Cần bổ sung nguyên tắc nhân đạo và quyền con người trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù

Quang cảnh thảo luận tại Tổ 11 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh Long An, Sơn La, Bắc Kạn, Vĩnh Long)

Phát biểu tại Tổ, đại biểu Song An nhấn mạnh: Việc xây dựng Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù là cần thiết và kịp thời, nhằm tháo gỡ những bất cập trong thi hành Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, đặc biệt trong lĩnh vực chuyển giao người đang chấp hành án. Đại biểu hoàn toàn thống nhất với dự thảo Luật cũng như báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, trong đó nhấn mạnh vai trò quan trọng của dự án luật đối với việc hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng rõ ràng, nhân đạo, khả thi, thống nhất và phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, đại biểu Song An cho rằng dự thảo Luật cần tiếp tục được hoàn thiện để bao quát đầy đủ các tình huống thực tiễn và bảo đảm tốt hơn các quyền lợi chính đáng của người bị kết án.

Về phạm vi điều chỉnh

Đại biểu Lê Thị Song An - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Long An, phát biểu thảo luận tại Tổ

Tại Điều 1, đại biểu đề nghiên cứu, bổ sung và làm rõ phạm vi điều chỉnh không chỉ giới hạn trong việc chuyển giao giữa Việt Nam và các quốc gia có quan hệ hợp tác, mà cần mở rộng bao quát các trường hợp đặc biệt phát sinh trong thực tiễn. Cụ thể, dự thảo Luật cần quy định rõ các trường hợp như: người có quốc tịch kép; người không quốc tịch nhưng đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam hoặc có liên quan đến Việt Nam và người phạm tội chưa xác định rõ quốc tịch.

Việc bổ sung các trường hợp này là cần thiết nhằm đảm bảo tính toàn diện và khả thi của luật trong quá trình thực thi, đồng thời phản ánh đúng bản chất của hợp tác quốc tế trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, di cư xuyên biên giới ngày càng phức tạp và đa dạng. Đặc biệt, các trường hợp nêu trên thường gây khó khăn trong xác định cơ quan có thẩm quyền chuyển giao hoặc tiếp nhận, cũng như căn cứ pháp lý để xử lý, nếu không được quy định cụ thể sẽ dễ phát sinh vướng mắc, tranh chấp hoặc bỏ ngỏ trách nhiệm pháp lý.

Về nguyên tắc chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù

Để làm rõ hơn nội dung quy định tại Điều 4, đại biểu đề nghị cần nghiên cứu, bổ sung và rõ nguyên tắc nhân đạo, tôn trọng quyền con người và các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên, trong toàn bộ quá trình xây dựng và thực thi Luật. Việc chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù cần bảo đảm không chỉ mục tiêu hợp tác quốc tế về thi hành án hình sự mà còn phải đặt con người làm trung tâm, bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị chuyển giao theo các chuẩn mực pháp lý quốc tế về nhân quyền. Bổ sung nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị chuyển giao và thân nhân của họ.

Bên cạnh việc bảo vệ người bị chuyển giao, cần cân nhắc bổ sung vào Luật nguyên tắc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của thân nhân người bị chuyển giao, nhất là trong các vấn đề liên quan đến việc cung cấp thông tin, bảo hộ lãnh sự, quyền thăm gặp, và hỗ trợ pháp lý. Việc bổ sung nguyên tắc này không chỉ thể hiện tính nhân văn của pháp luật mà còn phù hợp với tinh thần bảo vệ gia đình và các mối quan hệ xã hội thiết yếu của người chấp hành án.

Ngoài ra, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về nguyên tắc áp dụng pháp luật vào Điều 4 dự thảo luật trong trường hợp có xung đột giữa pháp luật quốc gia và điều ước quốc tế liên quan đến việc chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù. Theo đại biểu, hiện nay dự thảo Luật chưa làm rõ thứ tự ưu tiên áp dụng pháp luật khi phát sinh sự khác biệt giữa quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Để bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật, đồng thời thể hiện cam kết của Việt Nam trong thực thi nghĩa vụ quốc tế, đại biểu đề nghị quy định rõ: Trong trường hợp có sự khác biệt, ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế, trừ trường hợp pháp luật Việt Nam có quy định bảo đảm quyền lợi cao hơn cho người bị kết án. Việc bổ sung nguyên tắc này không chỉ phù hợp với tinh thần của Luật Điều ước quốc tế và Hiến pháp, mà còn góp phần nâng cao uy tín, trách nhiệm của Việt Nam trong quan hệ hợp tác tư pháp hình sự với các quốc gia và tổ chức quốc tế.

Về tiếp nhận đơn xin chuyển giao của người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài

Tại Điều 17, đại biểu đề nghị nghiên cứu, bổ sung quy định cụ thể về thời hạn giải quyết hồ sơ chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, nhằm bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và tránh kéo dài không cần thiết trong quá trình thực hiện. Hiện nay, dự thảo Luật chưa quy định rõ thời hạn cho từng bước trong quy trình như: thời hạn tiếp nhận hồ sơ, thời hạn thẩm định, thời hạn ra quyết định chuyển giao hoặc không chuyển giao. Việc thiếu quy định này có thể dẫn đến tình trạng chậm trễ, gây ảnh hưởng tiêu cực đến công tác chuyển giao, đồng thời làm giảm hiệu quả hợp tác quốc tế về thi hành án hình sự.

Về tiếp nhận đơn xin chuyển giao của người đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam

Tại Điều 34, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về người thân của người nước ngoài đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam (bao gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi) có nguyện vọng được chuyển giao phải có đơn xin chuyển giao gửi đến Bộ Công an hoặc cơ quan có thẩm quyền của nước nhận.

Theo đại biểu Song An, thực tế có nhiều trường hợp là nguyện vọng chính đáng của gia đình nhưng để đảm bảo quyền quyết định của người đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam thì nguyện vọng của vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi cần được thông báo cho người đang chấp hành án phạt tù để người này quyết định.

Ngoài ra, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh đề nghị, bổ sung quy định làm rõ trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan chức năng có liên quan trong quá trình chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, nhằm bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ và tránh tình trạng chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm trong quá trình thực hiện.

Đại biểu cho rằng, dự thảo Luật chưa xác định rõ vai trò, trách nhiệm cụ thể của các cơ quan chủ trì và cơ quan phối hợp, đặc biệt là giữa Bộ Công an, Bộ Ngoại giao, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Do tính chất liên ngành và phức tạp của hoạt động chuyển giao, bao gồm cả yếu tố pháp lý, hành chính và ngoại giao, việc xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan trong từng giai đoạn như: tiếp nhận yêu cầu, thẩm định hồ sơ, ra quyết định chuyển giao, tổ chức thi hành,… là hết sức cần thiết, góp phần tăng cường hiệu quả thực thi luật, bảo đảm tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và phối hợp liên thông giữa các cơ quan nhà nước trong khuôn khổ hợp tác quốc tế về thi hành án hình sự./.

Nhật Duy