cạnh đó, về quy định liên quan đến cơ quan lưu giữ thông tin, tài liệu, chứng cứ phục vụ yêu cầu tương trợ tư pháp từ nước ngoài, dự thảo luật mới quy định giao nhiệm vụ này cho Bộ Tư pháp. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng việc giao thêm vai trò trung gian cho Bộ Tư pháp có thể làm gia tăng áp lực về nhiệm vụ và nhân lực, trong khi nguồn lực tài chính cho hoạt động này chưa được làm rõ. Do đó, đại biểu đề nghị giữ nguyên quy định hiện hành để bảo đảm ổn định, tránh phát sinh những vướng mắc không cần thiết trong quá trình tổ chức thực hiện.

Đối với quy định tại Điều 32 của dự thảo luật, cho phép thực hiện việc thu thập chứng cứ, lấy lời khai nhân chứng từ nước ngoài bằng phương thức trực tuyến, đại biểu bày tỏ sự đồng tình và đánh giá cao chủ trương đổi mới, hiện đại hóa hoạt động tương trợ tư pháp trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ. Việc áp dụng các phương thức trực tuyến không chỉ giúp rút ngắn thời gian xử lý vụ việc mà còn tiết kiệm chi phí, nhân lực cho các cơ quan tiến hành tố tụng. Tuy nhiên, đại biểu cũng đặc biệt lưu ý rằng song song với việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, cần đặt vấn đề bảo mật thông tin lên hàng đầu.

Trong bối cảnh công nghệ số phát triển nhanh, nhất là sự nổi lên của trí tuệ nhân tạo (AI), nguy cơ lộ lọt, chiếm đoạt dữ liệu cá nhân, tài liệu tố tụng, và các thông tin nhạy cảm là hiện hữu. Vì vậy, Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An đề xuất bổ sung quy định về trách nhiệm phối hợp giữa Bộ Công an và Bộ Khoa học và Công nghệ trong quá trình thực hiện lấy lời khai, thu thập chứng cứ trực tuyến ở nước ngoài. Việc phối hợp này không chỉ góp phần bảo đảm an toàn, an ninh mạng mà còn tăng cường tính chính xác, pháp lý và hiệu lực của các tài liệu thu thập được từ phương thức này.

Liên quan đến phạm vi áp dụng luật, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung cho rằng cần có sự phân định rõ ràng giữa các loại hình tố tụng. Cụ thể, đối với tố tụng hành chính, vốn có những đặc thù riêng về chủ thể, nội dung và quy trình giải quyết, không nên áp dụng máy móc các quy định về tương trợ tư pháp trong dân sự. Việc xây dựng một chương riêng hoặc có hướng dẫn cụ thể áp dụng luật trong lĩnh vực tố tụng hành chính sẽ góp phần bảo đảm tính thống nhất, khả thi trong thi hành pháp luật, đồng thời phù hợp với đặc thù của hoạt động quản lý nhà nước.

Cuối cùng, về hiệu lực thi hành của luật, đại biểu Mỹ Dung đề nghị cần làm rõ thời điểm chính thức có hiệu lực của các quy định mới, đồng thời cần xác định rõ ràng việc chuyển đổi thuật ngữ giữa “ủy thác tư pháp” và “tương trợ tư pháp”. Đại biểu cho rằng, việc sử dụng nhất quán, thống nhất về thuật ngữ trong hệ thống văn bản pháp luật là hết sức cần thiết, nhằm tránh hiểu sai, lúng túng trong triển khai thực tế tại các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan phối hợp trong và ngoài nước./.

Nhật Duy